درخت حوزه‌های تخصصی

این مقاله حاصل تدریس دو واحد زبان انگلیسی به دانشجویان دوره کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی- تبریز در سال تحصیلی 1382توسط نگارنده است. برای انجام این مهم نخست برآن شدم که پیش از شروع نیمسال تحصیلی از میان آثار کلاسیک و مدرن ادب فارسی و ترجمه انگلیسی آنها متونی چند به اقتضای مقطع تحصیلی دانشجو و زمان موجود برگزینم، با این امید که دانشجو را با اقلیم زبانی دیگر و آب و هوای فرهنگی دیگر آشنا کنم. در این شیوه تدریس مقابله ای، بسیاری از ظرایف معنایی، غرایب ساختاری و ویژگیهای فرهنگی موجود در متون فارسی و برگردان انگلیسی آنها آشکار گردید. در بخش اول مقاله به برخی نکات کلی درترجمه و با تاکید بر تقابل آثار ادب فارسی و برگردانهای آنها اشاراتی داشته ام و بعد کوشیده ام نشان دهم چگونه پیام زبان مبدا (به ویژه زبان ادب) به هنگام عبور از منشور زبانی جنبه های نوین و گاهی غیرمالوف معنایی و ساختاری را برملا می کند و به تعابیر نوین دست می یابد. همکناری زبان ادب فارسی و برگردان انگلیسی آن منبع بسیار ارزشمندی درباره مشخصه های زبانی و فرهنگی دو زبان در اختیار مترجمان و دیگر علاقمندان این قبیل آثار قرار می دهد.

مقاله حاضر دو هدف عمده را دنبال می کند: در ابتدا برخی از اصول حرفه ای بر گرفته از ادبیات تکامل یافته ترجمه همزمان را که مورد نیاز مترجم تازه کار است بر شمرده، سپس نکاتی کاربردی در خصوص نحوه انجام این فرایند را مطرح می نماید.

ترجمه با دو پیام « معادل » در دو « رمز» متفاوت سرو کار دارد . وقتی پیامی از «صورت» اصلی به « صورت » دیگری منتقل می شود، اگر کار ترجمه درست باشدکمترین تفاوت مسلّم بین پیام موجود در «صورت» متن اصلی و پیام عرضه شده در «صورت» متن ترجمه، همان «تغییر صورت» یا «تغییر شکل » پیام است. بنابراین، هر ترجمه ای در صورتی که درست و دقیق باشد می تواند فقط «معادلی» برای اصل باشد و نه « مساوی» با آن، زیرا در دو «طرز بیان» یا دو «رمز» متفاوت، هرگز نمی توان دو پیام کاملاً برابر یا «مساوی» را عرضه کرد. مقالة حاضر، تلاشی است در جهت تبیین ممکن بودن تعادل و ناممکن بودن برابری کامل با اصل در ترجمه.

علم ترجمه شناسى امروزه بیشتر به عنواد یک واقعیت زنده، فعال و بسیار کارآمد در جهت انتقال و تبادل عقاید و نظرات در نظر گرفته مى شود. تحقیقات انجام شده در زمینهء زبان شناسى کاربردى و نقش آن در ترجمه و تربیت مترجم باعث گردیده تا تحقیقات نظرى و کاربردى ترجمه حوزهء مستقلى را در مطالعات به خود اختصاص دهد. هدف از مقالهء حاضر ارائهء دیدگاه هاى کلى و عملى در زمینهء ترجمه است که و سعى خواهد شد تا سه دیدگاه مطرح در دنیاى ترجمه، یعنى ترجمه پذیر بودن، ترجمه ناپذیر بودن و نسبى بودن ترجمه را با توجه به نظریات زبان شناسان و ترجمه شناسان مورد بررسى و تجزیه و تحلیل قرار داد. با توجه به این که دیدگاه هاى فوق داراى بعد فلسفى نیز مى باشندبنابراین در این مقاله فقط سعى شده به مسائل زبانى و مشکلات ترجمه از زبانى به زبان دیگر بدون در نظرگرفتن ابعاد فلسفى آن پرداخته شود و ابعاد زبان شناسى موضوع مورد بررسى قرار گیرند

"نهضت ترجمه و تولید علم در ایران ریشه ای تاریخی دارد. ایرانیان برای کسب دانش وفنون مختلف در دوره های تاریخی از طریق ترجمه با علوم سایر ملت ها آشنا می شدند و خود دست به ابتکار می زدند. بنابراین ما پس ازاوج گیری ترجمه شاهد شکوفایی فرهنگی و علمی در جامعه ایران هستیم. درقرن دوم و سوم هجری، جامعه اسلامی با استقبال از ترجمه متون یونانی، سریانی، پهلوی، و سایر زبانها عصر طلایی تمدن اسلامی را بنیان نهاد و در این حرکت علمی فرهنگی ایرانیان نقش برجسته ای داشتند. دراین دوره ایرانیان در اکثر علوم دست به ابداعات و اختراعات بزرگ زدند، اما مهمترین دوره ای که جریان ترجمه توانست تاثیر بسیاری دررشد جریان تولید علم داشته باشد، عصر قاجار است. دراین دوره، ایرانیان پس از آشنایی با تمدن غرب و رشد علوم و فنون فرنگی درصدد کسب این علوم برآمدند. بنابراین بهترین وسیله ای که می توانست آنان را در این راه به موفقیت رساند، نهضت ترجمه بود. عباس میرزا نخستین شاهزاده قاجاری بود که درجنگهای ایران و روس به لزوم اخذ علم غربی پی برد. او برای آشنایی صاحب منصبان و نظامیان دستور داد متون فرنگی ترجمه شوند. اقدام بعدی او برای گسترش رشد علمی درایران، اعزام محصل به اروپا بود. از نظر او محصلان پس از فراگیری علوم و فنون غربی در ایران منشا تحولات می شوند. عامل دیگری که به نوگرایی و مدرن شدن علمی ایران کمک نمود، صنعت چاپ و انتشار روزنامه بود. ایرانیان از این طریق با اکتشافات جدید علمی آشنا می شدند. در عصر ناصری با افتتاح دارالفنون به عنوان نخستین مرکز علمی ایران، علوم غربی تدریس شد. با افزایش مدارس نوین، حرکت علمی در ایران رشد بیشتری یافت و زمینه تحولات علمی فرهنگی ایجاد شد. "

زبان انگلیسى و ترجمه از این زبان، به عنوان جزء لاینفک جامعهء ایران و زبان فارسى درآمده است. کثرت و گستردگى ترجمه سبب شده تا زبان فارسى آماج آسیب ها و صدمات متعدد و گوناگونى گردد. مقالهء حاضر به دو موضوع توجه دارد: یکى آن که آسیب شناسى زبان فارسى باید از حد واژگان که معمولآ بحث رایج محافل است، فراتر رفته و واحدهاى مهم تر و بزرگ ترى همچون عبارات و جملات نیز مد نظر قرار گیرد. مسئلهء دیگر آن که تعامل با زبان انگلیسى، لزوما موجب تخریب زبان فارسى نخواهد شد، بلکه اگر از ویژگى هاى زیبایى شناختى زبان انگلیسى توسط مترجمان زبردست بهره برده شود، مى تواند حتى در غنابخشى به زبان فارسى مفید واقع شود و این همان چیزى است که ادیبان و شعراى ما با زبان عربى انجام داده اند. در هر یک از این زمینه ها مثال هایى از مطبوعات رایج کشور ارانه شده است.

در این مقاله ابتدا سطح دشواری متن و عوامل موثر بر آن از دیدگاه آموزش ترجمه مطرح می شود و پس از معرفی دو فرمول پربسامد برای تعیین شاخص دشواریهای متن، انتقادات وارد بر آنها برشمرده می شود. در ادامه ضمن معرفی مفهوم دشواری متن از دید ترجمه پژوهان، معیارهای متنیت و نیز طبقه بندی و تحلیل متن برای آموزش ترجمه به بحث گذاشته می شود. در پایان پنج عامل موثر در دشواری ترجمه متن مبدا به عنوان دشواریهای همگانی و جهانی از جمله فارسی ارایه می شود و در پایان رهیافت هایی برای انتخاب و طبقه بندی متون برای اهداف آموزشی، که سازگار با سطح توانش ترجمه ای دانشجویان باشد، ارایه می گردد.

سیر تحول و شکل گیری نهضت و شکوفایی ترجمه در عصر عباسی و عواملی که موجب این نهضت علمی در جهان اسلام گردید، در این نوشتار مورد بررسی قرار می گیرد. از جمله این عوامل، توسعه روابط دولت اسلامی با سایر کشورها، امنیت اهل کتاب، وجود امکانات، بهبود وضع اقتصادی، اعزام گروه های علمی به دیگر کشورها و غیره است، ولی مهمتر از همه، انگیزه نیاز بوده که مترجمان را وادار به ترجمه آثار دیگران می نموده است؛ چه نیاز مادی یا معنوی. البته تشویق خلفای عباسی به امر ترجمه نیز موجب رونق بازار ترجمه و پیدا شدن مترجمان مشهور در عصر عباسی گردیده است.

واژه «نقد» از جمله اصطلاحات ادبی می باشد که از دیرباز میان مردم رایج بوده است. نقد ترجمه یعنی با نگاه جامع و مانع به ابعاد گوناگون ترجمه نگریستن. هر چند دامنه نقد ترجمه گسترده و نامحدود است و نمی توان آن را در چارچوبی کامل قرار داد، مبانی، اصولی و معیارهایی دارد که نگارنده در اینجا قصد دارد به بیان آن بپردازد. در ارزش و اعتبار نقد ترجمه نباید هیچ گونه تردیدی به دل راه داد؛ نقد ترجمه اگر بدون غرض و کینه و با توجه به اصول و چارچوبهای درست آن به درستی انجام گیرد و مبتنی بر علم و آگاهی باشد موجب تحولی شگرف و پیشرفتی چشمگیر می شود؛ البته برخی بر این نظرند که نقد «اظهار ما به من العیب= عیب و اشکال موجود را بیان کردن» است در صورتی که در نقد باید به ویژگیهای مثبت و منفی ترجمه پرداخته شود. یکی از هدفهای نقد ترجمه این است که جامعه متوجه این موضوع شود که مترجمی، کاری دشوار و سخت است و باید نشان داده شود که آیا مترجم به اهداف خود رسیده است یا نه؟ طبیعی است منتقد بهترین گزینه برای بررسی، نقد و نظریه پردازی در زمینه ترجمه هاست.

مقاله حاضر ضمن مرور ادبیات تحقیق در زمینه نقش ایدئولوژی در ترجمه، ابتدا ماهیت مفهومی ایدئولوژی را مورد بررسی قرار می دهد و سپس در چارچوب نظری تحلیل انتقادی گفتمان بر ابعاد ایدئولوژیک ترجمه و وجوه اقتدار منشانه آن متمرکز می شود و در نهایت به ذکر نمونه وار مصادیقی از فرآیندهای تعدیل ایدئولوژیک خواهد پرداخت.

"کسانی که به نحوی در امر تدریس ترجمه متون مشغولند اغلب با این شکایت دانشجویان مواجهند که استاد! فان لغت را در فرهنگ لغات نیافتیم. فرومیکن و رودمن 1988 Fromian & Rodman)، ص 123) بر این باورند که رشته آواهای کلامی در یک زبان را می توان به سه گروه موجود (existing)، غیرممکن (impossible) و ممکن اما بدون بسامد (possible but non-occuring) تقسیم بندی نمود. نیومارک Newmark) 1988، صص 176 و (177 نیز کلماتی را که ممکن است در یک زبان به طور بالقوه موجود باشند ولی دسترسی به معنای آنها مشکل باشد تحت عنوان کلمات نایافتنی (unfindable words) به هجده مقوله تقسیم می نماید، اما در این مقاله قصد بر آنست که فقط به قسمتی از یک مقوله مهم تر تحت عنوان نوواژگان یا واژگان بدیع (neologisms) پرداخته شود. در واقع، نوواژگان یا واژگان بدیع می توانند هر نوع ساخت جدید از واژه ها یا عبارات (newly-coined words)، هماینده های جدید (new collocations)، اسامی مرکب (compound words)، اصلاحات جدید (new terminology)، عبارات قدیمی با کاربردهای جدید (old phrases with new senses)، سرواژه ها (aconyms)، اختصارات (abbrevional)، ترکیبات (blends)، کلمات مشتق از اسامی خاص (eponymous words) و ترکیبات اشتقاقی(derivational combinations) را در بر گیرند. در این مقاله واژگان نو بر حسب نوع ساختار به نوزده گروه مختلف تقسیم بندی شده، سپس تلاش بر اینست که با بررسی روند ترجمه برخی از آنها با توجه به شفافیت و ویژگیهای زیبایی شناختی آوایی (phonaesthetic) و زیبایی شناختی معنایی (synaesthetic)، مثالهای بیشتری از هر مقوله ذکر گردیده تا راهگشای بحث مبسوط تری در این زمینه برای علاقمندان گردد. "

در این مقاله ابتدا رویکردهای گوناگون به نظریه ترجمه، هدف و موضوع آن مطرح می شود و سپس رابطه بین میان مترجم و نظریه پرداز در رشته مطالعات ترجمه شناسانده می شود. در ادامه مقاله با معرفی چند ابزار مفهومی نشان داده می شود که یکی از ضروریات رشته مطالعات ترجمه وضع اصطلاحات معیار و در نتیجه آن ایجاد زبانی مشترک است تا مترجمان، نظریه پردازها و مدرسان ترجمه با بهره گیری از آن زبان مشترک به تبادل مفاهیم با یکدیگر و آموزش آنها بپردازند.

مقاله حاضر به بازیهای زبانی و صنایع لفظی و چگونگی ترجمه آن می پردازد. پس از معرفی موضوع، مطالب کلی مربوط به ترجمه صنایع لفظی از جمله ترجمه ناپذیری مطرح می شود. آن گاه هفت شیوه مهم ترجمه صنایع لفظی با توجه به کار مترجمان ایرانی و انگلیسی استخراج و انتزاع می شود و مثال هایی برای هر کدام عرضه می گردد. از آنجا که جناس مهم ترین و پربسامدترین گونه بازی زبانی به شمار می رود، به این مبحث به تفصیل بیشتری پرداخته ایم و مثالهایی از کار مترجمان ایرانی و انگلیسی آورده ایم.

پژوهش حاضر به بررسی ترجمه آزمایی به عنوان یکی از بحث برانگیزترین مسایل در پژوهشهای زبان می پردازد. سوال پژوهشی این بررسی آن است که آیا میان شکل آزمون و عملکرد بهتر ترجمه آموزان در آزمون رابطه ای وجود دارد یا خیر. برای پاسخ به این سوال، 45 دانشجوی سال آخر تربیت مترجم زبان انگلیسی دانشگاه آزاد اسلامی تنکابن انتخاب و به صورت تصادفی به سه گروه تقسیم شدند. هر گروه با آزمونی متفاوت در ترجمه (ولی محتوای یکسان) مورد آزمایش قرار گرفتند. داده ها توسط روش آماری تحلیل واریانس مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت و نتیجه گرفته شد که میان متغیرهای این پژوهش رابطه وجود دارد.

"زبان و ادبیات فارسی بی گمان جلوه گاه عالمی و جهانی است که ایرانیان در درازنای سده های پیاپی در آن به معنی ژرف فلسفی به سخن پرداخته و خویش را در چهارچوب و قالب ادب فارسی متجلی و نمایان ساخته اند. آنچه، شاید ادب فارسی را از دیگر زبانها به ویژه زبانهای اروپایی متمایز می سازد، گستردگی و فراخی ساحت تخیل و به سخن دیگر ""عالم تخیل و خیال"" و بروز و ظهور آن در شعر است. بی گمان علاقمندان ناآشنا به زبان فارسی را برای ورود به چنین عالمی گریزی نبوده است جز از طریق برگردان های گونگون به زبانهای اروپایی. منبع شناسی گرد آمده، کوششی است متواضعانه برای هویداسازی چنین تلاشی برای آشنایی با شعر فارسی و به تبع آن ورود به ""عالم خیال"" جهان ایرانی."

"آنچه معمولا به عنوان ""ادبیات فارسی"" شناخته می شود همان است که بعد از فتح ایران به دست اعراب در این سرزمین متداول شده است. همین ادب فارسی بعد از اسلام است که به انگلیسی ترجمه شده، و با معمول شدن در ادبیات انگلیسی برخی از ادیبان برجسته آن را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. گرچه بیان مجدد تمام محسنات شعری اشعار فارسی در ترجمه انگلیسی امکان پذیر نیست اما انعکاس افکار و عقاید ادب فارسی در ادبیات انگلیسی نشانگر این حقیقت است که دانشمندان انگلیسی بسیاری عمیقا تحت تاثیر سروده های غزل سرایان نامی ایران به ویژه سعدی و حافظ شیرازی قرار گرفته اند. مقاله حاضر تلاشی است در جهت تبیین موقعیت ترجمه شعر فارسی در ادبیات انگلیسی، و نیز بیان اینکه چگونه و چرا برخی از شرق شناسان نام آور بریتانیا، مانند سر ویلیام جونز و همکاران و پیروان وی، سعی کردند وسایل آشنایی با زبان و فرهنگ فارسی را برای کارکنان کمپانی هند شرقی فراهم کنند. "