درخت حوزه‌های تخصصی

غلامرضا محمّدی «کویر» از شاعران خوش قریحه و توانای خطّه یزد است که در طول حوادث و جریان های مختلف و مناسبت های خاص، کلک چالاک خویش را به حرکت درآورده است و در میدان طبع، اسب بلاغت و فصاحت رانده و گوی تخیّل و عاطفه را به سر منزل مقصود رسانیده است. از تخلّص این شاعر که خود وامگیری از طبیعت خاصّ مناطق گرم و خشک و آب و هوای بیابانی است، این مطلب بر می آید که شاعر از طبیعت پیرامون خویش تأثیر بسزایی پذیرفته است. در این پژوهش به بررسی و تحلیل بازتاب عناصر بومی و چگونگی تأثیر آنها در شعر این شاعر می پردازیم. این مقاله به روش تحلیلی توصیفی با استفاده از منابع کتابخانه ای نوشته شده است.

هدف مقاله حاضر مطالعه نقش و جایگاه مسجد در زندگی روزمره زنان سالمند، از منظر موقعیت هایی است که این مکان اجتماعی-مذهبی برای آن ها خلق می کند. این پژوهش روابط، فعالیت و مشارکت اجتماعی زنان سالمند را در مساجدِ واقع در مناطق 12 و 14 شهر تهران مورد مطالعه قرار داده است. پرسش های محوری پژوهش این است که مساجد چگونه و بر اساس کدام یک از عملکردهای خود زمینه را برای حضور زنان سالمند فراهم آورده است؟ نقش مساجد در مشارکت فعال اجتماعی زنان سالمند چیست؟ و مسجد چه تأثیری در سبک زندگی زنان سالمند دارد؟ پژوهش حاضر به روش مردم نگاری انجام شده است و داده های میدان با فنون مشاهده مشارکتی و مصاحبه نیمه ساختاریافته گردآوری شده اند؛ و تفسیر داده ها به روش تحلیل محتوای کیفی صورت پذیرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که حضور مستمر در مساجد برای زنان سالمند جزئی از فعالیت های زندگی روزمره آن ها شده است، تا جایی که زندگی روزمره خویش را بر اساس عملکردهای مسجد نظم زمانی می بخشند. همچنین مسجد برای آن ها به کانونی برای گردهمایی، فعالیت های اجتماعی و دینی تبدیل شده است و زنان سالمند در مسجد مشارکت اجتماعی و فعالیت های خیرخواهانه قابل توجهی دارند. داده های میدانی حاکی از آن است که این فعالیت ها در زندگی شخصی و اجتماعی زنان سالمند تأثیر درخور اعتنایی داشته است، من جمله: آگاهی یافتن به توانایی های خویش، احساس مفید بودن، عزت نفس، دست یابی به استقلال و بازیافتن شأن و منزلت اجتماعی. مجموعِ این دستاوردها موجب احساس تعلق زنان به مسجد و دلبستگی به مکان آن شده است.

امروزه با توجه به اهمّیتی که مطبوعات به طور عام و مطبوعات محلّی به طور خاص بر عهده دارند، بررسی آسیب ها و مشکلاتی که مطبوعات با آن رو برو هستند نیز از اهمّیت خاصّی برخوردار است. پژوهش حاضر با هدف بررسی نگرش مسئولین و اصحاب نشریات به آسیب های مطبوعات محلّی استان یزد انجام شد. روش این تحقیق، از نوع پیمایشی بود؛ داده ها با ابزار پرسشنامه گردآوری شده است. بر حسب آمار اداره کلّ فرهنگ و ارشاد اسلامی استان یزد، 200 نفر در زمینه مطبوعات محلّی استان یزد مشغول فعّالیت اند و با در نظر گرفتن تعداد اندک آن ها، نظرات تمام این افراد سنجیده شد. اعتبار ابزار به صورت محتوایی محرز شده و برای سنجش پایایی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. نتایج نشان داد بین سن، جنس و بهره مندی از فناوری اطّلاعات، با نگرش مسئولین و اصحاب نشریات به آسیب های مطبوعات رابطه معناداری وجود نداشت. سردبیران به طور معنادار نگرش مثبت تری نسبت به خبرنگار و سایر سمت ها به مطبوعات داشتند و پاسخگویانی که ترتیب انتشار نشریاتشان روزنامه بود نسبت به دوهفته نامه ها، نگرش منفی تری به آسیب های مطبوعات داشتند. هرچه تحصیلات پاسخگویان بیشتر بود، نگرش به آسیب ها نیز منفی تر، همچنین با افزایش سابقه فعّالیت، نگرش به آسیب های مطبوعات نیز منفی تر؛ با افزایش پایگاه اجتماعی اقتصادی، نگرش به آسیب های مطبوعات نیز منفی تر و با افزایش رضایت شغلی، نگرش به آسیب های مطبوعات نیز مثبت تر می گردید.

منابع مالی بخش آموزش و پرورش در ایران محدود است؛ از این رو نحوه هزینه کرد این منابع و تناسب شاخص های توزیع با اهداف مورد نظر برنامه ریزان از اهمیت بالایی برخوردار است. مطالعه حاضر ترکیبی از شیوه های توصیفی و تجربی و جامعه آماری آن، صورت های مالی هزینه کرد اعتبارات اداره کل آموزش و پرورش استان ایلام در یک دوره نه ساله می باشد. ابزار مورد استفاده جهت کسب اطلاعات، منابع آماری، صورت های مالی و اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای بوده و در بخش تحلیل دلفی از پرسشنامه استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که حقوق و مزایای کارکنان بالاترین سهم و اموال و دارایی ها کمترین سهم را از بودجه داشته اند. میانگین مجموع نرخ رشد اعتبارات هزینه ای واقعی طی دوره مورد بررسی 64/3 درصد در سال و میزان هبستگی آن با نرخ رشد تعداد دانش آموزان 83/8 درصد، با نرخ رشد تعداد کارکنان 2/19 درصد و با نرخ رشد تعداد اتاق های آموزشی 99/4- درصد بوده است. هزینه تمام شده هر دانش آموز طی دوره مورد بررسی با روش هزینه یابی سنتی از 1/34 میلیون ریال در سال 1387 به 6/52 میلیون ریال در سال 1395 رسیده است. مدل نهایی پیشنهادی برای توزیع بهینه منابع مالی چنین است: منابع کافی در سطح ملی تأمین شود، تخصیص اعتبارات غیرمتمرکز باشد و توزیع اعتبارات بر مبنای شاخص های سرانه دانش آموز، سرانه کارکنان آموزشی و ستادی، سرانه فضای آموزشی، سرانه فضای اداری و ضریب محرومیت با حفظ وزن و اهمیت هر شاخص صورت پذیرد.

پرداختن به جغرافیای تاریخی و تاریخ یزد در روزگار پیش از اسلام تا ظهور کاکویان یزد در سال 446 هجری، کاری دشوار است؛ زیرا گزارش های تاریخی بسیار اندکی از یزد در این مقطع در منابع یافت می شود. این واقعیّت در کنار کمبود پژوهش های باستان شناختی، سبب شده تا فهم روشنی از تاریخ یزد در این مقطع وجود نداشته باشد و محقّقان و یزدشناسان و باستان شناسان یا به تکرار همین گزارش های اندک بسنده نموده اند و یا مبتنی بر آن ها دیدگاه هایی را طرح نموده اند که در مواردی فاقد دقت لازم هستند. پژوهش حاضر که پژوهشی است توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر روش کتابخانه ای، می کوشد تا با بازخوانی مجدّد منابع، به نقد گزارش ها و دیدگاه های رایج درباره تاریخ یزد (و مشخصاً نام و جایگاه اولیه شهر یزد و ارتباط آن با ایساتیس و کَثَه، بانی شهر یزد و ماجرای زندان اسکندر، و نحوه ورود اسلام به یزد و ماجرای شهدای فهرج) بپردازد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که بعضی از دیدگاه هایی که درباره نام و جایگاه اولیه یزد مطرح شده، فاقد دقّت بوده و برآمده از فهم نادرست از گزارش های تاریخی موجود هستند. ضمن اینکه بعضی از گزارش های موجود درباره یزد صرفاً روایات عامیانه ای هستند که مکتوب شده اند و نه یک گزارش دقیق تاریخی.

رشد روز افزون جمعیت باعث به وجود آمدن مشکلات زیادی در شهرها شده است. بخشی از این مشکلات مربوط به حمل و نقل درون شهری است که چالش هایی همچون: افزایش زمان سفر، آلودگی زیست محیطی و مشکلات روحی - روانی را به دنبال دارد؛ لذا مدیران شهری به دنبال سیستم های جایگزین برای کاهش استفاده از خودروهای شخصی و تردد آسان و سریع در داخل شهر هستند که یکی از راهکارهای موجود، استفاده از حمل و نقل عمومی است. نحوه مطلوب خدمات رسانی در بخش حمل و نقل عمومی و کارکرد مطلوب آن می تواند رضایتمندی شهروندان و کاهش حجم خودرو در راه های درون شهری را در پی داشته باشد. اهمیت حمل و نقل عمومی و ویژگی های کالبدی و توپوگرافی شهر ایلام، اهمیت استفاده از اتوبوس های درون شهری را دوچندان کرده است. در این پژوهش که به روش تحلیلی- توصیفی انجام شده، میزان رضایتمندی شهروندان از کارکرد سیستم اتوبوسرانی شهر ایلام مورد بررسی قرار گرفته است. در راستای این بررسی، پس از تهیه پرسشنامه با توجه به جامعه آماری، حجم نمونه به میزان 383 نفر انتخاب شد که به صورت تصادفی مورد پرسش قرار گرفتند. پردازش و تجزیه و تحلیل دادها (آمار توصیفی و استنباطی) نیز با بهره گیری از روش های آماری در نرم افزار SPSS با استفاده از آزمون T تک نمونه ای انجام شده است. نتایج این مطالعه حاکی از آن است که از نگاه شهروندان، سیستم اتوبوسرانی شهر ایلام از نظر خدماتی دهی و کارکردی در وضعیت مطلوبی قرار ندارد و عدم رضایت آنان را به دنبال داشته است؛ لذا توسعه خدمات دهی در این بخش می تواند موجب استقبال شهروندان از سیستم اتوبوسرانی شود و کاهش استفاده از خودروهای شخصی را در پی داشته باشد.

تاریخ پوشاک بخشی از تاریخ تمدن است که از تحولات، شکل و فرم لباس از زمان های دور تاکنون گفتگو می کند. این پژوهش که با هدف بررسی و تحلیل مردم شناختی پوشاک بانوان ایلامی در دوران معاصر انجام شده است، چارچوب مفهومی آن مبتنی بر مفاهیم نظریات اندیشمندان دو مکتب کارکردگرایی و اشاعه می باشد. روش پژوهش در این مقاله کیفی بوده و اطلاعات آن با استفاده از دو روش کتابخانه ای و مشاهده میدانی و با استفاده از تکنیک مصاحبه و فیش برداری گردآوری شده است. یافته های پژوهش نشان داد که  مؤلفه های تأثیرگذار بر پوشاک بانوان ایلامی، عبارتند از: فعالیت اجتماعی، گذشت زمان و تغییرات سیاسی، شرایط اقلیمی و جغرافیایی، اعتقادات و باورهای فرهنگی و مذهبی جامعه، منزلت اجتماعی، قومیت و نحوه معیشت که در این میان، مهمترین مؤلفه تأثیرگذار بر روی پوشاک این قشر از جامعه، اعتقادات و باورهایی است که ریشه در سنن پیشینیان دارد. نتایج این پژوهش همچنین نشان داد که با تغییر زمان و تکنولوژی، پوشاک و زیورآلات دستخوش تغییر شده و کارکردها و نمادهای سنتی آن هم تحت تأثیر فرهنگ غالب دچار تحول گردیده است. پیشنهاد می شود به منظور آشنایی نسل جدید با این گنجینه باارزش (پوشاک) پژوهش هایی نیز در زمینه پوشاک سنتی مردان و کودکان اقوام مختلف ایرانی انجام پذیرد.

سالانه میلیون ها گردشگر از مکان های تاریخی مربوط به جنگ در سراسر دنیا بازدید می کنند و پیش بینی شده است گردشگری جنگ در قرن 21 نه تنها یک زیرمجموعه مهم در گردشگری تلخ خواهد بود، بلکه خود تبدیل به یکی از انواع پرطرفدار گردشگری در جهان خواهد شد. این نوع گردشگری از جمله فعالیت های خدماتی است که در سال های اخیر با سرعت زیادی توسعه یافته است. ایران ظرفیت های زیادی در زمینه گردشگری دفاع مقدس دارد و در حال حاضر میراث جنگ رژیم بعث عراق علیه ایران از جمله مهمترین این پتانسیل هاست. پژوهش حاضر با هدف تحلیل داده ها و اطلاعات زیرساخت های گردشگری در شهرستان های استان مرزی ایلام انجام شد که آمار و ارقام آن از سالنامه آماری سال 1395 استخراج گردید. برای اولویت بندی از تکنیک های تصمیم گیری چندمعیاره ترکیبی (WASPAS) در محیط نرم افزار صفحه گسترده Excel و به منظور ترسیم نقشه توزیع فضایی زیرساخت های گردشگری استان ایلام از نرم افزار Arc GIS استفاده شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که در اولویت بندی شهرستان های استان ایلام از لحاظ برخورداری از زیرساخت های گردشگری دفاع مقدس، شهرستان ایلام با امتیاز 0٫612 و شهرستان مهران با امتیاز 0٫307 به ترتیب در رتبه اول و دوم هستند و شرایط مناسبی برای پذیرش کاروان های راهیان نور دارند. شهرستان های ملکشاهی و سیروان نیز به ترتیب با امتیازهای 0٫039 و 0٫031 در رتبه نهم و دهم قرار دارند؛ لذا نتایج پژوهش بر توجه ویژه مسئولین استانی و تصمیم گیرندگان در جهت ایجاد زیرساخت ها و شرایط مناسب برای گردشگری دفاع مقدس در این مناطق تأکید می کند.

ساده نویسی و بازآفرینی قصه ها و حکایات کهن از جمله حکایات دلنشین کلیله و دمنه از دیرباز در تاریخ ادبیات معاصر رایج بوده است. آثار مهدی آذریزدی نمونه برجسته ای از اینگونه آثار است. در این مجال در می یابیم که به غیر از استاد آذر هیچ نویسنده دیگری موفق نشده است چنین پیوندی را بین ادبیات کهن و ادبیات معاصر ایجاد کند. آذریزدی با توجه به اهمیت تداوم فرهنگی و نگهداری میراث ادبی گذشتگان متن را تنها از نظر زبانی و لغوی و اندکی تغییر در جزئیات رویدادهای داستانی و حوادث فرعی به گونه ای بازنویسی می کند که به متن اصلی شباهت داشته باشد. او بیان سینه به سینه بسیاری از افسانه ها را به شیوه موجود در زمانه نگارش کتاب رواج خرافه پرستی و هذیان دانسته و شیوه بیان آنها را اساساً فاقد هرگونه تازگی و انتخاب مناسب می داند ولذا در انتخاب داستانهای کلیله و دمنه ضمن حفظ اصل امانتداری از اصل داستان سعی دارد تا با استفاده از شیوه های ساده نویسی و ایجاد کششهای منطقی در نگارش برای مخاطبان خود داستانی ماندگار و جذاب فراهم آورد. که انصافاً موفق هم بوده و مزایای آن به چند مورد کم و کاستی آن غلبه دارد.

یکی از مسائل اجتماعی که در سال های اخیر اهمیت فزاینده ای یافته و ابعاد پیچیده ای پیدا کرده، مسئله طلاق است. شکل گیری و گسترش این مسئله منجر به فروپاشی نهاد خانواده و نابسامانی اجتماعی و فرهنگی در جامعه می شود که بروز مسائل اجتماعی دیگری همچون بزهکاری و انحرافات اجتماعی از پیامدهای آن می باشد. مطالعه و اقدام در جهت تغییر چنین وضعیتی یا ارائه راه حل، نیازمند رویکردهای جامعه شناختی است. بر اساس آمارهای رسمی، در کل کشور، طلاق در سال 1390 نسبت به سال 1391، 8 درصد و در سال 1394، 17 درصد رشد را تجربه کرده است. استان ایلام به عنوان محدوده جغرافیایی این پژوهش نیز از داشتن چنین شرایطی همچون شرایط کلی کشور مستثنی نیست. پژوهش حاضر با استفاده از روش تمام شماری و تحلیل ثانویه اطلاعات به بررسی و مطالعه علل درخواست و وقوع طلاق در میان زوجین استان ایلام پرداخت و به این پرسش پاسخ داد که علل و عوامل مهم درخواست طلاق کدامند؟ جامعه آماری پژوهش شامل زوجین متقاضی طلاق یا طلاق یافته در استان ایلام در سال های 1390 تا 1394 بود. اطلاعات مورد نیاز نیز از طریق پرونده های موجود در مراکز ساماندهی و کاهش طلاق سازمان بهزیستی به صورت سرشماری و تحلیل ثانویه به دست آمد. نتایج نشان داد که در بین علل مؤثر بر درخواست طلاق، فقدان تفاهم اخلاقی و مشکلات اقتصادی بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داد اند. از بین فرضیه های تحقیق، سابقه اعتیاد، میزان تحصیلات، نسبت فامیلی، آشنایی قبلی و سن زوجین تأیید شد که با علت درخواست طلاق رابطه معناداری را به نمایش گذاشتند.

صابئین مندائی اعضای قوم-دینی هستند که در ایران و عراق زندگی می کنند. ایشان حامل سنّتی غنوصی متکی بر متونی مقدسی به زبان مندائی هستند. به عنوان اقلیتی کوچک و تحت تهدید مستمرِ امحای فرهنگی از جانب همسایگان غالب، مندائیان مناسک طهارت مفصلی را بسط داده اند که به نوعی مرجع هویت گروهی ایشان است و به طور نمادین و نیز عملی مرزهای هویتی ایشان را حفظ و بازتولید می کند. ناآرامی های اجتماعی، سیاسی و جنگ در موطن مندائیان، باعث مهاجرت کثیری از ایشان به کشورهای دیگر، به خصوص در آمریکای شمالی، استرالیا و اروپا  و شکل گیری دیاسپوراهای مندائی شده است. این پراکندگی را می توان نقطه عطفی در تاریخ ایشان دانست که مرزهای هویت گروهی ایشان را سست کرده و چالش جدیدی برایشان ایجاد کرده است. به علاوه، این شرایط مجالی را برای بروز تمنّاها و آرزومندی هایی ایجاد کرده که پیش تر فشارهای خارجی به آنها مجال ظهور نمی داده اند. این امر باعث بروز طلیعه بسط و تغییر در نظام دینی- از حیث تطابق با شرایط و ایجاد تفاسیر جدید- شده است. تغییراتی که می توان آنها را در غالب حرکتی از رویکرد اسطوره ای به رویکرد استدلالی در نظام دینی تعبیر کرد. 

این مقاله به بررسی وضعیت خانه و قلمرو و تغییرات آن در روستاهای ایل کاکاوند می پردازد. رویکرد نظری پژوهش مبتنی بر آراء گاستون باشلار در باب «فضا» است. روش پژوهش مردم نگاری و فنون گردآوری داده مشاهده مشارکتی و مصاحبه است. یافته ها نشان می دهد که خانه روستایی در هماهنگی با اقلیم و معماری بومی است؛ این خانه به روی جهان گشوده است و روابط اجتماعی گسترده ای در درون آن قوام می گیرد و تا سرحدات روستا گسترش پیدا می کند؛ بنابراین رابطه درون و برون در آن پویا است. موارد متعددی از قبیل مشارکت و همیاری، منازعات، مناسک، شب نشینی، بازی ها و تفریحات دسته جمعی، کاسمسا، زیارت دسته جمعی، عید دیدنی و حوزه عمومی در برساختن روابط اجتماعی، احساس تعلق و شکل گیری خاطره نقش اساسی دارند و مفهوم خانه را به کل روستا تسرّی می دهند؛ اما سیاست های مسکن ارزان قیمت در سال های اخیر در حال جایگزین کردن معماری ای است که روابط و همبستگی را اجتماعی کاهش داده و روابط درون و برون را تضعیف کرده است. تغییرات جدید و ورود ادوات کشاورزی جدید بسیاری از همیاری ها و مشارکت های محلی را از بین برده است و امکان بازگشت به گذشته و بازسازی معماری سنتی وجود ندارد؛ اما این به معنای عدم امکان احیای زندگی جمعی و گسترش قلمرو خانه نیست؛ کماکان عناصری همچون 1. احیا حوزه عمومی 2. جلوگیری از تبدیل فضای عمومی به فضای خصوصی 3. ایجاد فضاهای ورزشی و ساخت فضاهای عام المنفعه همچون کتابخانه برای نگه داشت گستردگی مفهوم خانه و ارتقا آن وجود دارد.