سید ضیاء هاشمی

حفظ و بازتولید هویت ملی از مهم ترین نقش های آموزش و پرورش رسمی به شمار می آید. پژوهش حاضر با هدف تحلیل این نقش، به بررسی مفهوم هویت ملی در کتب مطالعات اجتماعیِ دوره ابتدایی می پردازد. در این راستا، کتب جدیدالتألیف مطالعات اجتماعی دوره تحول بنیادین نیز مورد ارزیابی قرار می گیرند. روش تحقیق، تحلیل محتوای کمی و کیفی است و واحد تحلیل، مضمون می باشد. ابعاد هویت ملی در این پژوهش عبارتند از: نماد، ارزش، میراث فرهنگی، مشاهیر و شخصیت ها، وقایع و رخداد های ملی. جامعه آماری شامل دو کتاب مطالعات اجتماعی پایه سوم و ششم ابتدایی و بخش تعلیمات مدنی از کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم و پنجم در سال تحصیلی 93-1392 است. نتایج تحلیل کمی نشان می دهد که 1171 مورد به مفهوم هویت ملی اشاره شده است. از این مقدار 81/50% (595 مورد) به کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم تعلق دارد. در بین ابعاد هویت ملی، بعد ارزش های ملی با 94/45% (538 مورد) از بیشترین و بعد نماد ملی با 17/7% (84 مورد) از کمترین میزان فراوانی برخوردارند. تأکید بر بعد ارزش ها به ویژه ارزش های اخلاقی و مذهبی، بی توجهی به شخصیت های معاصر در برخی ابعاد، گستردگی محدود زمانی و... برخی نتایج تحلیل کیفی می باشند.

میهن دوستی و ناسیونالیسم در دو سر طیف دلبستگی ملی با تعاریف، جهت­گیری­ها و پیامد­های متفاوت قرار می­گیرند. در این مقاله سعی شده است با توجه به نظریه­هایی که در زمینه دلبستگی ملی مطرح است، این مفهوم از منظر دیگری مورد بررسی قرار گیرد. هدف اصلی این مقاله توضیح دلبستگی ملی به معنای پیامد ارزیابی مثبت افراد از هویت ملی­شان و مفهوم­سازی آن در دو شکل ناسیونالیستی و میهن دوستانه است. شکل ناسیونالیستی دلبستگی ملی احساس مثبت افراد به همراه پیشداوری، اتخاذ دیدگاه­های غیر انتقادی و احساسی نسبت به کشور را نشان می دهد و در مقابل، شکل میهن دوستانه دلبستگی ملی احساس مثبت افراد بدون قضاوت­های پیشداورانه نسبت به سایر گروه ها و ملت هاست که اتخاذ دیدگاه­های انتقادی و جهت­گیری­های عاقلانه نسبت به ارزیابی کشور را در پی دارد. در این پژوهش از روش اسنادی و تحلیلی استفاده کرده­ایم و با استفاده از کتب و اسناد معتبر در این زمینه به تبیین موضوع مورد بررسی پرداخته­ایم.همچنین جهت مستند سازی مطالب مطرح شده مبنی بر این که دلبستگی ملی در دو شکل می­تواند تجلی کند، نظریه­های مربوط به این حیطه را در قالب سه رویکرد نظری ناسیونالیستی، میهن دوستانه و دیدگاه­هایی که هر دو شکل را در خود می گنجانند و مورد بررسی قرار داده­ایم.

موسیقی پدیده ای اجتماعی است که با بیشتر عرصه های زندگی بشر امروز پیوند خورده است. در سال های اخیر موسیقی هایی در سطح جامعه ما رواج یافته است که خواستگاه بومی ندارند. در واقع این دست از موسیقی ها سبک های جدیدی هستند که بخشی از ارزش های فرهنگی جامعه را به چالش کشیده اند. در این میان جوانان به عنوان مصرف کنندگان اصلی این نوع موسیقی ها شناخته می شوند. از آنجا که در شهر تهران به عنوان پایتخت ایران، بخش زیادی از جمعیت را جوانانی تشکیل می دهند که مصرف موسیقی آن ها در حد بالایی است و نیز در سال های اخیر اقبال گسترده ای به سبک های جدید موسیقی از جمله موسیقی زیرزمینی پیدا کرده اند، در این تحقیق بر آن شدیم تا به تحلیل و تبیین این موضوع بپردازیم. سؤال اصلی تحقیق عبارت بوده است از این که به چه دلیل این موسیقی ها در سطح جامعه رواج یافته اند؟ و آیا وجود نیازهایی در سطح جامعه است که منجر به مصرف گسترده این گونه موسیقی ها شده است؟ در این بررسی از رویکرد استفاده و خشنودی بهره برده ایم و با استفاده از نمونه گیری خوشه ای، تعداد 264 نفر از دانش آموزان پایه سوم متوسطه را در دبیرستان های دخترانه و پسرانه مناطق 3، 8 و 18 شهر تهران، به عنوان نمونه تحقیق مورد مطالعه قرار دادیم. داده های مورد نیاز به کمک پرسش نامه گردآوری شدند. نتایج تحقیق نشان داد که: نیاز شناختی، نیاز گریز از تنش، نیاز انسجام بخش شخصی و نیاز عاطفی به ترتیب بیشترین اثرگذاری را بر نوع مصرف موسیقی داشته و تأثیر نیاز انسجام بخش اجتماعی در آزمون فرضیات مورد تأیید قرار نگرفت.

در این مقاله رابطه غرور ملی با برخی عوامل اجتماعی و فرهنگی مورد بررسی قرار گرفته است. هدف این پژوهش توضیح مفهوم غرور ملی به معنای احساس مثبت افراد نسبت به کشورشان و مفهوم سازی آن در دو شکل ناسیونالیستی و میهن دوستانه است. در این پژوهش از روش پیمایش استفاده شده و جامعه آماری آن، شهروندان بالای 15 سال ساکن در مناطق چهارده گانه شهر اصفهان است. نتایج پژوهش حاکی از این است که غرور ملی ناسیونالیستی و غرور ملی میهن دوستانه روابط مثبت یا منفی با متغیر های مستقل تحقیق، از خود نشان داده اند و جنسیت افراد اثری در شکل دادن به گرایش های ناسیونالیستی یا میهن دوستانه آنها نداشته است.

در این مقاله تاثیر شخصیت (اعم از اقتدارطلب و دموکرات)، احساس کارآمدی (اعم از کارآمدی سیاسی و اجتماعی) و آگاهی سیاسی بر غرور ملی بررسی شده است. هدف پژوهش، توضیح مفهوم غرور ملی به معنای احساس مثبت افراد نسبت به کشورشان و مفهوم سازی آن در دو شکل ناسیونالیستی و میهن دوستانه و همچنین بررسی تاثیر برخی از متغیرها بر غرور ملی ناسیونالیستی و میهن دوستانه است. از روش پیمایش برای تحقیق استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش نیز شهروندان بالای پانزده سال ساکن در مناطق چهارده گانه شهر اصفهان است که بر اساس سرشماری سال 1385، تعداد آن ها 754/248/1 نفر است. با استفاده از فرمول کوکران و نمونه گیری سهمیه ای تعداد 384 به عنوان نمونه انتخاب و بررسی شدند. نتایج پژوهش حاکی از این است که غرور ملی ناسیونالیستی با شخصیت اقتدارطلب و کارآمدی سیاسی اجتماعی رابطه مثبت، و با شخصیت دموکراتیک و آگاهی سیاسی رابطه منفی دارد. در مقابل، غرور ملی میهن دوستانه با شخصیت اقتدارطلب و کارآمدی سیاسی رابطه منفی دارد و از سوی دیگر با شخصیت دموکراتیک، آگاهی سیاسی و کارآمدی اجتماعی رابطه آن مثبت است.

فرار دختران از خانه اگر چه در نگاه اول پدیده ای فردی است اما با توجه به پیامد های سوء آن که در نظم اجتماعی اختلال و آشفتگی ایجاد می کند، منشا بسیاری از رفتارهای ضد اجتماعی و انحرافی مانند خودفروشی، اعتیاد به مواد مخدر و مشروبات الکلی، توزیع مواد مخدر، تشکیل باندهای فساد و فریب سایر زنان و دختران، رواج روسپی گری و شیوع انواع بیماری های مقاربتی و ... می شود. این پدیده سبب می شود که سطح جرم و جنایت در جامعه افزایش یابد و در نتیجه امنیت و سلامت اجتماعی به مخاطره بیافتد.فرار دختران از خانه معلول شبکه پیچیده ای از عوامل موثر خانوادگی، روانی، اجتماعی و فرهنگی است که شناخت آنها مستلزم تلاش علمی دقیق و جامع است. در این راستا پژوهش حاضر به منظور شناسایی عوامل اجتماعی موثر بر فرار دختران از خانه طراحی و اجرا شده است.در این پ ژوهش ابتدا مبانی نظری موضوع در حوزه های نظری گوناگون تدوین و چارچوب نظری و فرضیات تحقیق تنظیم شده و مدل تحلیلی تحقیق طراحی گردیده است.با توجه به محتوای موضوع تحقیق و اهداف و فرضیات مطرح شده در این تحقیق، از روش «علی–مقایسه ای» استفاده شده است. جامعه آماری در پژوهش حاضر شامل تمامی دختران 12 تا 25 ساله دو شهر تهران و مشهد بوده که به هر دلیلی از منزل فرار کرده اند. در رابطه با دختران فراری، ما عملا با «جامعه در دسترس» سر و کار داریم، یعنی دخترانی که در مراکز گوناگون سازمان بهزیستی در دو شهر تهران و مشهد نگهداری می شوند که در زمان انجام تحقیق حدود 63 نفر در تهران و 80 نفر در شهر مشهد بوده اند. با توجه به حجم محدود جامعه آماری مناسب تر این بود که تمام نمونه موجود مورد مطالعه قرار گیرند. لذا تمام 143 دختر فراری در دسترس مورد مطالعه قرار گرفتند. جامعه آماری دیگری که برای مقایسه با این جامعه در نظر گرفته شده است شامل تمامی دختران عادی 12 تا 25 ساله شهرهای تهران و مشهد بوده اند. در خصوص دختران عادی نیز با توجه به حجم نمونه، 150 نفر در تهران و 150 نفر در مشهد به شیوه اتفاقی سیستماتیک در پارک ها و مراکز خرید سطح شهرهای تهران و مشهد انتخاب و مورد بررسی قرار گرفتند. بر مبنای نتایج به دست آمده از آزمون t، در هر یک از شهرهای مشهد و تهران و بطور کلی در هر دو شهر تفاوت معناداری در شاخص های زیر، بین دختران فراری و غیرفراری وجود دارد: نااستواری روابط والدین، واگذاری مسوولیت بزرگسالان به دختران، وجود سابقه جرم یا رفتار انحرافی در خانواده دختران، تضاد با سرپرستان، احساس اهمیت در خانواده، کنترل اجتماعی خانواده، احساس تبعیض در خانواده، عزت نفس و احساس خوشبختی. نتایج تحلیل رگرسیونی نیز حاکی از آن است که متغیرهای؛ نااستواری روابط والدین، سبک تربیتی خانواده، موقعیت اجتماعی-اقتصادی، نوع رابطه دختران با پدر، خودپنداره، تضاد دختران با والدین و پایبندی خانواده به ارزش های دینی در پیش بینی متغیر فرار دختران از منزل معنادار بودند.در پایان راهکارهای دوازده گانه ای بر اساس نتایج حاصله از تحقیق برای کاهش این پدیده اجتماعی پیشنهاد گردید

یکی از انواع مهم مشارکت که بسیار مورد بحث و بررسی قرار گرفته، مشارکت سیاسی است. تصور بر این است که در جامعه ای که شهروندان مشارکت کافی در امور سیاسی ندارند، احساس تعهد و دلبستگی چندانی نیز به نظام سیاسی وجود نخواهند داشت و به عنوان نیروی حامی و مشروعیت بخش این نظام در شرایط بحرانی عمل نخواهند کرد. در شرایط کنونی کشور این بحث اهمیتی دوچندان می یابد؛ ازاین رو این مقاله قصد دارد تا با نگاهی عینی به بررسی میزان مشارکت سیاسی و همچنین عوامل تاثیرگذار بر مشارکت سیاسی در شهر تهران بپردازد. بر اساس نتایج تحقیق با اطمینان بیش از 99 درصد می توان گفت که هریک از متغیرهای سن، وضعیت تاهل، سطح تحصیلات، انعطاف مذهبی، درجه مذهبی بودن، رضایت از زندگی، آزادی سیاسی، مشروعیت سیاسی، اعتماد سیاسی، دوستان سیاسی، فاتالیسم (سرنوشت گرایی)، احساس کارآمدی و اثربخشی سیاسی، احساس بی قدرتی سیاسی، بیگانگی سیاسی، پخش مسئولیت، خانواده سیاسی، آگاهی سیاسی، دوری گزینی سیاسی، استفاده از رسانه ها، اعتماد اجتماعی، رضایت از عملکرد دولت، محتوای شعارهای کاندیداها، داشتن فراغت در روز انتخابات، ثبات در گرایش حزبی، اهمیت نتایج انتخابات، اهمیت نظارت اجتماعی، رابطه وهمبستگی معناداری با میزان مشارکت سیاسی دارد.

فردگرایی و جمع گرایی از گرایشات تعیین کننده ای است که در تحلیل کنش ها و نگرش های اجتماعی نقشی اساسی دارد. این‌ مقاله ‌به ‌بررسی ‌مفهوم ‌دوراهی ‌اجتماعی ‌به عنوان یکی از جدیدترین مفاهیم ارایه شده در مناقشه فردگرایی و جمع گرایی می پردازد. دوراهی‌ اجتماعی‌ نوع‌ خاصی ‌از تعارض‌ میان ‌نفع ‌جمعی‌ و نفع‌ فردی‌ است‌، که ‌در آن‌ برای ‌هر فرد، صرف‌ نظر از انتخاب‌ دیگران‌، بهترین ‌گزینه‌، انتخاب‌ نفع ‌فردی ‌است‌. اما اگر اکثر افراد آن‌ را انتخاب ‌کنند، وضعیتی‌ ایجاد خواهد شد که‌ برای‌ همه‌ افراد بدتر از حالتی‌ است‌که‌ در صورت انتخاب گزینه ‌همیارانه ‌یا نفع ‌جمعی، برایشان‌ حادث‌ می‌شد. مساله ‌دوراهی ‌اجتماعی‌، در نظریه‌ انتخاب ‌عقلانی ‌و با استفاده‌ از نظریه‌ بازی ‌و نظریه ‌تصمیم ‌گیری ‌قابل ‌بررسی ‌است‌. از دو منظر متفاوت‌ می‌ توان ‌دوراهی‌ اجتماعی ‌را تعریف ‌کرد: هزینه‌ های ‌بیرونی ‌و درونی‌، و بازی‌ دو راهی ‌زندانی‌. مهمترین ‌انواع ‌دوراهی ‌اجتماعی‌، دوراهی ‌منابع ‌مشترک‌ و دو راهی‌ کالاهای ‌همگانی‌ است‌. در این‌ مقاله ‌علاوه ‌بر ذکر مثال ‌هایی ‌از دوراهی‌ اجتماعی‌، تلاش‌ شده ‌تا با کاوش‌ در این ‌مفهوم ‌و تعاریف ‌ذکر شده ‌در باب‌ آن‌، تعریف و تشریح دقیق و روشنی از مفهوم «دوراهی اجتماعی» ‌ارایه ‌شود و گرایش های فردگرایانه و جمع گرایانه در واقعیت جامعه مورد تحلیل قرار گیرد. تحلیل دستاوردهای پژوهش های صورت گرفته و بررسی قابلیت مفهوم دوراهی اجتماعی در تحلیل گرایش های فردگرایانه و جمع گرایانه پایان بخش مقاله است

این مقاله به بررسی رابطه فوتبال و هویت ملی پرداخته و پس از تعریف هویت ملی و ابعاد آن، فوتبال را به عنوان یکی از عناصر سازنده هویت ملی در عصر حاضر مورد توجه قرار داده است. مقاله حاضر همچنین تاثیر مثبت فوتبال بر تعلقات ملی در ایران و سایر کشورهای جهان را بررسی کرده است. این نوع تاثیر، در ایجاد هویت محلی نیز موثر است. تاثیر متقابل نظام سیاسی و فوتبال، تناقضات میان هویت محلی و هویت ملی، و هویت ملی و جهانی در بازی های فوتبال و بازیکنان آن، چالش های هویتی بازیگر فوتبال و نیز آسیب شناسی نقش هویت ملی در فوتبال، از دیگر موضوعاتی است که در این مقاله مورد بحث قرار گرفته است. در بخش پایانی مقاله، با تفسیر مشاهدات میدانی جلوه های هویتی تماشاچیان فوتبال در جام جهانی 2006، تاییداتی برای مباحث تحلیلی ارایه شده است.

دوراهی اجتماعی موقعیتی است که در آن، هر کنشگر با دو گزینه روبه‌رو است: همیارانه و غیر همیارانه. برای هر کنشگر، رفتار غیر همیارانه نفع بیشتری را به دنبال دارد، اما اگر تعداد قابل توجهی از کنشگران، غیر همیارانه رفتار کنند، همه نسبت به وقتی که همیارانه رفتار می کردند، بیشتر زیان می بینند، مبانی نظری بررسی دو راهی اجتماعی، نظریه انتخاب عاقلانه (به ویژه روایت جامعه شناختی آن، شامل عقلانیت اجتماعی) و نظریه بازی است. عوامل موثر بر رفتار دو راهی اجتماعی، شامل عوامل موقعیتی، شخصیتی و فضای کنش است. در این تحقیق از روش پیمایش (جمعیت نمونه شامل 730 فرد 15 سال به بالای ساکن تهران) استفاده شده است. برای آزمون فرضیات نیز عمدتا از رگرسیون لوجستیک استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که میزان رفتار همیارانه پاسخ‌ گویان در موقعیت‌ های دوراهی اجتماعی، بین 65 تا 85 درصد، و میزان رفتار همیارانه مردم از نظر پاسخ‌ گویان، بین 20 تا 40 درصد است. فرضیات تحقیق شامل تاثیر عوامل شخصیتی (جهت گیری مذهبی و نوع شخصیت، با جهت ‌گیری ارزش‌ های اجتماعی) موقعیتی (اعتقاد به اثر بخشی عمل جمعی، شرایط دوستانه یا رقابتی حاکم بر موقعیت، ارتباط میان کنشگران در موقعیت، اطلاع از پیامد های رفتار غیر همیارانه در دوراهی اجتماعی، تاثیر تجربه قبلی) و فضای کنش (هنجار های حاکم برکنش، نوع رابطه، و نوع موقعیت کنش) بر رفتار افراد در موقعیت ‌های دو راهی اجتماعی تایید شد

"در فرآیند شکل گیری نگرش، تصمیم گیری و کنش افراد در جامعه ، عواملی چند نقش دارند. از جمله مهمترین آنها افراد یا گروه های مرجع اند که مبنا و معیار داوری و ارزیابی کار کنش گران اجتماعی قرار می گیرند. گره های مرجع دو کارکرد عمده هنجاری و مقایسه ای دارند. سؤال اصلی در این مقاله آن است که گرایش و نیاز افراد تا چه حد بنیانی اجتماعی دارد و در جامعه ساخته می‌شود و تا چه حد مستقل از عوامل اجتماعی و فرهنگی شکل می گیرد. در پاسخ به این سؤال مهم، رویکردهای روان شناختی و روان شناسی اجتماعی به ویژگی ها و ابعاد فردی توجّه می کنند و رویکرد جامعه شناختی به عامل ساختارها و نظام ارزشی حاکم در جامعه می پردازد. این مقاله به شرح و تفصیل و مقایسه این رویکردها به ویژه دیدگاه های مرتن و فستینگر خواهد پرداخت. "

نخبگان، نقشى برجسته در تحولات اجتماعى دارند و در نهج البلاغه نیز به این نقش اشاره شده است. نخبگان در نهج البلاغه گروه‏هاى مختلف را شامل مى‏شود: انبیاى الهى، امامان معصوم، نیکان و صالحان و حتى رهبران کفر و نفاق. نقش پیامبر اسلام(ص) در تحول جامعه عرب از دیدگاه امام على(ع) و نقش امام معصوم و صالحان در تداوم حرکت اصلاحى پیامبر و عناصر دیگرى که از دیدگاه نهج‏البلاغه در تغییرات اجتماعى ایفاى نقش مى‏کنند ـ مانند منافقان و رهبران جاه طلب و خودخواه ـ از مباحث مطرح شده در این نوشتار است. در پایان نیز به نقش آگاهى و جهل مردم در حرکت نخبگان اجتماعى پرداخته شده است.