مجید فولادیان

کلیشه ها و تصورات قالب جنسیتی، اعتقادات و باورهای فرهنگی جامعه را درباره آنچه باید نقش های جنسیتی باشند، بازتاب می کنند. نوشتار حاضر با هدف بررسی چگونگی درک کودکان (در گروه سنی شش تا دوازده سال) از کلیشه های جنسیتی انجام شده است و رابطه این کلیشه های جنسیتی با جنس، سن، تحصیلات و شغل والدین مورد تحلیل قرار گرفته است. بدین منظور، 236 کودک از بین دانش آموزان پیش دبستانی و دبستان های شهر مشهد به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. در این کار پژوهشی از ابزار نقاشی با موضوع ترسیم مشاغل آتش نشان، پرستار، پلیس، آشپز و خلبان (که بطور کلیشه ای به جنسیت خاصی نسبت داده می شوند)، استفاده شده است. نتایج نشان دادند که بین کلیشه های جنسیتی در ترسیم مشاغل، در دو گروه دختران و پسران تفاوت معناداری وجود ندارد. همچنین مشخص شد هر جنس، شغلی را که به آن جنس نسبت داده می شود را کلیشه ای تر ترسیم نموده است. بر حسب سن، کودکان کمتر از 8 سال در انتخاب جنسیت مشاغل کلیشه ای تر عمل کردند که این تفاوت سنی در سطح اطمینان 95 درصد معنادار می باشد. همچنین نتایج بدست آمده نشان داد کلیشه های جنسیتی در ترسیم مشاغل، برحسب تحصیلات پدر تفاوت معناداری دارد. در نهایت، نتایج پژوهش بر مبنای نظریه طرحواره جنسیتی بم و اکتسابی بودن کلیشه ها، تأیید می کند که می توان با استفاده از مجراهای تأثیرگذار بر فرایند اجتماعی شدن و یادگیری در کودکان این کلیشه ها را کمرنگ تر کرد.

روسپی ها در سراسر جهان براساس ویژگی های مختلف، طبقه بندی می شوند. این طبقه بندی کمک می کند تا شناخت بهتری از وضعیت روسپیان در هر جامعه ای به وجود آید. این پژوهش با هدف کشف، شناسایی و توصیف دقیق از الگوهای روسپیگری در مشهد انجام شده است که با رویکرد کیفی و با روش نمونه ایده آل وبری، به گونه شناسی و تیپ بندی روسپیگری اقدام شد. برای این مهم، مصاحبه های عمیقی با روسپیان انجام و زیست آنها واکاوی شد و از خلال شباهت ها و تفاوت ها در برخی مؤلفه ها، سعی شد تا تیپ های روسپیگری نمایان شود. مورد مطالعه، تمامی زنان روسپی شهر مشهدند که با توجه به اصول حاکم بر روش نمونه گیری در پژوهش های کیفی، تعدادی از آنان به صورت هدفمند و با بیشترین تفاوت انتخاب شدند و از آنها مصاحبه شد. فرایند مصاحبه تا رسیدن به اشباع داده ها ادامه داشت و درنهایت با 27 نفر مصاحبه شد. الگوهای به دست آمده در این مطالعه، شامل روسپیان بی خانمان، پاتوق ها، خیابانی، صیغه ای، وابسته به خاله یا دایی، مستقل، تک پر، شبکه ای و شوگری اند.

با توجه به جذب قانونی یا غیرقانونی کودکان مهاجر افغانستانی در سیستم آموزش کشور، همچنان بازماندگی از تحصیل در این کودکان مشاهده می شود. ازاین رو هدف تحقیق حاضر، شناسایی و تحلیل چالش های کودکان مهاجر افغانستانی بازمانده از تحصیل ساکن در شهر مشهد، در قالب پژوهش کیفی بود. روش روایت پژوهی برای دستیابی به روایت زندگی کودکان بازمانده از تحصیل به کار برده شد. جامعه آماری پژوهش، کودکان مهاجر افغانستانی بازمانده از تحصیل ساکن در مشهد بودند. نمونه آماری، مصاحبه با 20 کودک بود که اشباع نظری داده ها برای محقق حاصل شد. سپس روایت هرکدام از کودکان استخراج شد و براساس پی رنگ های مشترک، روایت ها و فرایندهای آنان مشخص شد. در راستای شناسایی چالش های کودکان مهاجر افغانستانی بازمانده از تحصیل، یافته های پژوهش نشان داد که فرهنگ سنتی و مذهبی چه در پذیرش نقش مذهبی از سوی کودک و چه به صورت اجباری از سمت خانواده، سبب بازماندگی از تحصیل کودک می شود. اضطراب کودک ناشی از تجربه جنگ، عامل دومی است که بر فرایند بازماندگی وی از تحصیل تأثیرگذار است. زدن برچسب بزه کار به کودک از سوی مسؤولان مدرسه باعث افتخار کودکی می شود که بزهکاری را نشانه مردانگی می داند. این امر ناشی از خرده فرهنگی است که درون آن رشد یافته است و موجبات بازماندگی وی از تحصیل را فراهم کرده است. به دلیل خارج شدن پدر از چرخه سرپرستی خانوار به علت اعتیاد و ازکارافتادگی، فرزندان در حال تحصیل یا به خاطر اجبار یا فداکاری، تحصیل را رها می کنند و وارد بازار کار می شوند. در بین نزدیکان و اقوام کودک، وجود الگوهای ناموفق تحصیلی در ایران و الگو های موفق غیرتحصیلی مهاجرت کننده به کشورهای اروپایی سبب می شود تا خانواده کودک تحصیل کردن وی را بی فایده قلمداد کند، انگیزه تحصیلی کودک از بین برود، میل به مهاجرت در او تقویت شود و درنهایت کودک تحصیل را رها کند. کودکی که در افغانستان تحصیل کرده است و در نیمه های سال تحصیلی به سبب وجود ناامنی در افغانستان به ایران مهاجرت کرده است، به علت نبود تطابق تحصیلی بین ایران و افغانستان، در آزمون ورودی مدارس ایران پذیرفته نمی شود و به پایه های پایین تر تحصیلی تنزّل پیدا می کند. به این ترتیب، انگیزه کودک برای تحصیل کردن از بین می رود و موجب توقّف تحصیلی او می شود.  

افزایش مهاجرت های بین استانی زنان، از پراهمیت ترین تغییرات دهه های اخیر حوزه مهاجرت است که تاحد زیادی از توسعه متفاوت استان ها نشات می گیرد. نتایج تحلیل فازی داده های سرشماری 1390 نشان داد که بیشترین زنان مهاجر مستقل وارد شده به شهر تهران، از استان های بیشتر توسعه یافته می باشند. براین اساس، این تحقیق با هدف بررسی فرایندهای مهاجرت مستقل زنانی که از استان توسعه یافته یزد به تهران آمده اند، با روش کیفی روایت پژوهی انجام گرفت. یافته های این مطالعه حاکی از وجود سه مدل فرایندی اصلی است که از تحلیل روایت های 19 نفر از زنان مهاجر مستقل و ترسیم مدل های فرایندی اختصاصی هریک و در نهایت قراردادن این مدل ها در سطحی انتزاعی تر به دست آمد. این مدل های فرایندی که حاصل وجود پیرنگ های مشابه میان روایت های مصاحبه شوندگان است عبارتند از: 1. مدل میل به خودساختگی که شامل دخترانی می شود که آزادی های لازم را داشتند ولی تمایل به تجربه زندگی مستقل و دور از حمایت خانواده دارند. 2. مدل میل به پیشرفت اقتصادی- اجتماعی در زمینه های تحصیلی و شغلی. 3. مدل عدم تجانس فرهنگی که شامل دخترانی می شود که آزادی های لازم را نداشتند و برای فرار از فشارهای خانواده، فامیل و جامعه برای همنوایی با فرهنگ موجود مهاجرت کرده اند. به طور کلی نتایج نشان داد که عوامل غیراقتصادی تاثیر زیادی بر مهاجرت مستقل زنان مورد بررسی داشته اند. 

سکونت در مناطق کم­برخوردار شهری ساکنین آن را با داغ­ننگ مکانی و پیامدهای منفی بی‌شمار مواجهه می­سازد، بنابراین افراد به اتخاذ استراتژی­هایی برای مقابله با داغ­ننگ می­پردازند. ازاین‌رو هدف از انجام این تحقیق مطالعه ادراک ساکنین مناطق کم‌برخوردار شهر مشهد از داغ­ننگ مکانی و استراتژی­های این افراد جهت مواجهه با آن است. به‌منظور فایده­مندی شناختی از نظریه داغ­ننگ گافمن و داغ­ننگ مکانی واکوانت استفاده شد. این مطالعه به روش کیفی، مبتنی بر شیوه نمونه­گیری هدفمند با بهره­گیری از تکنیک مصاحبه نیمه‌ساخت‌یافته بر روی جامعه هدف ساکنین 6 منطقه کم­برخوردار شهر مشهد انجام شد. حجم نمونه­ براساس قاعده اشباع اطلاعاتی پس از 20 مصاحبه حاصل شد. تحلیل داده با تکنیک تحلیل مضمون شش‌مرحله‌ای براون و کلارک پیش برده­شد. یافته­های حاصل از مصاحبه با ساکنین مناطق کم­برخوردار شهر مشهد نشان داد این افراد داغ­ننگ مکانی را به دو صورت احساس­شده، از طریق برچسب­هایی چون بی­نظمی ظاهری، فرومایه، انحرافی، هراس‌آور، سرمایه­های فرومایه، و تجربه­شده از طریق تجربه برچسب کلامی، تجربه اختلال در ارتباط و تجربه کنش­های فرومایه ادراک کرده بودند. تجربه و ادراک داغ­ننگ مکانی موجب شد تا افراد استراتژی­هایی جهت مواجهه با داغ­ننگ بکار گیرند؛ ازاین‌رو تلاش داشتند جهت مواجهه با داغ­ننگ بی­اعتباری از استراتژی­های برهم­کنشی مانند مطرودیت اجتماعی، اقناع اجتماعی، تکانشی محور، همگون­سازی که رویکرد تعاملی­محور داشته و استراتژی­های غیر برهم­کنشی مانند انفعالی، گذر موقعیتی که فاقد رویکرد تعاملی­محور است استفاده نمایند و جهت مواجهه با داغ­ننگ احتمال بی­اعتباری از استراتژی­های پنهان­سازی و انطباق­سازی (مانند انطباق ظاهری، پنداری، گفتاری، کرداری) جهت جلوگیری از بی‌اعتبارشدن و آشکارشدن داغ­ننگ خود، استفاده کنند.

عشق رمانتیک که محصول مدرن جهان غرب است، به تدریج وارد کشور ایران شده است و دغدغه کنونی و اصلی نسل جوان امروز شناخته می شود. یکی از مؤثرین عوامل تأثیرگذار بر اهمیت عشق بین نسل جوان امروزی، نوع کارتون های پخش شده در زمان کودکی آن هاست. کارتون ها یکی از برنامه های بسیار تأثیرگذار بر شکل دهی علایق، ارزش ها و الگوهای برتر در ذهن کودکان و در طول زندگی آن ها هستند؛ براین اساس، هدف از نگارش این مقاله، بازنمایی مفهوم عشق در کارتون های مورد علاقه دانشجویان کارشناسی دانشگاه فردوسی مشهد بوده است. در این پژوهش پرسشنامه ای برای انتخاب کارتون ها به دانشجویان داده شد. پس از اینکه دو کارتون بابالنگ دراز و سیندرلا به عنوان کارتون های مورد علاقه دانشجویان مشخص شدند، با استفاده از رویکرد تحلیل محتوا و نشانه شناسی جان فیسک تحلیل شدند. نتایج مهم پژوهش نشان داد که بازنمایی در این دو کارتون از نوع بازنمایی اجتماعی است. در این دو کارتون، مفهوم عشق محوریت اصلی داستان است. بازنمایی مفهوم عشق در این دو کارتون از نوع بازنمایی اجتماعی و به دو صورت «عشق در یک نگاه و لحظه» و «دوستی و شناخت تدریجی برای رسیدن به کمال عشق یعنی ازدواج» نشان داده شده است. از مهمترین مباحث مطرحشده در این دو کارتون، نقش حمایتگری و تمکن مالی یک پسر برای دختری است که در س طح اج تماعی و اقتصادی پایینتر از پسر قرار گرفته است و آن پسر بهعنوان فرشته نجات و ره ایی دختر از مشک لات و سخت یهای گذشته زندگی، بهطور برجسته به تصویر کشیده شده است.

بیشتر جوامع امروزی آمیخته از مردمانی با فرهنگ ها، ملیت ها و قومیت های گوناگون هستند. امروزه، مهاجرت و ارتباط میان ملیت ها امری عادی و گاهی ضروری تلقی می شود؛ ازاین رو، پذیرش ملیت های مختلف از سوی یکدیگر و نبود فاصله اجتماعی بین آن ها امری لازم برای جوامع متکثر خواهد بود. ایران سال ها پذیرای تعداد زیادی از مهاجران افغانستانی و مسافران عراقی است.  با توجه به اهمیت نحوه و کیفیت ارتباط بین ملیت ها و نقش تعیین کننده نگرش جامعه میزبان در این امر، این مقاله با هدف بررسی نگرش دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد به چهار ملیت عراقی، افغانستانی، آمریکایی و هلندی انجام شده است. روش پژوهش به شیوه پیمایشی بود. حجم نمونه 197 نفر بود که به روش تصادفی انتخاب شدند و مقیاس بوگاردس را برای چهار ملیت ذکرشده پر کردند. تحلیل آماری داده ها نشان داد که دانشجویان ایرانی تفاوت چشمگیری در نگرش خود به این چهار ملیت دارند. مطابق با نتیجه این پژوهش، هلند به عنوان نماینده اروپاییان از بیشترین میزان پذیرش در بین دانشجویان ایرانی برخوردار است، در مقام های دوم و سوم به ترتیب آمریکا و افغانستان قرار دارند و در آخر، عراق کمترین میزان پذیرش را در بین دانشجویان ایرانی دارد. 

رابطه فرازناشویی با توجه به شرایط فرهنگی ایران، چارچوب روابط زن و مرد و مشخص بودن حد روابط آنان، مسئله ای اجتماعی محسوب می شود؛ بنابراین مطالعه حاضر با رویکرد کیفی و تکنیک مصاحبه های روایی، به بررسی و شناسایی فرایندهای بروز رابطه فرازناشویی در میان زنان و مردان مراجعه کننده متقاضی طلاق به سازمان بهزیستی خراسان رضوی پرداخته است. یافته های این مطالعه پنج مدل فرایندی بوده است که پس از دریافت 17 روایت از زنان و مردان دارای رابطه فرازناشویی و متقاضی طلاق که دلیل تقاضای جدایی آنان برقراری رابط فرازناشویی بوده است، ترسیم مدل های اختصاصی برای هرکدام از آنان و درنهایت بعد از قرارگیری مدل های فرایندی استخراج شده از مصاحبه ها در سطحی انتزاعی تر به دست آمده است. این مدل های فرایندی، حاصل وجود پیرنگ های مشابه میان روایت های مصاحبه شوندگان، ترکیب مدل های ترسیم شده، انتزاع و تحلیل روایت های به دست آمده از مصاحبه شوندگان است. فرایندهای استخراج شده شامل شرایط آنومیک جامعه، کودک همسری، تعارض زوجین در فرهنگ جنسی، تعارضات در روابط زناشویی و شکاف مذهبی فرد با خانواده است.

افزایش مهاجرت های بین استانی زنان، یکی از پراهمیت ترین تغییرات دهه های اخیر در حوزه مهاجرت است که تاحدِزیادی از توسعه متفاوت استان ها نشئت می گیرد. براین اساس، این تحقیق با هدف بررسی تأثیر توسعه اقتصادی-اجتماعی و فناورانه استان ها بر نسبت مهاجرت مستقل زنان آنها به شهر تهران، با روش تطبیقیِ کمّی فازی انجام گرفت. بررسی سرشماری سال های 1385 و 1390 نشان می دهد که باوجود افزایش مهاجران زن واردشده به شهر تهران، تعداد زنان مهاجر مستقل از سایر استان ها به تهران  کاهش یافته است. نتایج آزمون همبستگی نشان می دهد که بین میزان توسعه اقتصادی-اجتماعی و فناورانه استان ها با نسبت مهاجرت و مهاجرت مستقل زنان شان به شهر تهران رابطه معنا دارِ مستقیم وجود دارد و بیشتر مهاجران زن مستقل واردشده به تهران از استان های توسعه یافته تر هستند؛ همچنین نسبت مهاجرت مستقل زنان به شهر تهران، بیشتر تحت تأثیر توسعه یافتگی استان ها قرار دارد. نتایج تحلیل فازی نشان می دهد که هردو شرط توسعه اقتصادی-اجتماعی و فناورانه، از شاخص های سازگاری و پوشش زیادی برخوردارند و به عنوان شروط لازم، نسبت مهاجرت مستقل زنان را افزایش می دهند. همچنین ترکیب علّیِ توسعه اقتصادی-اجتماعی و فناورانه با شاخص سازگاری و قدرت تبیین تجربی زیاد، ترکیب علّی کافی مهاجرت مستقل زنان به تهران می باشد. اشتراک فازی دو شرط نیز، به صورت شرط کافی با قوت نظری و تجربی زیاد، توانسته نسبت مهاجرت مستقل زنان کل استان ها به شهر تهران را تبیین کند.

اقتصاد غیررسمی نمودی از تحولات جهان سرمایه داری است که بخش مهمی از اقتصاد را در شهرها تشکیل می دهد. هدف اصلی این پژوهش شناسایی و فهم ابعاد جامعه شناختی اقتصاد غیررسمی در حاشیه شهر مشهد بوده است. به منظور دستیابی به این هدف، ابتدا ضمن شناسایی مشاغل غیررسمی در محله قلعه خیابان به طبقه بندی و توصیف مشاغل غیررسمی اقدام شد. برای دستیابی به این یافته، از روش تحقیق کیفی و تکنیک های مشاهده و مصاحبه نیمه ساختاریافته با 27 نفر در  چارچوب نمونه گیری نظری بهره گرفته ایم. جامعه آماری این پژوهش ساکنان، کسبه، اعضای شورای اجتماعی محلات و نخبگان محله ای بودند که در بازه زمانی 1400- 1399 در محله قلعه خیابان مشهد سکونت داشتند. همچنین ما برای فهم ابعاد جامعه شناختی اقتصاد غیررسمی از تکنیک مصاحبه گروه کانونی (گروه  16 نفر از خبرگان محلی) استفاده کردیم.  مهم ترین یافته های پژوهش حاکی از آن است که در محله قلعه خیابان 84 شغل در حوزه غیررسمی اقتصاد فعال است که در 21 رسته شغلی قرار می گیرند. فهم ابعاد جامعه شناختی مشاغل غیررسمی نشان داد برپایه هشت متغیر شامل تداوم بخشی به فقر، حضور زنان و کودکان، منزلت اجتماعی، طردشدگی اجتماعی، خاص گرایی شغلی، سلامت اجتماعی، ناپایداری شغلی و احساس بی قدرتی منتج شده از مصاحبه های محقق با گروه کانونی و منطبق بر رویکرد نظری این تحقیق، می توان مشاغل اقتصاد غیررسمی را تحلیل کیفی کرد؛ به گونه ای که براساس کمیت ارائه شده برای این متغیرها با استفاده از تحلیل عاملی و تحلیل خوشه ای، مشاغل شناسایی شده در این محله در قالب دو گونه اصلی مشاغل غیررسمی و مشاغل شبه رسمی نوع شناسی شدند. 

گسترش گردشگری در مناطق مختلف سبب شده گردشگری به منزله بزرگ ترین ص نعت جه ان معرف ی شود. فضای مناسب گردشگری منجر به رشد اقتصاد منطقه و ناحیه می شود و بازتولید آن بر سازوکارهای فرهنگ ی و رفتارهای مردم در منطقه تأثیرگ ذار اس ت. روش تحقیق این پژوهش پدیدارشناسی است. برای جمع آوری داده ها نمونه گیری از 37 مشارکت کننده که بین سنین 19 تا 65 سال بودند، مصاحبه نیمه ساختاریافته گرفته شده است و برای تحلیل داده ها از روش تحلیل تماتیک استفاده شد. یافته ها در زمینه بسترهای معنایی شامل 30 گزاره مرتبط با نگرش زائران را نشان می دهد که به پنج زیرمضمون معنایی تقلیل یافتند و در سه حوزه طبقه بندی شدند. این سه حوزه عبارتند از نگرش فردی (سامانه ی بودن نگرش)، خانواده (چرخشی بودن عوامل شکل دهنده به نگرش) و جامعه (روابط ساختاری میان بسترهای معنایی که نگرش را تداوم می بخشند). توجه به نگرش زائران و نسبت آن با گردشگری منطقه، نقش کلیدی در برنامه ریزی و سیاست گذاری های فرهنگی- اجتماعی دارد که در این زمینه باید به روابط ساختاری، چرخشی و چند علتی توجه شود.

رسانه های اجتماعی- ارتباطی نوین دریچه های تازه ای را بر زندگی شخصی و اجتماعی کنش گران اجتماعی گشوده اند. این رسانه ها جدای از این که موجبات ارتباط آسان کاربران را در گستره های وسیع زمان و مکانی با کمترین محدودیت فراهم می کنند، آنها را با ارزش ها، باورها و سبک های جدیدی از زندگی آشنا می سازند و امکان بروز جلوه های متنوعی از هویت شخصی را که شاید در عرصه های واقعی زندگی اجتماعی، مجال بروز نیابد، فراهم می آورند. از این رو دنیای مجازی فضای مناسبی برای بررسی و کشف هویت های کاربران آن است. در همین راستا توجه به ماهیت های نمادینی همچون تصاویر پروفایل های کاربری می تواند به مثابه ابزاری برای بازنمود هویت، باورها و ارزش های افراد تلقی شود. مطالعه حاضر با هدف کشف و بازنمایی تیپ های هویت پردازی کاربران شبکه اجتماعی- ارتباطی تلگرام، به تحلیل و سنخ شناسی تصاویر پروفایل های ایشان مبتنی بر روش نشانه شناسی اجتماعی تصویر پرداخته است. بر پایه ی یافته های حاصل که در برگیرنده تحلیل بیش از 600 تصویر بوده است، هفت تیپ هویتی شامل هویت های طبیعت گرا، عاطفه مدار، فردمحور، جمع نگر، واقعیت گرا، تخیل برانگیز، معنویت گرا صورت بندی شد. هر کدام از تیپ های مذکور هویتی، بازنمایی ویژه ای به لحاظ معنایی، ترکیبی و تعاملی دارند که به کاربران امکان انعطاف و قدرت مانور قابل توجهی در تصویرسازی خودِ مطلوب انگاشته شده شان در فضای مجازی داده است.

این مقاله تحلیلی فرهنگی از پیامدها و تأثیرات فرهنگی بحران ویروس کرونا در ایران است. در ماه هایی که بحران ویروس کرونا شکل گرفته است این پرسش در کانون توجه جامعه و اندیشمندان ایران بوده است که این بحران چه دلالت هایی برای شیوهٔ زندگی و فرهنگ در ایران دارد؟ نگارنده در پی ارزیابی این پرسش است. در قسمت مقدمهٔ مقاله هدف و چگونگی و پرسش های اصلی مقاله را توضیح داده می شود. در قسمت دوم مقاله به تحیلی از مسئله مندی فرهنگ در ایران امروز پرداخته می شود و این که چگونه ذهنیت جمعی مردم ایران متأثر از بحران ویروس کرونا هوشیار و حساس و شده و  به پرسشگری از امور بدیهی و طبیعی فرهنگ می پردازد. سپس سه دیدگاه دربارهٔ نحوهٔ صورت بندی کردن این پرسشگری ارائه می شود: 1) گفتمان تداوم؛ 2) گفتمان گسست؛ و 3) گفتمان بازاندیشی انتقادی. در قسمت سوم مقاله این گفتمان ها شرح داده می شود. رویکرد نگارنده به موقعیت کرونایی همسو با گفتمان بازاندیشی است. از این رو بخش مهم مقاله را به ویژگی ها و ابعاد این بازاندیشی انتقادی اختصاص داده شده است. نگارنده استدلال می کند که انفجار اطلاعات و دانش، آشنایی زدایی، بازاندیشی در نظام اولویت ها، دیجیتالی شدن مضاعف، افزایش توانش تطبیقی، افزایش تقاضای اجتماعی برای دانش، و در نهایت افزایش سوژگی و عاملیت، مجموعه عواملی هستند که گفتمان بازاندیشی را شکل می دهند. روش نگارنده در این مقاله تحلیل دیدگاه های شکل گرفته دربارهٔ پیامدهای فرهنگی بحران کرونا در ایران است. در عین حال، از تجربه های زیسته و درک های شهودی ام نیز کمک گرفته ام. تجزیه وتحلیل نظری مفاهیم و دیدگاه ها یکی از راهبردها برای فهم روایت های شکل گرفته از پیامدهای بحران کروناست.

جلال آل احمد به عنوان یک رمان نویس واقع گرا در آثار خود، به دنبال انعکاس وقایع و مسائل اجتماعی و فرهنگی در جامعه ایرانی بوده است. رمان مدیر مدرسه نیز مانند سایر آثار وی، بازتابی از ناکامی تجربه مدرنیت در ایران است. به تعبیری داستان روایت شده از مدرسه توسط جلال، نمایی از جامعه ایرانی است، که حضور هم زمان ارزش ها و باور های سنتی و رهاوردهای مدرن را در تقابل با یکدیگر تجربه کرده است. مطالعه حاضر در صدد بررسی و کشف نمود های مدرنیزاسیون در رمان مدیر مدرسه اثر جلال آل احمد با رویکرد نشانه شناسی اجتماعی برآمده است. نتایج تحقیق که بر اساس گام های دوازده گانه رویکرد نشانه شناختی اجتماعی تئو ون لیوون انجام شده است، نشان داد که جامعه ایرانی دوران نویسنده بی توجه به باور ها و ارزش های سنتی، به نوسازی و ورود عناصر مدرن در عرصه آموزش و سایر عرصه های زندگی اجتماعی اقدام کرده و علی رغم هزینه های مادی و انسانی قابل توجه، در عمل فرایند مدرنیزاسیون ایرانی ابتر مانده است. هر چند نویسنده برای این وضعیت جایگزین خاصی عرضه نمی دارد، اما تحول در این ارتباط را ناشدنی نیز نمی پندارد.

طلاق پدیده ای نیست که به طور ناگهانی رخ دهد؛ فرایندی است که چه بسا آغاز آن با آغاز زندگی مشترک زوجین هم زمان باشد. هدف این مقاله، کشف فرایندهایی در زندگی مشترک است که منجر به تصمیم زن و/یا شوهر برای طلاق می شود. در این مقاله، از روش روایت پژوهی و تکنیک مصاحبه روایی استفاده شده است. با زوج هایی که از طرف دادگستری مشهد به مراکز مداخله بحران بهزیستی مراجعه کرده بودند، مصاحبه شد و درنهایت با 18 مصاحبه، اشباع نظری حاصل شد. در این پژوهش به این نتیجه رسیده ایم که می توان شش مدل فرایند طلاق را از یکدیگر تمیز داد که یک یا چندتای آن ها می تواند در یک خانواده موجود باشد. شش مدل فرایندی طلاق عبارت اند از: مدل ازدواج ناهمسان، مدل ازدواج اجباری، مدل ازدواج نابالغ، مدل خانواده مردسالار، مدل خانواده کم برخوردار، و مدل خانواده ناسالم.

بی تعادلی فضایی و نابرابری های مکانی در سطوح مختلفی وجود دارند و تحقق عدالت های فضایی و اجتماعی در این سطوح منوط به ازبین بردن این بی تعادلی ها از رهگذر آمایش سرزمین است. سازمان های خدمات رسان به مددجویان و از همه مهم تر سازمان بهزیستی، ممکن است آمار و داده های زیادی از افراد تحت پوشش خود داشته باشند، اما در بسیاری موارد، داده های موجود، جنبه فضایی ندارند و صرفاً به صورت توصیفی اند. هدف اصلی پژوهش حاضر تحلیل های فضایی از مددجویان تحت پوشش بهزیستی در مقیاس شهر مشهد، در سطح منطقه ای و محله ای است. داده های مورد نیاز پژوهش از اداره کل بهزیستی استان خراسان رضوی و شهرستان مشهد گردآوری شد. شاخص بیضوی انحراف استاندارد، تراکم جمعیتی منطقه ای و محله ای، تراکم کرنل، مدل های سنجش خودهمبستگی فضایی مانند آماره موران عمومی، شاخص محلی پیوند فضایی برای تحلیل داده ها به کار گرفته شد. نتایج نشان داد مددجویان تحت پوشش بهزیستی در سطح شهر مشهد به صورت یکسان توزیع نشده است و مناطق و محله های مختلف تفاوت بارزی از این نظر دارند، بیشترین تعداد مددجویان در سطح مناطق 2، 3 و 4 مشهد می باشند که منطبق بر شمال و شمال شرقی شهر است. همچنین، در سطح محله ای، محلات شهید قربانی، طبرسی شمالی، دروی و بهمن بیشترین جمعیت مددجوی تحت پوشش بهزیستی را شامل می شود. در تحلیل کلی، با استناد به تحلیل های تراکمی کرنل انجام گرفته، می توان اظهار کرد چهار هسته تراکمی و چند هسته فرعی در مشهد شکل گرفته است. همچنین، نتایج شاخص های موران نشان داد الگوی توزیع فضایی مددجویان تحت پوشش بهزیستی در مشهد به صورت کاملاً خوشه ای است و در بخش های خاصی از مشهد که به طور عمده، منطبق بر سکونتگاه های غیررسمی شهر و حاشیه های شرقی و شمالی شهر است، به صورت خوشه ای توزیع شده اند.

پرسش اصلی ما در پژوهش حاضر این بوده است: «نویسندگان متونی که ایرانیان را دورو خوانده اند چگونه نظر خود را به مخاطب منتقل کرده اند». بنابراین، به جاست که سؤال کنیم انتقال این مفهوم با چه روش هایی صورت گرفته و چه بسا از خلال مطالعه متون این دوره، متوجه شویم برخی نویسندگان موردنظر، خود چگونه به این نتیجه رسیدند که ایرانیان مردمانی دورو هستند. در این مقاله با روش «تحلیل محتوای کیفی»، بخش هایی از متونی چون سفرنامه ها، گزارش ها، خلقیات نویسی ها که از دوران صفوی تا پهلوی ایرانیان را به صفت دورویی متصّف کرده اند، تحلیل شده و راهبرد نویسندگان در نسبت با مقولات ادوارد سعیدی مشخص شده است. در این مقاله با تمرکز بر راهبردهای نویسندگان در انتساب یک صفت، متونی را بررسی کردیم که به دورویی ایرانیان اشاره کرده اند. تعدادی از نویسندگان به دورویی دولتیان اشاره می کنند، آن را مذمت می نمایند و صفت بارز طبقه حاکم تلقی می-کنند؛ تعدادی دیگر از نویسندگان این دورویی در طبقه حاکم را به کل ایرانیان تعمیم می دهند. تعدادی از سفرنامه نویسان پس از مشاهده تملق و دوروریی مشاهده شده از جانب مردم زیردست در مقابل اربابان قدرت، بدون در نظر گرفتن شرایط ارباب رعیتی حاکم بر جامعه ایران و اقتضائات این شرایط، آنچه که اقتضاء موقعیت نام می گیرد، تمام مردم ایران را دورو و متملق می خوانند. و در آخر؛ برخی نویسندگان مانند شاردن و گوبینو با راهبرد بیش تعمیم دهی و یکپارچه سازی با دیدن یک یا دو مورد ویژگی اخلاقی آنرا به تمامی ایرانیان نسبت می دهند.

خانواده به عنوان یکی از مهمترین نهادهای جامعه، نقش مهمی در انسجام اجتماعی دارد؛ از این رو، هر گونه تغییر و دگرگونی در روابط اجتماعی، اقتصادی، عاطفی و جنسی میان زوجین می تواند نهاد خانواده را متأثر سازد. یکی از مهمترین این تغییرات و دگرگونی ها که چارچوب خانواده را متزلزل می سازد و آن را رو به اضمحلال می برد، رابطه فرازناشویی است. روابط فرازناشویی به معنای نقض تعهد و اعتماد در رابطه زناشویی است که ابعاد و وجوه متعددی دارد و از آن جایی که بنیان خانواده را تهدید می کند؛ بررسی آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به این ترتیب، مطالعه حاضر با رویکرد کیفی مبتنی بر نظریه زمینه ای و تکنیک مصاحبه های نیمه ساختار یافته و مسئله محور، به بررسی و شناخت فرآیند بروز رابطه فرازناشویی پرداخته است. نتایج این تحقیق نشان داد که گسست پیوندهای درون خانوادگی، جذابیت تجربه عشق مدرن، اضمحلال هنجار های سنتی، دریافت منع و اجبار در اعمال روزمره از سوی خانواده، دریافت آزادی عمل از سوی خانواده، سوء رفتار همسر، تحرک اجتماعی و تغییر معیارها در طی زمان و از بین رفتن تابوی پیشنهاد رابطه فرازناشویی از سوی مردان به زنان متأهل، از شرایط علی در بروز پدیده تمایل به تجربه عشق است. زنان و مردان درگیر در رابطه مذکور در مقابل این پدیده راهبرد برقراری رابطه فرازناشویی را در پیش می گیرند، پیامد های این راهبرد ها نیز، ناظر بر علنی سازی و جدایی و پنهان سازی و تداوم زندگی زناشویی است.

پژوهش حاضر به دنبال بررسی انتقادی شمایی از تجربه تحصیلی دختران جوان است. این واکاوی براساس رویکرد روشی نشانه شناسی اجتماعی ون لیوون (2005) و با تمرکز بر روپوش مدرسه به منزله یکی از منابع نشانه شناختی حاضر در تجربه زیسته عاملان اجتماعی مدنظر انجام شده است. نتایج نشان دادند قواعد الزام آور مدرسه درباره روپوش، دانش آموزان را در فرایندی قرار می دهد که محصول آن، ایجاد نوعی گسست معنایی در صورت بندی تجربه تحصیلی آنها و درنتیجه، ازخودبیگانگی و انفعال آنها هنگام گذراندن دوران تحصیل در مدرسه است. به یک معنا دانش آموزان فرایند تحصیل در مدرسه را جدا از خود و حاکم بر خودشان ادراک می کنند. به این ترتیب تجربه تحصیلی به جای اینکه روندی قدرت افزا برای زنان باشد، به روندی قدرت زدا تبدیل خواهد شد.

جریان سریع شهر نشینی در چند دهه اخیر در ایران حاشیه نشینی را به دنبال داشته و این پدیده ی در حال رشد، مشکلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، امنیتی و زیست محیطی فراوانی را در اغلب کلان شهرهای ایران به وجود آورده است. بطوری که امروزه حاشیه نشینی رابطه ای نزدیک و ناگسستنی با آسیب های اجتماعی و ارتکاب جرم دارد. در واقع باید گفت حاشیه شهرها مکان-هایی مستعد برای بروز و ظهور انواع جرایم و بزه هاست. از این رو پرداختن به وضعیت آسیب های اجتماعی و جرایم و همچنین عوامل تسهیل کننده آن مساله ای در خور اهمیت است. بدین منظور در این مقاله پس از تعریف حاشیه و حاشیه نشینی و برخی ویژگی های آن و نیز مرور برخی از نظریات اجتماعی و بوم شناختی مرتبط، نخست نگاهی به وضعیت مناطق حاشیه شهر مشهد و بعضی ویژگی های جمعیتی و اجتماعی آن انداخته شده است. سپس با استفاده از داده های تجربی، نیمرخی از وضعیت تعدادی از آسیب های اجتماعی و جرایم در مناطق حاشیه ای مشهد ارائه شده که نشان دهنده تمرکز آسیب ها در این مناطق است. در مرحله بعد سعی شده با استفاده از داده های موجود نشان داده شود که برخی از متغیرهایی که مطابق نظریات ذکر شده در وقوع جرم و آسیب های اجتماعی موثرند، نیز در مناطق حاشیه ای شهر مشهد دارای فراوانی و تمرکز بیشتری هستند. نتایج نشان می دهد رابطه آسیب های اجتماعی و ویژگی های مناطق حاشیه ای رابطه ای دوسویه و متقابل است که وجود هریک، دیگری را تقویت و تشدید می کند. فقر، محرومیت نسبی و پایین بودن کیفیت زندگی در این مناطق باعث افزایش آسیب ها و جرایم شده و متقابلا خود نیز توسط آنها تشدید و تمدید می شود. همچنین تراکم آسیب ها و جرایم در این مناطق باعث جلب و افزایش مجرمان و بزهکاران شده که خود به بالا رفتن تراکم این مسائل در حاشیه ها می انجامد.