مجید فولادیان

این پژوهش با هدف شناسایی سیاست های سازگاری افراد فاقد سند هویتی ساکن در سکونتگاه های غیررسمی شهر مشهد در زمینه دستیابی به آموزش و پرورش، بهداشت و درمان، مسکن، اشتغال و تأمین اجتماعی انجام شده است. در پژوهش حاضر از روش نظریه زمینه ای که یکی از روش های تحلیل داده های کیفی است، برای تحلیل داده ها استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش مطالعه تمامی افراد فاقد سند هویتی ساکن در سکونتگاه های غیررسمی در مناطق شهرداری شهر مشهد در سال 1395 بودند که حداقل پنج سال از سکونت آنها در این مناطق گذشته بود. یافته های پژوهش نشان داد مشکلات و محرومیت های افراد فاقد سند هویتی در«توانایی اندک آن ها در استفاده از فرصت هایی که جامعه برای اعضای دارای مدرک شناسایی فراهم کرده است» خلاصه می شود. شانس کم تحصیل و ازدواج رسمی، برخوردارنبودن از تسهیلات و خدمات رفاهی جامعه، پایدارنبودن اشتغال آن ها و روی آوردن به مشاغل کم درآمد و یدی، از مهم ترین محرومیت ها و مشکلات موجود در زندگی افراد فاقد سند هویتی است؛ درنتیجه افراد فاقد سند هویتی با توجه به موقعیت ساختاری خود و به منظور حل مشکلات و محرومیت های خود، اجتماع شبه اشتراکی را تشکیل داده اند. این افراد توانسته اند وضعیتی را در این اجتماع به وجود آورند تا مشکلات خود را حل کنند و سیاست های رفاهی متنوعی را در حوزه های مختلف به منظور جهت بهبود وضعیت رفاهی خود به کار گیرند.

ترسیم مفهوم «جرم» نقطه آغاز مسیر اندیشه کیفری است. درواقع ، تصویری که از جرم ارائه میشود، سایر مفاهیم بنیادین جرمشناختی (نظیر مجرم و علت شناسی) و نظام سیاست کیفری (نظیر عدالت، جرمانگاری و پیشگیری) را صورت بندی میکند. بر مبنای نظریه برساخت گرایی اجتماعی، می توان جرم را یک پدیده اجتماعی دانست که بیرون از فکر و ذهن انسانها و دارای یک وجود عینی مستقل نیست بنابر این آن چیزی که جرم تلقی می شود، بسته به اینکه چه کسی آنرا توصیف کرده، متفاوت خواهد بود؛ لذا، در روابط بین افراد، با برساخت یک واقعیت اجتماعی از جرم روبرو می باشیم. این مقاله با اتخاذ حالتی میان رو از نگاه برساختگرایی اجتماعی به مفهوم جرم و استفاده از نظریه «واقعیت اجتماعی جرم» که معتقد است که تعریف افعال مجرمانه و اعمال قوانین کیفری و برساخت ادراک کیفری و توسعه الگوهای رفتاری متناسب با ان ، محصول کنش سهامدارانی است که با تاثیر بر فرایند جرمانگاری سعی می کنند تا منافع شخصی و گروهی خود را تضمین نمایند، واقعیت جرمانگاری در حوزه اراضی ملی و دولتی در ایران مورد بحث و بررسی قرار می دهد. مطالعه گفتمان رسمی کنشگران سیاست جنایی با استفاده از روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی و مجلس شورای اسلامی نشان داده که حداقل در حوزه ی جرمانگاری در زمینه اراضی در نظام عدالت کیفری ایران، نظریه برساختگرایی به نحوی اشکار بر جرمانگاری و ذهنیت فعالین این جریان حاکم است.

اقتصاد غیررسمی نمودی از تحولات جهان سرمایه داری است که بخش مهمی از اقتصاد را در شهرها تشکیل می دهد. هدف اصلی این پژوهش شناسایی و فهم ابعاد جامعه شناختی اقتصاد غیررسمی در حاشیه شهر مشهد بوده است. به منظور دستیابی به این هدف، ابتدا ضمن شناسایی مشاغل غیررسمی در محله قلعه خیابان به طبقه بندی و توصیف مشاغل غیررسمی اقدام شد. برای دستیابی به این یافته، از روش تحقیق کیفی و تکنیک های مشاهده و مصاحبه نیمه ساختاریافته با 27 نفر در  چارچوب نمونه گیری نظری بهره گرفته ایم. جامعه آماری این پژوهش ساکنان، کسبه، اعضای شورای اجتماعی محلات و نخبگان محله ای بودند که در بازه زمانی 1400- 1399 در محله قلعه خیابان مشهد سکونت داشتند. همچنین ما برای فهم ابعاد جامعه شناختی اقتصاد غیررسمی از تکنیک مصاحبه گروه کانونی (گروه  16 نفر از خبرگان محلی) استفاده کردیم.  مهم ترین یافته های پژوهش حاکی از آن است که در محله قلعه خیابان 84 شغل در حوزه غیررسمی اقتصاد فعال است که در 21 رسته شغلی قرار می گیرند. فهم ابعاد جامعه شناختی مشاغل غیررسمی نشان داد برپایه هشت متغیر شامل تداوم بخشی به فقر، حضور زنان و کودکان، منزلت اجتماعی، طردشدگی اجتماعی، خاص گرایی شغلی، سلامت اجتماعی، ناپایداری شغلی و احساس بی قدرتی منتج شده از مصاحبه های محقق با گروه کانونی و منطبق بر رویکرد نظری این تحقیق، می توان مشاغل اقتصاد غیررسمی را تحلیل کیفی کرد؛ به گونه ای که براساس کمیت ارائه شده برای این متغیرها با استفاده از تحلیل عاملی و تحلیل خوشه ای، مشاغل شناسایی شده در این محله در قالب دو گونه اصلی مشاغل غیررسمی و مشاغل شبه رسمی نوع شناسی شدند. 

سکونتگاه های کم برخوردار مناطقی با آسیب ها و محرومیت های گوناگون هستند. محرومیت ها موجب می شود این مناطق با «داغ ننگ مکانی» شناخته شوند. انگ مکانی ماهیتی پویا داشته و به افراد منتقل می شود و زمینه بدنامی آنان را موجب می شود؛ بنابراین ساکنین این محلات با داغ مکانی ادراک می شوند که به موجب آن برچسب های مختلفی به آنان تعلق می گیرد و استراتژی های گوناگونی برای مواجهه با آنان اتخاذ می شود. این پژوهش با هدف مطالعه چگونگی ادراک حاشیه نشینان از نگاه ساکنین مناطق برخوردار و استراتژی های مواجهه با حاشیه نشینان در شهر مشهد است. این مطالعه با رویکرد کیفی و با استفاده از ابزار مصاحبه نیمه ساختمند انجام شد. روش نمونه گیری هدفمند و حجم نمونه براساس قاعده اشباع اطلاعاتی تعیین شده است. تحلیل مصاحبه ها با تکنیک تحلیل مضمون براون و کلارک پیش برده شد. یافته های حاصل از 21 مصاحبه با ساکنین مناطق برخوردار شهر مشهد نشان داد حاشیه نشینی از منظر این افراد با خصیصه هایی چون حصر مرتبه آغازین (زیست معاش محور، پایگاه اقتصادی فرومایه، خودایستا و خودناتوان)، خودنابه هنجار (ارزشمندی خصوصیات ناپسند، هنجارگریز) و فرهنگ فرومایه (کنش تکانشی، خود ناآراسته، تربیت فرودین، لهجه فرودین، گفتار فرودین، کنش فرودین و سرمایه فرهنگی فرودین) ادراک می شوند، که مجموع این ادراکات در کنار یک دیگر موجب برساخت «داغ ننگ حاشیه نشینی» می شود. برساخت داغ ننگ حاشیه نشینی و ادراک آن مبنایی برای کنش با حاشیه نشینان می شود که براساس آن دو دسته استراتژی های «سازش اجتماعی» که به منزله پذیرش حاشیه نشینان و تمایل به ارتباط با آن و «عدم سازش اجتماعی» به منزله عدم پذیرش و تمایل به مرزبندی با آنان دارد، در تعامل با حاشیه نشینان به کار گرفته می شود.

مطابق نظریات حوزه همسرگزینی و نتایج تحقیقات متعدد گروه های مختلف اجتماعی در جامعه معاصر ایران، در حال تجربه تغییرات سریع ارزش های همسرگزینی از سنتی به مدرن و از روش های ساده و بسیط به شیوه های پیچیده و متنوع همسرگزینی هستند. لذا شناخت معیارهای جدید همسرگزینی و مقایسه آن ها با معیارهای قبل حائز اهمیت فراوان است. بدین منظور، پژوهش حاضر با هدف مقایسه ی معیارهای همسرگزینی در میان گروه های مختلف اجتماعی در جامعه معاصر ایران نگاشته شده است. روش تحقیق حاضر، پیمایش و جامعه آماری آن شامل افراد 15 تا 65 ساله خانوارهای شهری و روستایی ساکن در کل کشور است، حجم نمونه آماری شامل پنج هزار نفر است که با روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب و مورد آزمون قرار گرفتند. نتایج توصیفی پژوهش نشان می دهد که از بین معیارهای همسرگزینی، به ترتیب ویژگی های شخصیتی (29/84 درصد)، ویژگی های عاطفی – روانی (82/80 درصد) و ویژگی های مذهبی (81/77 درصد) دارای بیشترین میزان اهمیت در ایران هستند. نتایج آزمون فرضیات تحقیق نشان می دهد که متغیرهای سن، جنس، وضعیت تأهل، تحصیلات، پایگاه اقتصادی - اجتماعی، قومیت، شیوه همسرگزینی و تقید مذهبی با معیارهای همسرگزینی رابطه معنادار دارد، هرچند شدت و ضعف این روابط در میان زنان و مردان متفاوت است. لذا این نتایج بیانگر تفاوت در معیارهای همسرگزینی در میان گروه های مختلف اجتماعی در جامعه معاصر ایران است.

افزایش مهاجرت های بین استانی زنان، از پراهمیت ترین تغییرات دهه های اخیر حوزه مهاجرت است که تاحد زیادی از توسعه متفاوت استان ها نشات می گیرد. نتایج تحلیل فازی داده های سرشماری 1390 نشان داد که بیشترین زنان مهاجر مستقل وارد شده به شهر تهران، از استان های بیشتر توسعه یافته می باشند. براین اساس، این تحقیق با هدف بررسی فرایندهای مهاجرت مستقل زنانی که از استان توسعه یافته یزد به تهران آمده اند، با روش کیفی روایت پژوهی انجام گرفت. یافته های این مطالعه حاکی از وجود سه مدل فرایندی اصلی است که از تحلیل روایت های 19 نفر از زنان مهاجر مستقل و ترسیم مدل های فرایندی اختصاصی هریک و در نهایت قراردادن این مدل ها در سطحی انتزاعی تر به دست آمد. این مدل های فرایندی که حاصل وجود پیرنگ های مشابه میان روایت های مصاحبه شوندگان است عبارتند از: 1. مدل میل به خودساختگی که شامل دخترانی می شود که آزادی های لازم را داشتند ولی تمایل به تجربه زندگی مستقل و دور از حمایت خانواده دارند. 2. مدل میل به پیشرفت اقتصادی- اجتماعی در زمینه های تحصیلی و شغلی. 3. مدل عدم تجانس فرهنگی که شامل دخترانی می شود که آزادی های لازم را نداشتند و برای فرار از فشارهای خانواده، فامیل و جامعه برای همنوایی با فرهنگ موجود مهاجرت کرده اند. به طور کلی نتایج نشان داد که عوامل غیراقتصادی تاثیر زیادی بر مهاجرت مستقل زنان مورد بررسی داشته اند. 

هدف: هدف پژوهش حاضر مقایسه عوامل مرتبط با بازگشت به اعتیاد در بین دو گروه افراد با ترک قطعی و عود مجدد به مصرف مواد مخدر بود. روش: روش پژوهش حاضر علی-مقایسه ای بود. جامعه آماری پژوهش شامل همه افراد دارای تجریه ترک موفق و ناموفق مراجعه کننده به کمپ های زیر نظر سازمان بهزیستی شهر مشهد بود. نمونه پژوهش شامل 100 نفر با عود مجدد (50 نفر) و ترک قطعی (50 نفر) بود که به صورت هدفمند انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته بود که از روایی و پایایی مناسبی برخوردار بود. یافته ها: نتایج نشان داد که بین دو گروه از حیث متغیرهایی چون حمایت خانوادگی، کنترل خانوادگی، تجربه برچسب و طرد اجتماعی، پیوند با دوستان وابسته به مواد مخدر، و امکانات و خدمات مرکز درمانی تفاوت معناداری به نفع گروه ترک قطعی وجود داشت. به علاوه، از حیث متغیرهای دسترسی آسان به مواد مخدر و دریافت پاداش از مصرف مواد بین دو گروه تفاوت معناداری وجود نداشت. نتیجه گیری: با توجه به اینکه در زمینه بازگشت به اعتیاد عوامل اجتماعی نقش کلیدی دارند، داشتن دیدگاهی جامعه شناسی نسبت به نقش اساسی عوامل اجتماعی در کنار خدمات مراکز درمانی جهت اثربخش کردن برنامه ها و خدمات ارائه شده توسط مراکز سازمان بهزیستی و جلوگیری از عود مجدد لازم و ضروری است.

کلیشه ها و تصورات قالب جنسیتی، اعتقادات و باورهای فرهنگی جامعه را درباره آنچه باید نقش های جنسیتی باشند، بازتاب می کنند. نوشتار حاضر با هدف بررسی چگونگی درک کودکان (در گروه سنی شش تا دوازده سال) از کلیشه های جنسیتی انجام شده است و رابطه این کلیشه های جنسیتی با جنس، سن، تحصیلات و شغل والدین مورد تحلیل قرار گرفته است. بدین منظور، 236 کودک از بین دانش آموزان پیش دبستانی و دبستان های شهر مشهد به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. در این کار پژوهشی از ابزار نقاشی با موضوع ترسیم مشاغل آتش نشان، پرستار، پلیس، آشپز و خلبان (که بطور کلیشه ای به جنسیت خاصی نسبت داده می شوند)، استفاده شده است. نتایج نشان دادند که بین کلیشه های جنسیتی در ترسیم مشاغل، در دو گروه دختران و پسران تفاوت معناداری وجود ندارد. همچنین مشخص شد هر جنس، شغلی را که به آن جنس نسبت داده می شود را کلیشه ای تر ترسیم نموده است. بر حسب سن، کودکان کمتر از 8 سال در انتخاب جنسیت مشاغل کلیشه ای تر عمل کردند که این تفاوت سنی در سطح اطمینان 95 درصد معنادار می باشد. همچنین نتایج بدست آمده نشان داد کلیشه های جنسیتی در ترسیم مشاغل، برحسب تحصیلات پدر تفاوت معناداری دارد. در نهایت، نتایج پژوهش بر مبنای نظریه طرحواره جنسیتی بم و اکتسابی بودن کلیشه ها، تأیید می کند که می توان با استفاده از مجراهای تأثیرگذار بر فرایند اجتماعی شدن و یادگیری در کودکان این کلیشه ها را کمرنگ تر کرد.

یکی از علل افزایش مرگ و میر در بیماران مبتلا به سرطان، تبعیت نکردن از دستورالعمل های درمانی است. تحقیقات بسیار اندکی در ایران به مسئله رفتاردرمانی این بیماران پرداخته اند. این مطالعه به دنبال فهم تعیین کننده های اجتماعی-اقتصادی مؤثر بر پذیرندگی درمان است. مطالعه با روش کیفی و با استفاده از مصاحبه های روایتی گردآوری انجام شد و با اصول گرندد تئوری و کدگذاری سه مرحله ای تحلیل شد. بیست و یک بیمار مبتلا به سرطان پستان که به صورت هدفمند و با شیوه نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شده بودند، نمونه آماری مطالعه را تشکیل دادند. پس از مصاحبه عمیق و کدگذاری چندمرحله ای، 36 کد باز در 13 کد محوری تجمیع شد و کد گزینشی مفهوم «ساختار محدودکننده تجاری شده» به دست آمد. نتایج تحقیق نشان داد، پذیرندگی کامل درمان در بیماران با تشخیص زودهنگام وجود داشت. تشخیص دیرهنگام بیماری به دلیل متاستاز و سرعت پیشرفت بیماری، بیمار را با شرایط ساختاری روبرو کرده است که اثر بازدارندگی بر پذیرش درمان داشت. مطابق با نتایج، مجموعه ای از شرایط اجتماعی و اقتصادی در تعامل با شرایط مربوط به سیستم درمانی، تعیین کننده رفتارهای درمانی زنان مبتلا به سرطان پستان است.  

با توجه به جذب قانونی یا غیرقانونی کودکان مهاجر افغانستانی در سیستم آموزش کشور، همچنان بازماندگی از تحصیل در این کودکان مشاهده می شود. ازاین رو هدف تحقیق حاضر، شناسایی و تحلیل چالش های کودکان مهاجر افغانستانی بازمانده از تحصیل ساکن در شهر مشهد، در قالب پژوهش کیفی بود. روش روایت پژوهی برای دستیابی به روایت زندگی کودکان بازمانده از تحصیل به کار برده شد. جامعه آماری پژوهش، کودکان مهاجر افغانستانی بازمانده از تحصیل ساکن در مشهد بودند. نمونه آماری، مصاحبه با 20 کودک بود که اشباع نظری داده ها برای محقق حاصل شد. سپس روایت هرکدام از کودکان استخراج شد و براساس پی رنگ های مشترک، روایت ها و فرایندهای آنان مشخص شد. در راستای شناسایی چالش های کودکان مهاجر افغانستانی بازمانده از تحصیل، یافته های پژوهش نشان داد که فرهنگ سنتی و مذهبی چه در پذیرش نقش مذهبی از سوی کودک و چه به صورت اجباری از سمت خانواده، سبب بازماندگی از تحصیل کودک می شود. اضطراب کودک ناشی از تجربه جنگ، عامل دومی است که بر فرایند بازماندگی وی از تحصیل تأثیرگذار است. زدن برچسب بزه کار به کودک از سوی مسؤولان مدرسه باعث افتخار کودکی می شود که بزهکاری را نشانه مردانگی می داند. این امر ناشی از خرده فرهنگی است که درون آن رشد یافته است و موجبات بازماندگی وی از تحصیل را فراهم کرده است. به دلیل خارج شدن پدر از چرخه سرپرستی خانوار به علت اعتیاد و ازکارافتادگی، فرزندان در حال تحصیل یا به خاطر اجبار یا فداکاری، تحصیل را رها می کنند و وارد بازار کار می شوند. در بین نزدیکان و اقوام کودک، وجود الگوهای ناموفق تحصیلی در ایران و الگو های موفق غیرتحصیلی مهاجرت کننده به کشورهای اروپایی سبب می شود تا خانواده کودک تحصیل کردن وی را بی فایده قلمداد کند، انگیزه تحصیلی کودک از بین برود، میل به مهاجرت در او تقویت شود و درنهایت کودک تحصیل را رها کند. کودکی که در افغانستان تحصیل کرده است و در نیمه های سال تحصیلی به سبب وجود ناامنی در افغانستان به ایران مهاجرت کرده است، به علت نبود تطابق تحصیلی بین ایران و افغانستان، در آزمون ورودی مدارس ایران پذیرفته نمی شود و به پایه های پایین تر تحصیلی تنزّل پیدا می کند. به این ترتیب، انگیزه کودک برای تحصیل کردن از بین می رود و موجب توقّف تحصیلی او می شود.  

سکونت در مناطق کم­برخوردار شهری ساکنین آن را با داغ­ننگ مکانی و پیامدهای منفی بی‌شمار مواجهه می­سازد، بنابراین افراد به اتخاذ استراتژی­هایی برای مقابله با داغ­ننگ می­پردازند. ازاین‌رو هدف از انجام این تحقیق مطالعه ادراک ساکنین مناطق کم‌برخوردار شهر مشهد از داغ­ننگ مکانی و استراتژی­های این افراد جهت مواجهه با آن است. به‌منظور فایده­مندی شناختی از نظریه داغ­ننگ گافمن و داغ­ننگ مکانی واکوانت استفاده شد. این مطالعه به روش کیفی، مبتنی بر شیوه نمونه­گیری هدفمند با بهره­گیری از تکنیک مصاحبه نیمه‌ساخت‌یافته بر روی جامعه هدف ساکنین 6 منطقه کم­برخوردار شهر مشهد انجام شد. حجم نمونه­ براساس قاعده اشباع اطلاعاتی پس از 20 مصاحبه حاصل شد. تحلیل داده با تکنیک تحلیل مضمون شش‌مرحله‌ای براون و کلارک پیش برده­شد. یافته­های حاصل از مصاحبه با ساکنین مناطق کم­برخوردار شهر مشهد نشان داد این افراد داغ­ننگ مکانی را به دو صورت احساس­شده، از طریق برچسب­هایی چون بی­نظمی ظاهری، فرومایه، انحرافی، هراس‌آور، سرمایه­های فرومایه، و تجربه­شده از طریق تجربه برچسب کلامی، تجربه اختلال در ارتباط و تجربه کنش­های فرومایه ادراک کرده بودند. تجربه و ادراک داغ­ننگ مکانی موجب شد تا افراد استراتژی­هایی جهت مواجهه با داغ­ننگ بکار گیرند؛ ازاین‌رو تلاش داشتند جهت مواجهه با داغ­ننگ بی­اعتباری از استراتژی­های برهم­کنشی مانند مطرودیت اجتماعی، اقناع اجتماعی، تکانشی محور، همگون­سازی که رویکرد تعاملی­محور داشته و استراتژی­های غیر برهم­کنشی مانند انفعالی، گذر موقعیتی که فاقد رویکرد تعاملی­محور است استفاده نمایند و جهت مواجهه با داغ­ننگ احتمال بی­اعتباری از استراتژی­های پنهان­سازی و انطباق­سازی (مانند انطباق ظاهری، پنداری، گفتاری، کرداری) جهت جلوگیری از بی‌اعتبارشدن و آشکارشدن داغ­ننگ خود، استفاده کنند.

در این مقاله با بازخوانی اخبار مناسبت های اسلامیِ روزنامه های صد سال گذشته ی تهران (با محوریت روزنامه اطلاعات)، آئین های دینیِ بازنمایی شده مورد تمام شماری قرار گرفته و در دو دسته شادمانه و سوگوارانه تقسیم شده اند. تلاش شده است تا با رویکردی کمّی، سیر تحولات آن ها در قرن اخیر، از لحاظ فراوانی و ارزش خبری نشان داده شود. براین اساس بیان گردیده است که در دهه های اولیه (منطبق با دوران پهلوی)، دین ورزیِ ارائه شده در روزنامه، کفه ی شادمانه ی سنگین تری دارد و بیشتر بر محوریت «اعیاد» می چرخد؛ در جنبه ی سوگ نیز اکثرِ آئین ها بر شهادت و مصیبت «پنج تن اهل بیت» متمرکز است و از تنوع پایینی برخوردار است. این شکاف میان آئین های شادمانه و سوگوارانه در سال های میانه ی سده (منطبق با دوران انقلاب)، با رشد بازنمایی مناسک سوگ محور به حداقل می رسد. در نیمه دوم سده (منطبق با دوران جمهوری اسلامی) همراه با افزایش شدید فراوانی اخبار مناسبتی و متکثر شدن موضوعات آن به طور کلی، آئین های سوگوارانه رشد بسیار زیادی پیدا کرده، متنوع تر شده و در دهه پایانی بر فضای دینداری غلبه کامل پیدا می کنند. در حالی که در دو دهه ی پایانیِ قرن، اخبار شادمانه دچار افول می شود. این افزایش در بعد سوگواری، خودش را در رشد بازنماییِ مصیبت «دیگرمعصومین»(به غیر از پنج تن) و اشخاص «غیرمعصوم» نشان می دهد. از جنبه ی شادمانه نیز در این دوران با رشد شدید میلادها، عید محوری به «میلاد محوری» تغییر حالت داده و بازنمایی میلاد اشخاص «غیرمعصوم» پررنگ می شود. به طور خلاصه، می توان گفت دین ورزیِ بازنمایی شده در روزنامه های سده، با حالت «شادمانه و عید محور» آغاز شده و در پایان قرن شکل «سوگوارانه و شخص محور» به خود می گیرد.

هدف: این مقاله می کوشد تحولات کنش وقفی را ضمن ارائه توصیف روشنی از سیمای وقف آستان در قاجاریه، شناسایی نقاط اوج موقوفات و مؤلفه های تأثیرگذار مورد تحلیل قرار دهد.روش شناسی/رویکرد: این مقاله از تاریخ اجتماعی و برخی رویکردهای نظری، روش تاریخی توصیفی- تحلیلی و مصاحبه بهره گرفته است.یافته: میانگین سالانه وقف های غیرمنقول در قاجار حدود یک و نیم است. میانگین سالانه در زمان هایی که یک نفر متولی و والی بوده 3/88 درحالی که برای سال هایی که فقط متولی بوده 1/31 بوده است. طی بیست و پنج سال همراستا با 27درصد کل اقدامات متولیان حدود نیمی از موقوفات، رقم خورده است. ضمن آن که شخصیت شش نفر از متولیان مثبت، دو نفر متوسط و دو نفر هم ضعیف ارزیابی شد. در مقایسه با دو دهه افول وقف که اقدامات متولیان 15درصد کل اقدامات، شخصیت چهار متولی مثبت و چهار نفر ضعیف ارزیابی گردید. 84 درصد سال های دوره ناصری از ثبات برخوردار بوده، بالاترین میزان وقف با میانگین سالانه 2/7 درصد مربوط به این دوره است.نتیجه گیری: برخورداری از منزلت اجتماعی واقف، مثبت ارزیابی شدن، اقدام شاه که منجر به اعتماد مذهبی می گردید، ثبات اجتماعی و نظم تشکیلاتی آستان، جایگاه اجتماعی و عملکرد متولیان که برخوردار از بازتاب اجتماعی بوده و توانایی کسب اعتماد را داشته باشد، بر تحولات وقف  تأثیر مثبت داشته است. به عبارتی چنانچه والی یا متولی از شخصیت قابل اطمینان، مقتدر و دارای وجهه اجتماعی بالایی برخوردار بوده، ضمن دارا بودن سابقه اجرایی، اثربخشی بیشتری در جذب و حفظ موقوفات داشت. با این حال بی ثباتی مانعی دائم برای وقف ایجاد نمی کرد، بلکه از پراکندگی آن بیشتر کاسته است.

این مقاله به بررسی فرایند شکل گیری رهبری کاریزماتیک در ایران با تمرکز بر دو مقطع تاریخی پیش از انقلاب مشروطه و پیش از انقلاب اسلامی می پردازد. با استفاده از روش تحلیل تطبیقی تاریخی و رویکرد پیرومحور، تحقیق به تحلیل نقش بحران های اجتماعی، اقتصادی، مشارکت، مشروعیت و ایدئولوژی های فرهنگی در ظهور رهبری کاریزماتیک می پردازد. نتایج نشان می دهد که در حالی که بحران های اقتصادی و مشروعیت به تنهایی برای ظهور رهبری کاریزماتیک کافی نیستند، ترکیب بحران های اجتماعی و اقتصادی با ازجاکندگی نهادی و ایدئولوژی های مبتنی بر فرهنگ سنتی می تواند به شکل گیری رهبری کاریزماتیک منجر شود. مقایسه تطبیقی داده ها از دوره قاجار و پهلوی، تأثیر عمیق تغییرات ساخت اجتماعی و بحران های گسترده بر ظهور رهبری کاریزماتیک را نشان می دهد. این مطالعه به درک بهتر عواملی که به ظهور رهبران کاریزماتیک در شرایط بحرانی منجر می شود، کمک می کند.  

هدف این پژوهش، بررسی عوامل دافعه و جاذبه در مهاجرت روستاییان از طریق تمرکز بر روایت های مهاجران است. اغلب تحقیقاتی که به این موضوع پرداخته اند، عموماً تفسیر ذهنی مهاجران درباره عوامل مؤثر در دفع مبدأ و جذب مقصد را نادیده گرفته اند. جامعه موردمطالعه در این پژوهش، خانواده هایی بودند که از منطقه کامفیروز مهاجرت کرده و در شهرک های سعدی و جوادیه شیراز مستقر شده بودند. در این پژوهش از روش روایت پژوهی برای دستیابی به روایت زندگی این افراد استفاده شد. همچنین برای گردآوری داده های پژوهش از روش مصاحبه استفاده شد. مصاحبه ها با رویکرد اکتشافی و به صورت نیمه ساختاریافته در سکونتگاههای این افراد انجام شد. پس از 22 مصاحبه عمیق اشباع نظری حاصل شد و چهار مدل به دست آمد: 1. مدل خانواده های مهاجر دارای فقر اقتصادی، 2. مدل خانواده هایی که دچار دگرگونی ارزشی-هنجاری شده اند، 3. مدل زمین داران روستایی ساکن در حاشیه شهر و 4. مدل خانواده های علاقه مند به کار و تلاش دائمی (فرهنگ کار). تحلیل نتایج بیانگر این است که از دیدگاه مشارکت کنندگان عوامل دافعه مبدأ عبارت اند از: توسعه نیافتگی، بیکاری فصلی، نبود امکانات رفاهی و آموزشی، نظارت جمعی شدید و نقض حریم زندگی شخصی و عوامل جاذبه شهری نیز کسب منزلت اجتماعی بالاتر، جهت گیری مدرن، وجود شبکه آشنایان قبلی، فراهم بودن امکانات آموزشی مناسب و امکانات رفاهی بالاتر در شهر.

افزایش مهاجرت های بین استانی زنان، یکی از پراهمیت ترین تغییرات دهه های اخیر در حوزه مهاجرت است که تاحدِزیادی از توسعه متفاوت استان ها نشئت می گیرد. براین اساس، این تحقیق با هدف بررسی تأثیر توسعه اقتصادی-اجتماعی و فناورانه استان ها بر نسبت مهاجرت مستقل زنان آنها به شهر تهران، با روش تطبیقیِ کمّی فازی انجام گرفت. بررسی سرشماری سال های 1385 و 1390 نشان می دهد که باوجود افزایش مهاجران زن واردشده به شهر تهران، تعداد زنان مهاجر مستقل از سایر استان ها به تهران  کاهش یافته است. نتایج آزمون همبستگی نشان می دهد که بین میزان توسعه اقتصادی-اجتماعی و فناورانه استان ها با نسبت مهاجرت و مهاجرت مستقل زنان شان به شهر تهران رابطه معنا دارِ مستقیم وجود دارد و بیشتر مهاجران زن مستقل واردشده به تهران از استان های توسعه یافته تر هستند؛ همچنین نسبت مهاجرت مستقل زنان به شهر تهران، بیشتر تحت تأثیر توسعه یافتگی استان ها قرار دارد. نتایج تحلیل فازی نشان می دهد که هردو شرط توسعه اقتصادی-اجتماعی و فناورانه، از شاخص های سازگاری و پوشش زیادی برخوردارند و به عنوان شروط لازم، نسبت مهاجرت مستقل زنان را افزایش می دهند. همچنین ترکیب علّیِ توسعه اقتصادی-اجتماعی و فناورانه با شاخص سازگاری و قدرت تبیین تجربی زیاد، ترکیب علّی کافی مهاجرت مستقل زنان به تهران می باشد. اشتراک فازی دو شرط نیز، به صورت شرط کافی با قوت نظری و تجربی زیاد، توانسته نسبت مهاجرت مستقل زنان کل استان ها به شهر تهران را تبیین کند.

حاشیه شهر مشهد مجموعه ای از مراکز جمعیتی است که طی سال ها پیرامون کلان شهر مشهد گسترش یافته است و معضلات گوناگونی را برای کلان شهر مشهد پدید آورده است؛ بر این اساس پژوهش حاضر با هدف بررسی جامعه شناسی اقتصادی فرایند شکل گیری و تدوام محله قلعه خیابان در شهر مشهد به عنوان یکی از مهم ترین محلات حاشیه نشین، با استفاده از رویکرد تفسیری و روش تحقیق کیفی و بر پایه مطالعه اسناد و مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته با 21 نفر از نخبگان، ساکنان و مطلعان از محله قلعه خیابان انجام شده است. مصاحبه ها به روش نمونه گیری گلوله برفی و تا رسیدن به اشباع نظری انجام شده است. نتایج تحقیق استخراج 82 مقوله فرعی، 28 زیر مقوله و 10مقوله اصلی را نشان داد. نتایج نشان داد سیاست های دولت، سیاست های مدیریت شهری، سیاست های آستان قدس و وجود روستای قلعه خیابان بسترهای لازم جهت شکل گیری اولیه محله قلعه خیابان را آماده نموده است. در مراحل مختلف تاریخی و به دلیل تحولات و سیاست های اصلاحات ارضی، جنگ در افغانستان، سیاست های قلع مدیریت شهری و ادغام نشدن طردشدگان در اجتماع و اقتصاد شهر مشهد، باعث ایجاد و تقویت موج های مهاجرتی گروه های اجتماعی و اقتصادی مختلف مانند افغان ها، چلوها، بلوچ ها، بیکاران و مطرودین شهری به محله قلعه خیابان شده و در کنار گسترش خشکسالی در سایر نواحی کشور، وجود گمنامی، وجود پیوندهای خویشاوندی با ساکنین یا مهاجرین پیشین و گسترش مشاغل غیررسمی و ایجاد یک زیست بوم اقتصادی ادغام نشده در اقتصاد شهری، موجب تداوم و تثبیت حاشیه نشینی و در نهایت شکل گیری یکی از مهمترین محلات حاشیه شهر مشهد شده است.

هدف از انجام این پژوهش، تحلیل الگوهایی است که مهاجران روستایی طی نموده تا به حاشیه نشینی رسیده اند. برای یافتن این الگوها از تکنیک مصاحبه استفاده شده است. جامعه مورد مطالعه، خانواده هایی هستند که از منطقه کامفیروز مهاجرت کرده اند و در شهرک های سعدی و جوادیه شیراز مستقر شده اند. شیوه اصلی تحلیل داده های حاصل از مصاحبه، تحلیل مضمون بوده است. پس از انجام ۲۲ مصاحبه عمیق با افراد مورد مطالعه، اشباع داده حاصل شد. طبق یافته های این مطالعه می توان چهار الگو برای حاشیه نشین شدن این خانواده ها را نتیجه گرفت: 1. الگوی مهاجرت خانواده های دارای فقر اقتصادی، 2. الگوی مهاجرت خانواده هایی که دچار دگرگونی ارزشی-هنجاری شده اند، 3. الگوی مهاجرت زمین داران بزرگ روستایی، 4. الگوی مهاجرت خانواده های دارای فرهنگ کار. به طورکلی، نتایج نشان داد که عوامل و زمینه های فرهنگی- اجتماعی که در الگوهای دوم، سوم و چهارم بیان شده است، بیشتر از عوامل اقتصادی در الگوی اول بر مهاجرت و حاشیه نشینی مهاجران تأثیرگذار بوده است.

نام گذاری و بازنام گذاری یکی از جنبه های هویت بخشی به فضا است. این مقاله تحولات بازنمایی نام گذاری ها و باز نام گذاری های معابر و اماکن شهر تهران را در آیینه مطبوعات در طول یک سده مورد بررسی قرار داده است و تلاش شده تا تولد و نقاط اوج نامگذاری ها و بازنامگذاری ها در گرایش های مختلف را نمایان سازد. در این پژوهش از روش تحلیل محتوای کمّی برای تحلیل داده ها استفاده شده است. داده های این پژوهش از تمام شماره های چاپ شده روزنامه اطلاعات که حدود یک قرن چاپ آن تداوم داشته جمع آوری و پس از جمع آوری متون مرتبط با نام گذاری، داده ها طبقه بندی و تحلیل محتوا شدند. نام گذاری ها و بازنام گذاری ها بیش از هر چیز تابع قدرت و از طرفی تحولات اجتماعی و سیاسی هستند. یافته های تحقیق نشان دهنده این است که طی صد سال اخیر نام هایی با گرایش سیاسی بیشترین فراوانی را داشتند به شکلی که نام شخصیت ها یا وقایع سیاسی بعد از تغییرات ساختاری، به سرعت آماج حمله قرار گرفته است. در واقع اولین قدم بعد از تغییرات ساختاری، محو و ازبین بردن نام شخصیت ها و وقایع متناسب با نظام ارزشی گذشته است و بعد از این نام های همسو با ایدئولوژی وقت هستند که باید هم بر بستر بزرگ خیابان ها و معابر شهری و هم در خاطرات جمعی ثبت شوند به عبارتی؛ ایدئولوژی وقت خواهان تحریم هویت نظام گذشته و روی کار آوردن هویتی جدید است که این را با بذل توجه به برخی از نام ها و محو نام های ناهمسو با خود نشان میدهد.

گسترش گردشگری در مناطق مختلف سبب شده گردشگری به منزله بزرگ ترین ص نعت جه ان معرف ی شود. فضای مناسب گردشگری منجر به رشد اقتصاد منطقه و ناحیه می شود و بازتولید آن بر سازوکارهای فرهنگ ی و رفتارهای مردم در منطقه تأثیرگ ذار اس ت. روش تحقیق این پژوهش پدیدارشناسی است. برای جمع آوری داده ها نمونه گیری از 37 مشارکت کننده که بین سنین 19 تا 65 سال بودند، مصاحبه نیمه ساختاریافته گرفته شده است و برای تحلیل داده ها از روش تحلیل تماتیک استفاده شد. یافته ها در زمینه بسترهای معنایی شامل 30 گزاره مرتبط با نگرش زائران را نشان می دهد که به پنج زیرمضمون معنایی تقلیل یافتند و در سه حوزه طبقه بندی شدند. این سه حوزه عبارتند از نگرش فردی (سامانه ی بودن نگرش)، خانواده (چرخشی بودن عوامل شکل دهنده به نگرش) و جامعه (روابط ساختاری میان بسترهای معنایی که نگرش را تداوم می بخشند). توجه به نگرش زائران و نسبت آن با گردشگری منطقه، نقش کلیدی در برنامه ریزی و سیاست گذاری های فرهنگی- اجتماعی دارد که در این زمینه باید به روابط ساختاری، چرخشی و چند علتی توجه شود.