محمدرحیم عیوضی

نظام مدیریت اسلامی، مانند هر نظام مدیریتی دیگری، نیازمند آینده نگری و پرداختن به موضوع آینده است و تأکید دین مبین اسلام به آینده نگری نیز اهمیت این موضوع را دوچندان می کند. در عموم نظام های مدیریتی برای پرداختن به موضوع آینده از علم آینده پژوهی استفاده می شود. به منظور استفاده از آینده پژوهی در نظام مدیریت اسلامی، باید ابتدا مبانی این علم (از جمله روش شناسی آن) برای امکان سنجی آینده پژوهی اسلامی مورد مداقه قرار گیرد. هدف این مقاله، اجرای بخشی از امکان سنجی آینده پژوهی اسلامی (در نظام مدیریت اسلامی) از طریق بررسی روش شناسی آینده پژوهی (از حیث الزامات روش شناسی) و مطالعه تطبیقی آن با اجتهاد در فقه امامیه است. به منظور پژوهش از روشهای فراترکیب، مطالعه تطبیقی و پانل خبرگان استفاده، و در نهایت نتیجه گیری شد که اولاً روش شناسی اجتهاد می تواند بخش زیادی از الزامات روش شناسی آینده پژوهی را (حتی بیش از دیگر پارادایمها) پاسخ گوید. در ثانی در مسیر تحقق آینده پژوهی در نظام مدیریت اسلامی، حد مورد نیاز از تناسب و تناظر در لایه روش شناسی بین مطالعات آینده پژوهی و روش اجتهاد در مطالعات اسلامی وجود دارد.

مقوله شهروندی بسته به قرار گرفتن در بسترهای اجتماعی مختلف تحولات تاریخی گوناگونی را پشت سر گذاشته است، بطوریکه در هر یک از این دوره ها روابط عناصر شاکله آن متغییر و متفاوت بوده است. شهروند جهانی مفهومی است حاصل بازاندیشی در عناصر شاکله شهروندی مدرن، که هویت، حقوق، وظایف ، گستره عمل و بسترهای اجتماعی جهانی برای خویش قائل است. سوال اصلی و محوری این مقاله این است که: ایده ی شهروندی، متاثر از تحولات جهانی شدن و پسامدرنیسم چه تحولاتی به خود دیده است و متأخرترین آموزه منتج از آن چه بوده است؟ فرضیه ی نگارنده گان در این مقاله بدین قرار است: آخرین مرحله تکامل شهروندی، نیل به" شهروند جهانی " در دوره پسامدرن و در بستر اجتماعی جهانی شدن است.

نظریه حکمرانی خوب پس از نظریات دولت بزرگ و کوچک در حوزه اداره عمومی مطرح شده است که نقش های متفاوت و بعضاً متناقضی را نسبت به الگوی های قبلی برای حاکمیت تعریف می کند. در این نظریه، اداره عمومی جامعه فرایندی مشارکتی است و نقش آفرینان آن، دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی هستند که هر یک سهمی مشخص در اداره مطلوب جامعه بر عهده دارند. در این نظریه، شاخص هایی جهان شمول برای حکمرانی خوب تعریف شده و سالانه کشورها توسط نهادهای بین المللی بر اساس این شاخص ها سنجش، ارزیابی و رتبه بندی می شوند. با توجه به اینکه مفهوم خوبی در حکمرانی خوب، مفهومی هنجاری است، در نتیجه مبتنی بر ارزش ها و خاستگاه ذهنی نظریه پردازان طرح و ارائه خواهد شد. با اینکه می توان از برخی آموزه های این نظریه استفاده نمود، اما الگوی مطلوب حکمرانی برای نظام سیاسی هر کشور مستثنی از فرهنگ، مذهب و بوم آن قابل ارائه نیست. از طرفی اسناد بالادستی در هر نظام حاکمیتی، مبین اصول، ارزش ها، اهداف و آرمان های آن نظام است که می توان آن را به عنوان منبع اصلی برای تصویرپردازی از حکمرانی مطلوبِ مد نظر آن نظام در نظر گرفت. هدف از این پژوهش، تصویرپردازی حکمرانی مطلوب جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر اسناد بالادستیِ رسمی و مصوب کشور می باشد. روش پژوهش در تحقیق حاضر، روش داده بنیاد است. در این پژوهش، ابتدا 58 سند راهبردی و رسمی در نظام جمهوری اسلامی احصاء و سپس به روش کدگذاری و استفاده از نرم افزار MAXQDA، مفاهیم، مقوله ها و در نهایت، تصویر مطلوب از حکمرانی جمهوری اسلامی ایران مدل سازی شده است. بر اساس نتایج یافته ها، لازمه حکمرانی مطلوب در جمهوری اسلامی ایران، نقش آفرینی در عرصه داخل و خارج از کشور است. نقش های حکمرانی مطلوب در داخل کشور، شامل: کرامت، تربیت، عدالت، امنیت، معیشت و پیشرفت و نقش های حکمرانی مطلوب در خارج از کشور در 5 عرصه جهان اسلام، امامت، مستضعفین جهان، حمایت، سازمان های بین المللی، هدایت، نظام سلطه، مقاومت و سایر کشور ها و شراکت در نظر گرفته شده است. پس از تعیین نقش ها، متناسب با عرصه ها، مدل سازی الگوی حکمرانی مطلوب بر اساس روش استراوس و کوربین صورت گرفته است. بر اساس این مدل، پدیده محوری تربیت، شرایط علّی کرامت، شرایط زمینه ای امنیت، شرایط مداخله گر شراکت بوده و مقوله های راهبردی نیز نقش های مقاومت، عدالت و پیشرفت است و در نهایت مقوله های پیامدی، شامل نقش های معیشت، امامت، هدایت و حمایت در نظر گرفته شده است.

مسئوولیَت اجتماعی، موضوعی مهم برای تعیین میزان پاسخ گویی و عدم افراط و تفریط در تعامل بین سازمان، جامعه و محیط است. ضمن این که آینده نگاری راهبردی در تلاش است جهت گیری های صحیح راهبردی، برای مواجهه سازمان ها با ناپایداری ها و نا اطمینانی های محیطی در آینده را سبب شود. در این راستا، مسأله ی اصلی تحقیق، بررسی نقش آینده نگاری راهبردی در کاهش شکاف بین وضع موجود و وضع مطلوب مسئوولیَت اجتماعی در آینده است. تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و به جهت روش، توصیفی - تحلیلی است که در آن از نمونه آماری 32 نفره متشکل از کارشناسان و اعضای هیأت علمی پژوهشکده آمار و مرکز آمار ایران به کمک ابزار پرسش نامه و مصاحبه استفاده شده است. با تشکیل سیستم خبره، ضمن استفاده از منطق فازی نسبت به تحلیل شکاف بین وضع موجود و مطلوب اقدام شده است. اختصاص امتیاز 0.6667 به عنوان نتیجه تحقیق حاکی از آن است که سازمان مورد مطالعه در موقعیتی بین مسئوولیَت اجتماعی اخلاقی و حقوقی قرار دارد. ضمن این که هر یک از ابعاد مسئوولیَت اجتماعی با وضعیت مطلوب دارای شکاف نسبتاً عمیقی می باشند و بیشترین فاصله مربوط به بعد «تعهد راهبردی» است. در پایان راهکارهای بهبود وضع موجود و جهت گیری مناسب در راستای وضع مطلوب پیشنهاد شده است.

امروزه آینده پژوهی به عنوان یک حوزه مستقل و ساختارمند در قلمروهای علمی حضور چشمگیری دارد و بنیاد مطالعات و پژوهش های راهبردی را تشکیل می دهد. آینده پژوهی دانش تحلیل، اکتشاف، طراحی و برپایی هوشمندانه آینده است و ریشه در نظام تدبیر بشری دارد و بر مهندسی، خلق و بازآفرینی آگاهانه، فعالانه و پیش دستانه آینده تأکید می کند. آینده پژوهی و مسئله اکتشاف و شکل بخشی آینده تابع مبانی، اصول و قواعدی است که در قالب چارچوب های مستحکم نظری و مفهومی تحت عنوان پارادایم ها انعکاس می یابند و ساماندهی مشاهدات، قالب بندی ادراکات و جهت گیری اقدامات را مدیریت می نمایند. مقاله حاضر با محوریت روش شناسی توصیفی−تحلیلی، ضمن تبیین مفهوم و منطوق پارادایم، به بازخوانی پارادایم های متعارف آینده پژوهی−اثباتی، تکاملی و انتقادی− می پردازد و در ادامه، نگاشت و خوانشی نوین از پارادایم نوظهور این حوزه −آینده های یکپارچه− ارائه می دهد. بازخوانی فرایند تحول و گذار پارادایمی معطوف به ظهور پارادایم آینده های یکپارچه حکایت از توسعه ظرفیت آینده پژوهی در پردازش مسائل و تبدیل آینده پژوهی به یک حوزه فراطبیعی دارد.

آینده نگاری تلاش دارد با رویکردی نظام مند، منطقی، مشارکتی و با مدیریت جامع و راهبردیِ منابع و ظرفیت ها با نگاه رو به آینده و با اتکاء به سه رکن آینده پژوهی، سیاست گذاری و برنامه ریزی راهبردی، سازمان، جامعه و کشور را به سوی چشم انداز و آینده ی مطلوب سوق دهد. بررسی پژوهش های انجام شده در این حوزه ی علمی جهت دستیابی به درکی نظام مند از فعالیت های پژوهشی صورت گرفته با هدف مدیریت و هدایت بهینه ی پژوهش های آتی در حوزه ی آینده نگاری و آینده نگاری راهبردی برای مدیران پژوهشی و پژوهش گران بسیار حیاتی است. مرور ادبیات پژوهشی علم سنجی از اهمیت و ضرورت علم سنجی در حوزه های مختلف علمی سخن می گوید، بر این اساس مطالعه و بررسی شبکه ی مفهومی پژوهش حوزه ی آینده نگاری و آینده نگاری راهبردی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. این مطالعه ی علم سنجی از تعداد 1733 مقاله ی مستخرج از پایگاه داده ScienceDirect به عنوان داده های ورودی نرم افزار وی او اس ویوئر استفاده می کند تا نقشه ی دانشی و شبکه مفهومی پژوهش و هم واژگانی پژوهش های آینده نگاری و آینده نگاری راهبردی و روند تولیدات پژوهشی این حوزه را بررسی و تحلیل نماید. نتایج نشان می دهند علاوه بر هم استنادی بالای بین آینده نگاری و آینده نگاری راهبردی، 10 واژه کلیدی در بازه ی زمانی 1996 تا سال2020 بیشترین حجم استناد و بکارگیری را داشته اند. روش پژوهش علم سنجی از طریق تجزیه و تحلیل هم استنادی، به طور موثر موضوعات و زمینه های تحقیقاتی، پژوهشگران و کلیدواژگان را در قالب خوشه هایی بررسی می کند که نتایج آن می تواند جهت هدایت تحقیقات آینده مورد توجه مدیران و پژوهش گران قرار گیرد. این مطالعه ی علم سنجی درک گسترده ای از وضعیت پژوهش های انجام شده در حوزه ی آینده نگاری راهبردی فراهم می کند.

شواهد عینی پژوهش های حوزه های گوناگون نشان می دهد که شرکت ها هنوز از کمبود چارچوبی جهت مواجهه با شرایط ابهام آمیز و پیچیده آینده در حوزه های مختلف و اطمینان از دریافت همه تغییرات خارجی مرتبط و ارائه پاسخهای متناسب در مخاطره هستند. در این میان شرکت ها برای توسعه و گسترش نوآوری های خود در راستای خلق ارزش و ثروت تلاش می کنند. یکی از روش های نوین و توانمند برای شرکت ها در این شرایط، آینده نگاری شرکتی است که فرایند مدیریت نوآوری را بهبود و توسعه می دهد. از این رو پژوهش حاضر برآن است تا ظرفیت ها و پتانسیل های آینده نگاری شرکتی را در راستای ارتقا و بهبود مدیریت نوآوری به کار برد. در این میان از ظرفیت های روش سناریوپردازی نیز بهره می برد. فرایند پژوهش ترکیبی از روش کمی تحلیل معادلات ساختاری که تاثیرات آینده نگاری شرکتی بر مدیریت نوآوری را بررسی می کند و روش کیفی در طی یک فراگرد فرایندی با بازخورد رجوع به خبرگان و تحلیل محتوا است. در بخش کمی بعد از حصول روایی مدل مفهومی تاثیرات آینده نگاری شرکتی بر مدیریت نوآوری بدست آمده از تحلیل ادبیات توسط خبرگان این حوزه، صنایع هوا و فضا به عنوان مطالعه موردی قرار گرفت و پس از جمع آوری پرسشنامه ها، با استفاده از نرم افزار SmartPLS فرضیه های پژوهش آزمون شدند. در تحلیل کیفی در هر کدام از مراحل مصاحبه های عمیق نیمه ساختاریافته با خبرگان و تحلیل محتوا در راستای نیل به شاخص ها و مولفه های چارچوب مدنظر، پژوهشگران می توانستند به مرحله یا مراحل قبل بازگشته و در مسیر پیش رو تجدید نظر کنند. یافته های پژوهش شامل مولفه های تاثیرگذار آینده نگاری شرکتی بر مدیریت نوآوری در بخش کمی و در امتداد آن ارایه چارچوب آینده نگاری شرکتی در راستای توسعه و بهبود مدیریت نوآوری و سپس توسعه چارچوب آینده نگاری شرکتی مبتنی بر سناریوپردازی در راستای ارتقای مدیریت نوآوری است.

اسلام به عنوان یک دین اجتماعی و جهانی از همان ابتدای ظهورش به دنبال تمدن سازی بوده است .دین اسلام پس از استقرار، به سرعت توانست بنیان گذار تمدن شگرفی در جهان شود؛ به گونه ای کهتمدن های دیگر، ازجمله تمدن غربی را وامدار خود نماید. اینکه آیا مسلمانان می تواند دوباره تمدنخود را بازیابی کنند و تمدن نوین اسلامی را شکل د هند مستلزم الزامات و مؤلفه هایی است که بایدفراهم گردد . تاکنون پژوهش ها و بحث های زیادی در مورد شاخصه های تمدن نوین اسلامی انجام شدهاست اما پیشران ها که درواقع مؤلفه های با تأثیرگذاری بسیار بالا هستند که سیستم به تغییرات آن هاحساس بوده و هم قابلیت تأثیر پذیری و دست کاری قابل توجهی دارند کمتر موردتوجه قرار گرفته شدهاست. درواقع این پیشران ها هستند که با تمرکز بر آنان می توان جامعه مسلمانان را به سوی تشکیلتمدن نوین اسلامی پیش برد . در این مقاله ابتدا از روش دلفی مؤلفه های تمدن ساز احصا شد و درادامه با استفاده از روش تحلیل تأثیر متقاطع و با استفاده از نر مافزار MIC MAC پیشران های تمدنسازی نوین اسلامی به دست آمد.

آینده پژوهی دانشی معطوف به عمل است و تنها با تاملات نظری شکل نمی گیرد. بنابراین تا زمانی که آینده پژوهی اسلامی در عمل شکل نگیرد نمی توان آن را به خوبی توصیف کرد اما در حال حاضر می توان گزاره هایی از آن مانند اهداف و مفروضات را ارایه داد. ضمن آن که باید توجه داشت که آینده پژوهی اسلامی تابع شرایط و اقتضائات مکانی و زمانی نیز هست و این امر در شکل گیری آن نیز تاثیرگذار هستند.rnالبته برخی از اهداف و مفروضات آینده پژوهی رایج در آینده پژوهی اسلامی نیز مورد پذیرش هستند اما در مواردی اختلاف نیز دارند. در این مقاله تلاش شده است تا بر پایه ی منابع اسلامی (به ویژه قرآن کریم) برخی از اهداف و مفروضات آینده پژوهی اسلامی ارایه شوند. آینده پژوهی اسلامی وجوه اشتراک و افتراقی با آینده پژوهی رایج دارد. هر چند تا زمانی که آینده پژوهی اسلامی در عمل شکل نگیرد، نمی توان در خصوص چیستی آن، اظهارنظر دقیقی کرد، اما به منظور تسریع و جهت دهی فرایند تحقق آینده پژوهی اسلامی، لازم است وجوهی از آن در قالب گزاره هایی از اهداف، مفروضات ارایه شوند.

این پژوهش در پی طراحی چارچوبی برای آموزش آینده نگری به مدیران عالی سازمان های دولتی جمهوری اسلامی ایران بود. ابتدا ادبیات پژوهش در سه حوزه «مدیریت سازمان های دولتی»، «آینده نگری» و «آموزش آینده نگری» براساس داده های اسنادی بررسی شد. سپس به کمک روش «داده بنیاد» و با استفاده از ابزار «مصاحبه عمیق» داده های دست اول برای طراحیِ چارچوبِ موردنظر گردآوری شدند و در سه فاز مختلف ولی به هم پیوسته، از طریق «کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی» مورد تحلیل قرار گرفتند. براساس یافته های پژوهش، یک چارچوب کلی برای آموزش آینده نگری به مدیران عالی سازمان های دولتی ایران ارائه شد که در آن علاوه بر مقوله آموزش آینده نگری به عنوان مقوله محوری، با نگاهی کلان دیگر مقولاتِ مربوط به این حوزه نظیر شرایط علّی، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله گر، راهبردها و پیامدها نیز معرفی شدند. لذا، این چارچوب کلان و در عین حال تفصیلی می تواند، به عنوان یک الگوی کلی برای آموزش آینده نگری به مدیران عالی سازمان های دولتی جمهوری اسلامی ایران مورد استفاده قرار گیرد.

جمهوری اسلامی ایران به دلیل اهمیت ژئوپلیتیکی نقش مهمی در معادلات قدرت در منطقه غرب آسیا دارد و برای ایجاد نظم مطلوب خود تلاش می کند. این در حالی است که در غرب آسیا ساختارها و کارگزاران متعددی وجود دارند که در شکل دهی به نظام قدرت تأثیرگذارند. بنابراین تأثیر «ساختار نظام قدرت بین الملل» و «ساختار نظام قدرت منطقه » و کارگزاران فرامنطقه ای و منطقه ای بر جایگاه ژئوپلیتیکی ایران در منطقه غرب آسیا دارای اهمیت است. هدف پژوهش این است که با رویکرد آینده پژوهانه به این سؤال پاسخ دهد که سناریوهای پیش روی آینده جایگاه ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی ایران در نظام قدرت غرب آسیا در افق 1410 کدامند؟ در این راستا از سناریونویسی به روش عدم قطعیت بحرانی استفاده شده است. استخراج پیش ران های تأثیرگذار بر آینده جایگاه ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی ایران در نظام قدرت منطقه ای غرب آسیا و سپس سنجش آنها از طریق پرسش از خبرگان نشان می دهد که دو پیش ران «رابطه ایران و عربستان» و «میزان مداخلات آمریکا در غرب آسیا» از اهمیت و عدم-قطعیت بالاتری برخوردار هستند. بنابراین با استفاده از این دو عدم قطعیت سناریوهای مرتبط با آینده جایگاه ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی ایران در نظام قدرت در غرب آسیا در افق 1410 ترسیم شده است.

آمریکا به عنوان مهم ترین کنشگر فرامنطقه ای نفوذ زیادی در غرب آسیا پیدا کرده و ائتلاف های نظامی و امنیتی متعددی با دولت های درون منطقه ای منعقد ساخته است. روندهای نوظهوری نظیر افزایش روز افزون قدرت چین و شکوفایی نفت شیل در آمریکا منتج به تولید فرض کاهش اهمیت غرب آسیا برای این کشور و متعاقباً تشدید روند خروج شده است. مسئله اصلی پژوهش واکاوی پنداره خروج آمریکا از غرب آسیا در سپهر اهداف و راهبردهای منطقه ای است. هدف محوری پاسخگویی به این سوال است که آیا آمریکا در پرتو سیاست راهبردی منطقه ای، قصد خروج  از غرب آسیا را دارد؟ فرضیه پژوهش این است که اهداف آمریکا در غرب آسیا از قاعده پابرجایی پیروی کرده و تغییر محسوسی نیافته است، اما راهبرد جنگ پیاده نظام و دخالت مستقیم به دلیل فرسایشی بودن، هزینه زیاد و فرجام نامشخص، به سمت راهبرد هوابرد و عملیات نقطه ای، مداخله غیرمستقیم و درگیر ساختن بازیگرن منطقه ای سوق پیدا کرده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که اهداف آمریکا از جمله امنیت اسرائیل، کنترل قیمت و کریدورهای انرژی، سد نفوذ چین و روسیه، تجارت جنگ و تسلیحات و سد نفوذ ایران و جستارگشایی از راهبردهایی نظیر موازنه سازی فراکرانه ای، شبکه سازی پایگاهی، طعمه گذاری، آتش بیاری معرکه، عملیات پهپادی، تشکیل ناتوی عربی و تجزیه و تسخیر نه تنها نشانگر قصد خروج نیست، بلکه حاکی از تلاش جهت حضور بلندمدت است. روش پژوهش کیفی بوده و از رویکرد تحلیل اسنادی بهره برده شده است.

جمهوری اسلامی ایران، از ابتدای پیدایش مطابق با اصول مکتبی خود و با پشتیبانی قانون اساسی، همواره به دنبال حمایت مادی و معنوی از جریان های مقاومت اسلامی و نهضت های آزادی بخش بوده و در این مسیر متحمل هزینه های بسیاری نیز شده است. موفقیت های مقاومت اسلامی لبنان در مقابل رژیم صهیونیستی، شکل گیری بسیج مردمی (حشد الشعبی) در عراق برای مقابله با گروه تروریستی داعش ، در کنار رشد فکری و سیاسی سال های اخیر مردم کشورهای منطقه غرب آسیا و گره خوردن مطالبات ایشان با آرمان هایی چون استقلال طلبی، عدالت جویی، اسلام خواهی، کوتاه کردن دست قدرت های مداخله گر از منطقه، در کنار خیزش بیداری اسلامی مردم ستمدیده در کشورهایی مانند بحرین، یمن، فلسطین، سوریه و ... همگی فرصت مناسبی را فراهم آورده است تا بتوانیم با نگاهی ژرف تر، به تحلیل چرایی و پیدایی جبهه مقاومت و مبانی فکری آن در حوزه سیاست خارجی بپردازیم و از منظر آینده نگاری راهبردی و ابزارهای مرتبط با آن، مؤلفه های این جبهه را بررسی نماییم. در این پژوهش با استفاده از روش های آینده نگاری راهبردی، در ابتدا از طریق پویش محیطی به شناسایی پدیده ها و مسائل مرتبط با چرایی و پیدایی جبهه مقاومت پرداخته شده است و پس ازآن با استفاده ازنظر خبرگان، اولویت های مهم این مسائل دسته بندی شده اند. در پایان نیز با کمک روش تحلیل تأثیر متقابل و نرم افزار میک مک، عوامل کلیدی اثرگذار و تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم آن ها ارزیابی و مهم ترین مسائل مرتبط با چرایی و پیدایی محور مقاومت موردبررسی قرارگرفته است.

جهانی شدن امری اجتناب ناپذیر است که همه جنبه های زندگی بشر اعم از اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را دربر گرفته است و از این رو برخی کشورها را با مشکلات جدی مواجه کرده است. جهانی شدن نقش مرزهای جغرافیایی را در تصمیم گیری های کلان و فعالیت های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی انسان ها کاهش داده و منافع تک تک افراد و کشورها، بیش از همیشه با منافع تمامی مردم و کشورهای جهان مشترک گردیده است. لذا این تاثیرات به ایفای نقش بازیگری ایران و نخبگان سیاسی جمهوری اسلامی ایران و سیستم کلان مدیریتی کشور بستگی دارد. در این راستا همواره متولیان سیاستگذاری های کلان کشور در تکاپو بوده اند تا میان هم گرایی با فرهنگ جهانی از یک سو، حفظ فرهنگ اصیل و غنی ایرانی- اسلامی از سویی، به نقطه تعادل برسند. با این اعتقاد که هویت ها و فرهنگ های غنی و قدرتمند نظیر فرهنگ ایرانی که از استمرار و دوام گروه های مختلف قومی شکل گرفته و به طور مسالمت آمیز در طول تاریخ در داد و ستد با فرهنگ های گوناگون بوده است، به راحتی در مواجه با جهانی شدن چه به مثابه پروژه و پروسه نه تنها مستحیل نشده بلکه شکوفاتر می شوند. بنابراین با فرض تعامل و پیوستگی فرهنگ ایرانی با فرهنگ جهانی، شناخت ظرفیت ها و قابلیت های فرهنگی و تمدنی ایران اسلامی در عصر کنونی و در تعامل با آن نقش بسزایی خواهد داشت، درغیر این صورت به حذف فرصت ها و تهدیدی جدی برای هویت و امنیت ملی بدل خواهد شد.

آینده پژوهی، حوزه نوپای علمی است که به دلیل عمر کوتاه، خاصیت بین رشتگی، وجه کاربردی و ویژگی های مطالعه آینده، دچار تکثر روش شده و همین تکثر به سردرگمی آینده پژوهان در انتخاب روش مناسب منجر می شود. پژوهشگران تلاش های زیادی برای نظم دهی به روش ها و روش شناسی این رشته انجام داده اند که ازجمله آنها گونه شناسی های استقرایی روش آینده پژوهی بوده است. در این گونه شناسی ها با مرور صدها پژوهش آینده پژوهی و با نگاه پسینی، سعی در ارائه یک دسته بندی کاربردی برای روش ها شده است. بااین حال، تاکنون یک کار تطبیقی به منظور ارائه تصویر جامعی از گونه شناسی روش های آینده پژوهی انجام نشده و به نظر می رسد همگرایی لازم درخصوص گونه شناسی و دسته بندی روش های آینده پژوهی وجود ندارد. مسئله این پژوهش، مطالعه تطبیقی و هم زمان گونه شناسی های روش در آینده پژوهی است تا بتوان یک نگاه جامع و یکپارچه به تمام گونه شناسی های صورت گرفته ارائه داد. بدین منظور گونه شناسی های مختلف شناسایی شده و ازطریق مطالعه تطبیقی سعی در تجمیع معیارهای آنها در چند معیار کلان شد. درنهایت تمام معیارهای گونه شناسی از چهار منظر دسته بندی شدند و نشان داده شد که در یک نگاه جامع می توان روش ها را از چهار منظر: ماهیت روش، فرایند روش، هدف روش و قابلیت روش دسته بندی نمود. این پژوهش می تواند مقدمه ای بر ارائه یک گونه شناسی جامع برای روش های آینده پژوهی باشد.

در سه دهه اخیر، در میان ملت های منطقه به ویژه شیعیان خاورمیانه، آشکارا شاهد خودآگاهی و ظهور و تقویت جنبش های سیاسی اجتماعی بوده ایم. با توجه به پیامدهای داخلی و خارجی این جنبش ها، نقش تأثیر گذار آن ها را در سطوح تحولات منطقه ای و کشوری می بینیم. در این مقاله دو گروه مقاومت اسلام گرای معاصر، جنبش مقاومت حماس فلسطین و گروه مقاومت حشد الشعبی عراق را با یکدیگر مقایسه می کنیم. با توجه به شرایط کنونی خاورمیانه، ساختار و تشکیلات این دو گروه در قالب یک دستگاه مفهومی و به وسیله مطالعه تطبیقی اهمیت دارد. روش بررسی این مقاله توصیفی اکتشافی است. در پی پاسخ این پرسش هستیم که گروه های مقاومت حشدالشعبی و حماس چه تفاوت ها و شباهت هایی با یکدیگر دارند؟ مقایسه این دو گروه مقاومت، دلایل تحولات اساسی و تأثیرگذار اخیر دو کشور عراق و فلسطین را به صورت شفاف مشخص می کند. گروه مقاومت حشدالشعبی عراق و حماس فلسطین، پیوند عمیقی با انقلاب اسلامی ایران داشته و رشد و نفوذ این گروه ها به عنوان بازوان حمایتی جمهوری اسلامی بسیار اهمیت دارد. در مقایسه هویت این دو گروه مقاومت، قالب گروه مقاومت حشد الشعبی عراق، ایدئولوژی اسلامی شیعی و ایدئولوژی جنبش مقاومت حماس ریشه در اخوان المسلمین مصر دارد. شایان توجه اینکه جنبش های آزادی بخش، همچون هر پدیده اجتماعی دیگر، در گذر زمان و تحت تأثیر شرایط و مؤلفه هایی، دچار تحول می شوند.

دین و فناوری دو واقعیت تأثیرگذار در جهان امروز به شمار می آیند که رابطه این دو در معرض تحولات نوینی قرار گرفته که می توان آن را معرفت جدیدی نسبت به ماهیت هر یک از آن ها دانست. در وضعیت پدیدآمده و پیش رونده، قالب های نظری پیشین شکسته شده و زمینه های اصلاح چارچوب های اندیشه ورزی در این خصوص فراهم آمده است. این بررسی در دایره وسیع تری که همان رابطه علم و دین باشد، قرار دارد و با توجه به ماهیت فناورانه علم جدید، رابطه دین و فناوری متأثر از رابطه مذکور بوده و فهم آن در گرو درک تاریخی و پیگیری زمینه های فراز و فرود روابط آن ها می باشد. از این رو تأمل در برآمدن علم و عقلانیت مدرن و روند همزیستی دین با علم و فناوری و چالش های آن، ما را در مسیری راهبردی قرار می دهد که تحولات نوین و پیامدهای آن به صورتی واضح و بدون ابهام در آینده محل اثر خواهد شد. تحولاتی که روشن گردانیده که نه دین آن چنان که پنداشته می شد، محدود، منزوی، بی فایده و ایستا است و نه آن طور که تصور می رفت، علم مطلق است. بلکه لازم است در ساحت اندیشه ورزی و خرد اندوزی این رابطه تبیین منطقی شود و از همسوئی این دو، فصلی منطقی و اصولی بین هر یک ایجاد کرد.