انتقادی

  اندیشه گران و نخبگان ایرانی پس از آشنایی با جامعه غرب در دوره قاجار، درباره عقب ماندگی و ضعف ایران در عرصه های مختلف، ازجمله ساختار سیاسی_ سنتی و ناکارآمد کشور آگاه شدند. به همین منظور  برای انجام اصلاحات و نوسازی ایران با روش های گوناگون، ازجمله نوشتن رساله و... شروع به فعالیت کردند. مجدالملک سینکی(1260- 1188ش.)، یکی از اندیشه گران عصر ناصری بود که با نگاشتن رساله کشف الغرایب به عنوان یکی از پیشگامان این عرصه شناخته می شود. بنابراین مقاله حاضر درصدد است تا با بهره گیری از روش توصیفی _ تحلیلی به این سؤال پاسخ دهد که گفتمان انتقادی مجدالملک در رساله کشف الغرائب به ساختار سیاسی ایران عصر ناصری چه رویکردی داشته است. یافته های این بررسی نشان می دهد که مجدالملک با آگاهی نسبی از نظام های سیاسی در اروپا، از ساختار سیاسی ایران به دلایلی، همچون بی کفایتی کارگزاران دولتی، ضعف شاه، ناکارآمدی روشنفکران و نبود قانون در ارکان مختلف کشور، انتقاد کرد و اصلاحات و تغییرات در ساختار سیاسی ایران را خواهان شد.

در میان آثار ادبیات عرفانی، تذکره الاولیا،  به عنوان یکی از آثار ارزشمند عطار نیشابوری به جهت پرداختن به حالات ،اندیشه ها و سخنان عارفان و مشایخ تصوف، طیف وسیعی از روابط و مناسبات اجتماعی را در خود جمع دارد . تأکید عطار  براین امر سبب می شود که کارگزاران اجتماعی اثرش به شیوه های مختلف بازنمایی شوند. این  بازنمایی ها هدفمند و در جهت القای ایدئولوژی عرفانی عطار بر مخاطب است. هدف اصلی این پژوهش، تحلیل گفتمان ذکر فضیل بن عیاض بر مبنای الگوی ون لیوون و بررسی شیوه های بازنمایی کارگزاران اجتماعی در آن است. از آن جا که عطار در این حکایت با کمرنگ سازی نظام گفتمانی سارق و حاکم و همچنین برجسته سازی نظام گفتمانی عارف در پی معرفت استعلایی و نمایش مقام معنوی فضیل است؛ لذا تحلیل گفتمان فضیل به عنوان گفتمانی برخاسته از قشر اجتماعی عرفای آن دوران، پرده از نتایج جدیدی بر می دارد. در پژوهش حاضر بر آن شدیم که به بیان  مناسبات فعال سازی ها  ومنفعل سازی های  کارگزاران اجتماعی بپردازیم تا دریابیم که عطار چگونه در یک خلاقیت سبکی، مخاطب را با نام افراد، گروه ها، مکان ها و زمان هایی که کارگزاران اجتماعی در آن نقش فعال دارند آشنا می سازد و از چه تمهیداتی جهت تعیین نقش و  فعال سازی کارگزاران اجتماعی پیرامون کنش فضیل بن عیاض و منفعل سازی مربوط به عملکرد مریدان او  به ویژه هارون الرشید، بهره جسته است. این مهم با رویکردی تحلیل ادبی و عرفانی به انجام خواهد رسید.

امروزه دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در توسعه کشورها نقشی اساسی دارند. به دلایل متعددی ازجمله تقاضای گسترده برای تحصیلات تکمیلی، سیستمهای آموزشیِِِِِِِِِِِِِِِِِ نوین، بین المللی شدن صنعت آموزشِ عالی و ایجاد دانشگاههای کارآفرین و نوآور رقابت بسیار نزدیکی در این صنعت به وجود آمده است. به طوری که این رقابت منجر به بهبود کیفیت آموزشی، ارتقا عملکرد دانشگاهها، توسعه مبتنی بر دانش، دستیابی به منابع بیشتر و جذب سرمایه های فکری بهتر شده است. یکی از روشهای تعیین جایگاه دانشگاهها، نظامهای رتبه بندی است که در طول زمان با تغییرات زیادی مواجه بودند. در این مقاله، ابتدا نحوه شکل گیری و ویژگیهای نظامهای معتبر رتبه بندی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. در ادامه، با توجه به مزایای رتبه بندی دانشگاهها و مراکز آموزشِِ عالی، با  رویکردی انتقادی به بررسی چالشهای اساسی پیش رو در نظام های رتبه بندی، شاخصها و روشهای اندازه گیری داده ها پرداخته شده است. نتایج بررسی نشان می دهد که نظامهای رتبه بندی موجود جامع نبوده و عمدتاً با مشکلاتی در زمینه های سنجش کیفیت، نمایش رشد یا افول، وزن دهی معیارها، اثر متئو، اعتبارسنجی، جامعیت، وضوح، تحرک و بالندگی، تعمیم پذیری و محدودیت زبان مواجه هستند. درنهایت، با توجه به اینکه هرساله دانشگاههای ایران توسط پایگاه استنادی علوم جهان اسلام رتبه بندی می شوند، معیارهای این نظام نیز موردِ مطالعه قرار گرفته و پیشنهادهایی برای رفع کاستی ها ارائه شده است.

گفتمان انتقادی نوعی روند تکوینی تحلیل گفتمان است که در آن با عبور از سطح توصیف گفتمان به چرایی تولید متن توجه می شود. در همین راستا در پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی بر اساس الگوی تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف تلاش می شود به گفتمان کاوی انتقادی دعای صباح امام علی (ع) در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین پرداخته شود و ضمن بررسی جنبه های ادبی مناجات، گفتمان های غالب و پوشیده متن را که کمتر به آن ها توجه شده، مورد تحلیل قرار دهد. در سطح توصیف در جملات با وجوه خبری، با قطع و یقین به بیان موقعیت گفتمانی پرداخته شده که بیانگر میزان تعهد نویسنده به گزاره هاست و این متن به عنوان ابزاری قاطع برای ارسال پیام است. در بعضی عبارات قصد نویسنده برای انگیزش مخاطب نیست؛ بلکه نوعی انتظار، حسرت و اندوه را نشان می دهد. این پژوهش سعی می کند به این دو پرسش پاسخ دهد که مهم ترین موضوعات مطرح شده در دعای صباح براساس نظریه نورمن فرکلاف کدامند و امام (ع) چگونه توانسته است با استفاده از کلمات این موضوعات را منتقل کند؟ نتایج این تحقیق گویای این است که ایدئولوژی غالب در گفتمان در موضوع بیان عظمت خداوند و قدرت و حکمت او در خلق نعمت های عظیم، یگانگی خداوند و توحید، بخشندگی و رحمت، تفویض امور به خداوند و مناجات و راز و نیاز با خدا خلاصه شده است. بر این اساس، بیشترین حجم واژگان دعای صباح برای انتقال معنایی متناسب با این ایدئولوژی انتخاب شده است و با توجه به مفهوم دعا، دایره واژگانی امام (ع) نیز بیشتر مربوط به دعا و مناجات است.

استفاده از استعاره به عنوان یک مؤلفه سبکی، به آفرینش گر متن کمک می کند تا از طریق شگردهایی چون برجسته سازی، کمرنگ سازی و یا پنهان سازی، احساس و درک کاذبی از یک امر را برای مخاطب ایجاد کند. بر این مبنا مسئله ای که پژوهش حاضر بدان می پردازد، تبیین ایدئولوژیک استعاره جهتی بالا/ پایین در پنج مجموعه روایت سیاسی- انتقادی ورق پاره های زندان ، از رنجی که می بریم ، آذر ، ماه آخر پاییز ، سگ ولگرد و خیمه شب بازی با استفاده از رویکرد استعاره مفهومی لیکاف و جانسون است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که نویسندگان از استعاره جهتی بالا/ پایین در بازنمایی مفهوم انتزاعی قدرت و مناسبات آن در راستای انعکاس ایدئولوژی خود بهره برده اند و تقابل میان سلطه گر و تحت سلطه، که یکی از مهمترین مؤلفه ها در روایت های سیاسی -  انتقادی است، را با استفاده از این نوع استعاره و به شیوه های 1- ترسیم مناسبات قدرت بر اساس موقعیت مکانی، 2- ترسیم ساختار طبقاتی بر اساس موقعیت مکانی، 3- بازنمایی تسلط عوامل محیطی با استفاده از استعاره های جاندارپنداری، 4- بازنمایی تسلط ایدئولوژی ها و انگاره های حاکمیتی با استفاده از نمادها و دلالت های ضمنی، 5- بازنمایی کنش های بدنی منفعلانه یا مقتدرانه در ترسیم مناسبات قدرت و 6- اسطوره سازی و برکشیدن قهرمانان، ترسیم کرده اند . کاربرد پژوهش مورد نظر، ارائه نحوه بازشناسی مناسبات قدرت در متون روایی و همچنین به دست دادن چند شیوه استفاده از استعاره های جهتی، در روایت هایی است که با هدف نشان دادن تقابل میان طبقات فرادست و فرودست نگاشته می شوند.

رویدادها و سیاست های برجسته و خاصی همچون امور فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مختلف، در عصر خلیفه دوم (13-23 هجری) صورت پذیرفت که در منابع تاریخی اهل سنت انعکاس گسترده ای داشته و گزارش های این دسته از منابع، دارای وحدت رویه نسبی هستند؛ ولی در منابع تاریخی شیعی وحدت رویه فوق محل تأمل است. سؤالی که در این زمینه وجود دارد این است که دیدگاه مورخان شیعی درباره رویداد های عصر خلیفه دوم چیست؟ یافته های این پژوهش که مبتنی بر روش توصیفی و تحلیلی است، نشان می دهد که ثبت، گزارش و تحلیل وقایع عصر خلیفه دوم توسط مورخان شیعی با دو گرایش متفاوت، سبب وقوع دو گونه تعاملی و انتقادی گشته است. برای نمونه می توان گفت که در آثار مورخ شیعی همچون عمادالدین طبری با گرایش کلامی، دیدگاه انتقادی نسبت به گزارش رویدادهای عصر خلیفه دوم، همراه با نقد عملکرد خلیفه وجود دارد و بیشتر در مقام احتجاج با اهل سنت است؛ در حالی که در آثار مورخ شیعی دیگر همچون یعقوبی با گرایش غیرکلامی، چنین نقدی یافت نشده و همسویی و تعامل بیشتری با مورخان اهل سنت در نقل اخبار خلیفه دوم و امور دیگر دارند.

آینده پژوهی مدرن که در دهه های گذشته در مجامع علمی مطرح شده است در چارچوب مکتب نظری اثبات گرایی با نگاه تقلیل گرای تجربی ارزیابی می شود نگاهی به محدودیت های شناخته شده این مکتب فکری و تحولات تاریخی آن در دهه های گذشته نشان می دهد که رویکرد های نوین مابعد اثبات گرا تصاویر کامل تری از علم هستند که سعی نموده اند محدودیت های گذشته رویکرد علمی را مرتفع سازند بر این اساس آینده پژوهی نیز در چهره ای جدید از مکاتب معرفتی تفسیری و انتقادی بهره برده است و نسل نوینی از آینده پژوهی که دانشی بین فرهنگی است را سازماندهی کرده است حال به عنوان یکی از پارامتر های این نسل از آینده پژوهی این تحقیق در پی توضیح و تبیین نظریه شناختی استعاره و نقش آن در آینده پ ژ وهی است تکیه اصلی در این نظریه در آینده پژوهی بر دیدگاه سهیل عنایت الله است که به مبادی و اصول نظریه شناختی استعاره پایبند است. پیش از برشمردن اصول نظریه شناختی استعاره، نخست معنای لغوی و اصطلاحی استعاره به کوتاهی بررسی می شود .