مطالب مرتبط با کلیدواژه

غالیان


۲۱.

جریان های حدیثی کوفه در عصر امام صادق(ع)(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: حدیث و اندیشه بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲۵ 119 - 142

کلیدواژه‌ها: امام صادق (ع) کوفه اصحاب حدیث اصحاب رأی غالیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۰۷ تعداد دانلود : ۵۴۸
کوفه در سده دوم، از مهم ترین مراکز علوم اسلامی بود. حضور تعداد زیادی از علمای شیعه و سنی و پیروان مذاهب دیگر و حتی ملحدان، زمینه تعامل، بحث، مناظره، و تضارب افکار و اندیشه ها را فراهم آورده بود. در میان اهل سنت گرایش غالب، جریان رأی و قیاس بود. در میان شیعیان نیز وجود شاگردان ممتاز و برجسته امام صادق(ع) و خاندان های علمی شیعه که همگی از شاگردان ائمه(علیهم السلام) بودند، این شهر را به پایگاهی برای تشیع تبدیل کرده بود. به طور کلی در کوفه در عصر امام صادق(ع) در برخورد با حدیث جریان عقل گرا، جریان نقل گرا وجود داشت. هریک از این جریان ها دارای ویژگی ها و مشخصات خود بودند و افراد شاخصی در آن حضور داشته اند. مقاله حاضر، به بررسی ویژگی های این جریان ها و نقش و جایگاه آن ها در آن دوره و معرفی افراد شاخص این جریان ها و نحوه مقابله امام صادق(ع) با آن ها پرداخته است.
۲۲.

مدرسه کلامی کوفه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: نقد و نظر سال هفدهم بهار ۱۳۹۱ شماره ۱ (پیاپی ۶۵) 38 - 65

کلیدواژه‌ها: کلام امامیه مدرسه کلامی کوفه محدثانِ متکلم متکلمانِ محدث متکلمان نظریه پرداز متکلمان متن محور غالیان اهل تقصیر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۳۹ تعداد دانلود : ۷۷۲
کوفه در تاریخ کلام امامیه، به راستی جایگاه ممتاز و اهمیت ویژه ای دارد. این برجستگی از آن روست که بازخوانیِ فکری و اندیشه ورزیِ این دوره از تاریخ امامیه، سهم عمده ای در به تصویر کشیدن اصالت و استقلال تفکر امامیان خواهد داشت. برخی تصویر گری های تاریخی از این دوران، نشان از تعبد محض و غیر عقلانی این گروه در اعتقاد  ورزی دارد. پاره ای از مطالعات، تلاش های عقلانی اصحاب امامیه در فهم معارف دینی را محدود به چند نفر و یا یک جریان محدود می داند، اما حقیقت آن است که امامیه در این دوره از تاریخ فکر خویش، مدرسه ای از اندیشمندان و عالمان دینی در تاریخ برای خویش ثبت نموده که با وجود جریان های مختلف فکری درون خود، میراث های گران روایی و کلامی تولید کرده و از این رو - در جهان اسلام - گوی سبقت را از دیگر جریان های فکری ربوده است. هواداران این جریان های فکری هر کدام با روش های خاص خویش، کوشیده اند تا فهمی عقلانی از معارف به دست دهند. این داستان پیش روی امام معصوم رخ داده و از سوی ایشان نیز هدایت می شده است. خورشید این مدرسه پیش از شکل گیری مدرسه کلامی بغداد رو به افول می گذارد و میراث جریان های فکری مختلف آن به قم و بغداد منتقل می شود.
۲۳.

اخراج راویان از قم؛ اقدامی اعتقادی یا اجتماعی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: نقد و نظر سال هفدهم پاییز ۱۳۹۱ شماره ۳ (پیاپی ۶۷) 92 - 105

کلیدواژه‌ها: اخراج راویان مدرسه حدیثی قم احمد بن محمد بن عیسی غالیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۹ تعداد دانلود : ۴۲۶
در سده سوم هجری برخی راویان حدیث از سوی احمد بن محمد بن عیسی اشعری از شهر قم اخراج شدند. از آنجا که بیشتر اخراج شدگان متهم به غلو بودند، دلیل اخراج ایشان، غلو و انحراف عقیده دانسته شده است و با یک تعمیم کلی اظهار می شود که قمی ها راویان را به کوچک ترین شائبه غلو از شهر اخراج کرده و در حقیقت به حذف کلی آنان حکم می کردند، ولی به نظر می رسد که دلایل اخراج این افراد، تنها انحراف در عقیده نبوده است، بلکه اخراج شدگان گروهی اجتماعی و فعال بودند که حضور ایشان در قم در شرایط سیاسی آن زمان برای بقاء جامعه شیعیِ قم مناسب نبود. ضمن اینکه اندیشه اخراج راویان و حذف کلی یک راوی - حتی اگر مبتنی بر دلایل اعتقادی باشد- تنها دیدگاه احمد اشعری بوده و نه اندیشه همه مشایخ قم و این رفتار با عملکرد ایشان سازگار به نظر نمی رسد و از همین رو، نباید به عنوان مبنای فکری مدرسه قم تلقی شود.
۲۴.

دوره شکل گیری تشیع دوازده امامی؛ واکاوی نقد ها و ابهام ها(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: نقد و نظر سال هفدهم پاییز ۱۳۹۱ شماره ۳ (پیاپی ۶۷) 141 - 172

کلیدواژه‌ها: کلینی کافی محاسن بصائر الدرجات مدرسه قم مدرسه بغداد آندرو جی. نیومن غالیان مقصره

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۹۷ تعداد دانلود : ۵۹۴
مجموعه حدیثیکافی نوشتهٔ محمد بن یعقوب کلینی از مهم ترین مجموعه های حدیثی شیعیان دوازده امامی است. برخی از مستشرقان به بررسی تفاوت های میان این اثر با دو مجموعهٔ حدیثی دیگرِ شیعی،یعنیمحاسن و بصائر الدرجات پرداخته و به این نتیجه رسیده اند که کتاب کافی هرچند از نظر محتوایی همانند دو اثر دیگر نمایندهٔ فضای آکنده از غلو قم است، اما چون شیعیان عقل گرای بغداد را مخاطب قرار داده در انتخاب احادیث و چینش آن ها به نوعی راه اعتدال را پیموده است. این پژوهش در پی واکاوی این فرضیه است و این انگاره که شیعیان بغداد دچار عقل گرایی افراطی بوده و بدین جهت برای «نقل» هیچ اعتباری قائل نبود ند را به چالش می کشد و بر این باور است که کلینی در اثر گران سنگ خود به شکل سنتیدر پی جمع آوری و تنظیم میراث حدیثی شیعه بوده است و اساساً آن را نه در بغداد که در ری گردآورده است.
۲۵.

نظریه «امامت باطنی در تشیع نخستین» در بوته نقد(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: نقد و نظر سال هفدهم پاییز ۱۳۹۱ شماره ۳ (پیاپی ۶۷) 173 - 198

کلیدواژه‌ها: کلام امامیه تشیع نخستین باطنی گری غالیان امامت محمد علی امیرمعزی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴۶ تعداد دانلود : ۵۵۳
کتاب پیشوای ربانی در تشیع نخستین نوشته دکتر محمدعلی امیرمعزی از مهم ترین آثار مهم شیعه شناسی در غرب به شمار می رود. امیرمعزی در این کتاب با بهره گیری از روش پدیدارشناسی به شناخت گوهر و ذات تشیع امامی از طریق مراجعه به آثار اصیل و نخستین امامیه (به طور خاص، کتب روایی) پرداخته است. از نظر وی گوهر تشیع نظریه امامت و به طور خاص، تفسیر باطنی از این نظریه است. به نظر وی به دلیل تقیه اصحاب امامیه بهترین راه برای رسیدن به اندیشه های باطنی امامان، مراجعه به اندیشه ها و تعالیم باطنی غالیان است. در این مقاله ضمن گزارشی کوتاه از محتوای این کتاب به نقد و بررسی آن پرداخته ایم. در مجموع نظریه امیرمعزی در مواردی مانند اثبات باطن گرایی امامیه، مبهم است و در برخی موارد نیز شواهد و دلائل او ناکافی اند. با این همه، اشکال عمده این اثر یکی دانستن تعالیم ائمه: و غالیان است؛ این ادعا شواهد نقض فراوانی دارد که در این مقاله به آنها اشاره شده است.
۲۶.

واکاوی و نقد روایات غلوآمیز درباره امامان در دو تفسیر عیاشی و قمی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲۲ 339-360

کلیدواژه‌ها: امامان (ع) غالیان روایات غلو تفسیر قمی تفسیر عیاشی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸۰ تعداد دانلود : ۱۳۴۶
تحلیل و بررسی روایات یکی از بایسته ها در حوزه حدیث و برای دفاع و پاسداری از آن است؛ این ضرورت بنا به دلایلی در روایات تفسیری از اهمیت بیشتری برخوردار است و به خصوص آن احادیثی که درباره امامان معصوم k وارد شده که برخی از آنان نه تنها در جهت تبیین جایگاه آنان نیست بلکه ممکن است دستاویزی برای برخی مخالفان و معاندان شود. تحقیق پیش رو به دنبال پاسخ این پرسش است که آیا اساساً روایات غلوآمیزی در دو کتاب تفسیری عیاشی و قمی درباره امامان k وارد شده است؟ و بعد اسناد و محتوای آن ها چگونه است؟ نتایج حکایت از آن دارد که تعدادی از روایات این دو کتاب، که در بخش دوم مقاله به تفصیل ذکر خواهد شد، غلوآمیز بوده؛ از جمله اعتقاد به الوهیت و ربوبیت امامان k و خلقت غیرعادی آنان و برخی تأویلات غیرقابل قبول، و البته اسناد ضعیفی دارند و از طرفی غیرقابل انطباق با معانی و سیاق آیات هستند. روش تحقیق در این مقاله تحلیلی توصیفی و به گونه تطبیقی است.
۲۷.

تبیین روش شناسی ائمه(ع) در مواجهه با تفکر غلو

نویسنده:
منبع: الاهیات قرآنی سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱۳ 69 - 80

کلیدواژه‌ها: امام شیعه روش شناسی غالیان انحراف

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۷ تعداد دانلود : ۵۳۵
افراط و مبالغه در معرفی امامان معصوم (ع) از جمله چالش های پیش روی تشیع در طول تاریخ اسلام بوده است. فهم نادرست از دین، ارادت بی تعقل، جهل و استفاده ابزاری از بیان کرامات معصومان(ع) از جمله عوامل ایجاد نحله ای به نام غالیان بوده است. آن ها در کنار غلو در باره ائمه(ع)، بخشی از احکام شریعت را انکار نموده و با تفسیرهای انحرافی درباره مفاهیم دینی، خود را از عمل به آن ها معاف نموده و زمینه انحراف و بدعت در اعتقادات دینی را فراهم آوردند. با مطالعه سیره معصومین (ع) به روشنی می توان دریافت که آنان در گفتار و رفتارشان، غلو را مذموم دانسته اند و با به کارگیری روش هایی چون تبیین شاخصه های دین داری صحیح، معرفی ماهیت واقعی غلات، اظهار برائت ، نفرین، تکفیر و حتی دستور به مبارزه با آن ها راه نفوذ آنان را در میان تشیع واقعی بسته اند. مقاله حاضر به دنبال آن است با نگاهی تحلیلی-توصیفی، از یک سو مبانی و عقاید غالیان و از سوی دیگر روش امامان معصوم(ع) در مقابله با آن ها را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهد.
۲۸.

گمانه های جواز اباحه گری خطابیه و مواجهه امام صادق(ع) با آن

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ششم پاایز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱۱ 57 - 73

کلیدواژه‌ها: امام شناسی امام صادق (ع) ابوالخطاب اباحه گری خطابیه غالیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۳ تعداد دانلود : ۳۹۸
ابوالخطاب (متوفای 138) مهم ترین غالیِ باورمندِ به اباحه گری در زمان امام صادق(ع)، رهبر و پایه گذار گروه خطابیه است. این گروه مشهورترین، تأثیرگذارترین و بادوام ترین گروه های غالیانه در دوره حضور امامان: بودند. خطابیه مانند ابوالخطاب، اباحه گر و شریعت گریز بودند. این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته، درصدد پاسخ گویی به این سؤال است که چه گمانه هایی منجر به اباحه گری ابوالخطاب شد و امام صادق(ع) با خطابیه چگونه برخورد کرد؟ در بررسی منابع متقدم تاریخی، حدیثی و فرقه شناختی مشخص شد که ابوالخطاب و پیروانش با این گمانه که معرفتِ امام یا شناخت حق مکلفین را از انجام وظایف دینی بی نیاز می کند و با این تصور که واجبات و محرمات قابل تأویلند، اباحه گر شده اند. امام صادق(ع) گمانه های نادرست آنان را با جدّیت زیر سؤال برد و از هم نشینی و همراهی با آنان نهی کرده است. ایشان در مواردی خطابیه را لعن کرده، از آنان بیزاری جسته است.
۲۹.

نقدی بر تأویلات غالیانه در تفاسیر روایی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تأویلات قرآنی دوره چهارم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۷ 194 - 224

کلیدواژه‌ها: غلو غالیان تأویل تفسیر روایی نقد و تحلیل

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۱ تعداد دانلود : ۲۲۲
پدیده غلو و اندیشه های غالیانه یک واقعیت تلخ و پیچیده در قاموس روایی و کلامی شیعه محسوب می شود. این پدیده شوم، گرچه قدمتی به درازای تاریخ دارد؛ اما بیش از همه بعد از رحلت نبی مکرم اسلام (ص) و با هدف تشویه چهره اهل بیت (ع)، به عنوان یک جریان انحرافی ظهور و بروز نموده است. مبارزه مستمر اهل بیت (ع) و اندیشمندان شیعه با پدیده غلو، از خاستگاه طراحی شده و هدفمند این اندیشه افراطی در ترویج خرافات و تخریب چهره دین حکایت دارد. غالیان در پوشش تأویل آیات و با اهدافی چون خرافه پروری، اختلاف افکنی و ترویج اباحیگری، روایاتی را در کرامات و فضائل اهل بیت (ع) جعل و نشر می دادند که نمونه هایی از آنها در منابع روایی و تفاسیر مأثور شیعه قابل ردیابی است. ر این پژوهش با روش کتابخانه ای و تحلیل متون تفسیری و با استفاده از داده های رجال شناختی و حدیث پژوهی، نمونه هایی از این دست روایات به لحاظ متن و سند مورد ارزیابی و نقد قرار می گیرد.
۳۰.

بررسی انتقادی دیدگاه نواندیشان معاصر درباره عصمت امام با تأکید بر نظر اصحاب ائمه(ع)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه کلام تطبیقی شیعه سال سوم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۴ 103 - 134
تعداد بازدید : ۲۸۶ تعداد دانلود : ۱۹۹
مسئله عصمت امام ازجمله مباحث مهم کلامی است که در میان متکلمان مسلمان با دو رویکرد عمده مورد بحث قرارگرفته است. بسیاری از متکلمان شیعه، طرفدار نگاه حداکثری درباره گستره عصمت امام هستند و برخی نیز به رویکرد حداقلی دراین باره باور دارند. برخی از نو اندیشان معاصر مانند مدرسی طباطبایی، کدیور، سروش و صالحی نجف آبادی، با نگاهی تاریخی به عقاید شیعیان، پیرو رویکرد حداقلی هستند و بر این باورند که عقیده گروه نخست درباره عصمت امام، هیچ پیشینه ای در عصر امامان(ع) ندارد، بلکه نگاه حداکثری به گستره عصمت امام، تحت تأثیر جریانات فکری بیرونی مانند غالیان پدید آمده است. دلیل عمده این افراد در اثبات مدعا، بر ذکر شواهد تاریخی درباره دیدگاه اصحاب ائمه (ع) استوار است و می کوشد نشان دهد که در نگاه اصحاب ائمه (ع)، امامان دارای عصمت نبوده و هرگونه نگاه حداکثری به عصمت امام از سوی آنان نفی می شود. در پژوهش حاضر تلاش شده است با تکیه بر روایات و شواهد تاریخی و با شیوه توصیفی - تحلیلی و با رویکرد انتقادی، دیدگاه نواندیشان معاصر درباره عصمت امام مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد. در پایان این نتیجه به دست آمده است که بر اساس روایات و شواهد تاریخی دوران ائمه (ع) دیدگاه حداکثری درباره عصمت امام اثبات می شود و جایی برای طرح دیدگاه نواندیشان باقی نمی ماند.
۳۱.

غلوپژوهی در حوزه معاصر شیعی و جایگاه آن در مطالعات روایی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: حدیث و اندیشه پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳۴ 219 - 242
تعداد بازدید : ۲۲۳ تعداد دانلود : ۲۰۸
در سده های نخستین اسلامی امامیه مواجهه زیادی با غالیان داشته، و نقدهای بسیاری بر ایشان نوشته بودند، از سدهٔ ششم تا ظهور شیخیه دوره رکود تألیفات غلوپژوهی است. گرچه از سدهٔ سیزدهم قمری دیگربار نقدهایی بر غلو از آن جمله به قلم میرزای قمی و میرزا رضا شیروانی نوشته شد، اما اوج این تألیفات مربوط به دوره معاصر است. این نقدها با رویکرد غالب سنتی شیعی و در محورهای نقد فرق مختلف غلوگرا (شیخیه، صوفیان و نصیریه)، و بیشتر با معرفی آرای غالیانه و مرز آن با عقاید و کلام امامی بوده است، در مرحله بعد تحقیقات حدیثی، تاریخی و نوشته شده است و به ندرت با رویکرد مایل به اهل سنت است. در دو دهه اخیر با دسترسی های نرم افزاری و نیز کشف آثار سری نصیریه، پژوهش های تاریخی، فرقه شناسی و منبع شناسی غلو نیز رشد فزاینده ای کرده است. در این پژوهش های برخی از بزرگترین فقهای حوزه معاصر و بیش از آن پژوهش گران حوزه حدیث و تاریخ سهیم اند. این نوشتار بسیاری از این آثار را معرفی کرده است. در مجموع تحقیقات ناظر به خود آثار غالیان قوی تر هستند.
۳۲.

نقد سندی روایات انسان سوزی در سیره ی امام علی(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوی سال ۱۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۲۶) 3-33

کلیدواژه‌ها: امامعلی (ع) زنده سوزی جنازه سوزی ارتداد غالیان حدود

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۴ تعداد دانلود : ۲۵۴
بر اساس برخی از متون تاریخی-حدیثی، امام علی(ع) در چندین موضع درباره ی غالیان، مرتدان، زنادقه، و اجرای برخی حدود شرعی حکم به سوزاندن برخی افراد مجرم داده و گاهی خود شخصاً اقدام به این امر نموده است. منابع شیعی و سنی در برخی جزئیات، مضامین و مصادیق این روایات با هم اختلاف دارند. روایات انسان سوزی در سیره ی امام علی (ع) دو گونه ی «زنده سوزی» و «جنازه سوزی» را شامل می شود، ولی گونه ی «خفگی با دودِ آتش» را نیز به دلیل اختلاط و اضطراب متن روایاتِ انسان سوزی، باید مورد بررسی قرار داد. در پژوهش پیش رو، تلاش شده است تا تمامی روایات مزبور از منابع تاریخی-حدیثی استخراج شوند و مورد بررسی و تحلیل سندی قرار گیرند. بدین منظور، با استفاده از روش نقد رجال حدیث، همه ی آن روایات با طُرُق مختلفشان، نقل و سپس نقد خواهند شد.
۳۳.

واکاوی تحلیلی _ انتقادی داده های راوی شناسانه مدخل محمد بن عیسی بن عبید در فهرست شیخ طوسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال ۲۰ بهار ۱۴۰۲ شماره ۷۸ «ویژه پژوهش های حدیثی» ۶۰-۳۵

کلیدواژه‌ها: محمد بن عیسی بن عبید شیخ طوسی فهرست ضعیف استثنای صدوق غالیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۷ تعداد دانلود : ۱۹۸
ابوجعفر محمد بن عیسی بن عُبید عُبَیدی، از راویان فعال در عرصه انتقال تراث حدیثی امامیه و پر روایت در منابع حدیثی شیعه است. بیشتر روایات وی، موضوعات فقهی شیعه را دربرگرفته است. به گاه کاوش در مدخل محمد بن عیسی با صراحت گویی نسبت به تضعیف او توسط شیخ طوسی روبرو هستیم. هیچ یک از دانشیان رجال در بازه های زمانی گوناگون و حوزه های متنوع جغرافیایی (بغداد، کش، بصره، نیشابور)، شیخ را در این دیدگاه همراهی نمی کنند. دیدگاه شیخ طوسی نسبت به شخصیت روایی محمد بن عیسی موجب پیدایش نگرش های متعدد از سوی فقیهان شیعه پیرامون پذیرش یا نپذیرفتن روایات نقل شده از محمد بن عیسی در فرایند استنباط احکام شرعی شده است. از این رو بازخوانی تحلیلی_ انتقادی دیدگاه شیخ طوسی در این پژوهه اهمیت چندانی می یابد. دستاورد مقاله حاضر این است که با توجه به قرینه ها و شواهد مختلف می توان در درستی داده های راوی شناختی راه یافته به مدخل محمد بن عیسی بن عبید در کتاب فهرست تردید کرد.
۳۴.

احتجاجات قرآنی امام موسی کاظم(ع) با برخی جریان های انحرافی

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی نامه جامعه سال ۱۶ تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱۲۶ 7 - 24

کلیدواژه‌ها: قرآن امام کاظم (ع) غالیان اهل حدیث معتزله

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۹ تعداد دانلود : ۱۶۲
در طول تاریخ اندیشه اسلامی، فرق و مذاهب گوناگونی به وجود آمده است. در عصر امام کاظم(ع)، انشعابات شیعی، مذاهب مختلفی از اهل سنّت و نیز جریان های فکری- سیاسی در جامعه اسلامی وجود داشت که با انتشار باورهای خود درصدد به چالش کشیدن مبانی و معارف اسلامی و ضربه زدن به تشیع واقعی بودند. فعالیّت های فرقه گمراهی مانند؛ غالیان در این دوره مشهود است. اعتقاد به الوهیت و نبوت امامان معصوم، تناسخ، اباحی گری و رها کردن واجبات دینی، از جمله باورهای غلات است. «اهل حدیث» با اکتفا بر ظاهر قرآن و احادیث، در بیان اعتقادات و استنباط احکام فقهی، جایگاهی برای نیروی عقل قائل نبودند. این گروه توجه ویژه ای به مسئله «قضا و قدر» الهی داشتند و انسان را مجبور و فاقد اختیار می دانستند. عدم ادراک «صفات خبری» خداوند توسط بشر و غیر مخلوق بودن قرآن، از دیگر باورهای ایشان بود. در مقابل، «معتزله» قرار داشتند که در بهره گیری از عقل راه افراط پیمودند و بعضی از صفات را به خداوند نسبت می دادند و یا از خدا سلب می کردند و قائل به اختیار در افعال انسان ها بودند. در این مقاله با بررسی روایات تفسیری امام کاظم(ع) و تحلیل داده ها با روش توصیفی- تحلیلی، به موضع گیری امام با استناد به قرآن در برابر آراء و عقاید این جریان های انحرافی پرداخته شده است. امام با استناد به آیات قرآن به عنوان معیار مشترک و فصل الخطاب و همراه کردن استدلالات عقلی، مبانی فکری این جریان ها را باطل اعلام نموده و به تبیین معارف صحیح اسلام پرداخته است.
۳۵.

نُصیریّه و انتقال میراث حدیثی غالیان کوفه به شام؛ بررسی موردی آثار منسوب به محمد بن سنان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۴ بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۹۱) 125 - 147

کلیدواژه‌ها: غالیان محمّد بن سنان زاهری میراث حدیثی نصیریه کوفه شام

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۱ تعداد دانلود : ۱۱۳
محمد بن سنان زاهری از آن دست راویان پُر روایتِ کوفی است که اعتبار وی میان رجال شناسان و فقیهان مورد گفت وگوست؛ گروهی وی را قابل اعتماد می دانند و برخی او را نامعتبر قلمداد می کنند. ظاهراً تمایلات غالیانه وی در بی اعتباری اش نزد رجالیان امامی بی تأثیر نبوده است. هرچند رگه های این تمایلات و گرایش ها در میراث روایی بازمانده از او در جوامع روایی امامیه چندان مشهود نیست، اما در میراث برجای مانده و منسوب به وی در میان گروه های غالی شام در سده های چهارم و پنجم هجری وجود عناصر غلوآمیز به روشنی قابل مشاهده است. در آثار برخی مؤلفان نصیری، از متونی با انتساب به ابن سنان یاد و مطالبی از آن ها نقل شده است که - در صورت درستی انتساب - از یک سو مؤید غالی بودن وی و از سوی دیگر، شاهدی در پالایش میراث حدیث امامیه توسط محدثان بزرگ از عناصر غلوآمیز خواهد بود.
۳۶.

غالیان در عصر امام حسن عسکری (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۲ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۸ 27 - 48

کلیدواژه‌ها: امام حسن عسکری (ع) عصر غیبت غالیان غلو

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۰ تعداد دانلود : ۱۴۹
با رشد مذاهب انحرافی در سده سوم هجری، غالیان شیعی نیز سازمان یافته تر و اثرگذارتر عمل کردند. غلو در عصر امام حسن عسکری(ع) رشد محسوسی داشت. این مقاله با هدف دستیابی به چرایی و چگونگی فعالیت غالیان در عصر امام حسن عسکری(ع)، به بررسی وضع غلو در آن عصر و نوع برخورد امام با آن می پردازد. این پژوهش برای تبیین داده های کتابخانه ای، بر اساس نظریه شکل گیری فِرَق از روش تحلیل تاریخی- حدیثی بهره برده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که مسائل ناشی از ناباوری گروهی از شیعیان نسبت به امامت آن حضرت، بی ثباتی خلافت عباسی و تلاش عباسیان برای به انحراف کشاندن امامیه و قرار گرفتن شیعه در شرایط غیبت امام دوازدهم شرایط را برای گسترش غلو فراهم کرد.
۳۷.

ردیابی اندیشه های خُصَیبی در باورهای فرقه شیخیه با تکیه بر کتابِ الهدایه الکبری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۳ بهار ۱۴۰۲ شماره ۴۹ 67 - 82

کلیدواژه‌ها: حسین بن حمدان خصیبی رکن رابع شیخیه غلو غالیان الهدایه الکبری هورقلیا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۷ تعداد دانلود : ۱۱۳
اندیشه غلوّ به هویت شیعه آسیب زده است. تحلیل میزان نفوذ اندیشه غلوّ در منابع شیعی، نیازمند شناسایی سرچشمه های آن در منابع و اندیشه شخصیت های مؤثّر این جریان است. یکی از این منابع، کتاب الهدایه الکبری نوشته حسین بن حمدان خصیبی (متوفای358 یا 346) است. این کتاب بر فرقه شیخیه تأثیر قابل توجهی گذاشته است. فرقه شیخیه نیز در به وجود آمدن فرقه هایی همچون بابیت و بهائیت تأثیر داشته است. بخش قابل توجّهی از مبانی فکری و اعتقادی شیخیه از جمله باور به عالم هورقلیا و رکن رابع، در کتاب الهدایه الکبری قابل ردیابی است؛ این باورها در منابع پیش از آن نیامده است. از این رو بررسی اصالت منبع و میزان تأثیر آن در پیدایش تفکرات و فرقه های آسیب رسان به اندیشه اصیل شیعه ضروری به نظر می رسد. این نوشتار بر اساس شیوه اسنادی و روش تحلیلی به دنبال بررسی و ردیابی اندیشه های خُصَیبی در منابع و باورهای فرقه شیخیه است.
۳۸.

واکاوی دیدگاه «امکان جمع میان وثاقت و غلوّ» در آراء رجالی حضرت آیت الله خامنه ای (مد ظله العالی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوه نامه فقه و علوم اسلامی دوره ۳ بهار ۱۴۰۳ شماره ۸ 127 - 142

کلیدواژه‌ها: رجال آیت الله خامنه ای وثاقت غالیان غلو

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴ تعداد دانلود : ۷۱
در مراتب جرح و تعدیل روات، شدیدترین برخوردها از سوی رجالیان متقدم با غالیان صورت گرفته و در مواجهه با این دیدگاه، دو اقدام صورت پذیرفته است: در عصر حاضر عده ای از رجال شناسان تلاش کرده اند با رفع اتهام غلوّ از برخی راویان، راهی برای پذیرش روایات آن ها بیابند و از دیرباز عده انگشت شماری حتّی با فرض احراز غلوّ، آن را مانعه الجمع با وثاقت راوی ندانسته اند. آیت الله خامنه ای ازجمله قائلان به امکان جمع میان وثاقت و غلوّ است و با ادله قابل ملاحظه ای، راهی برای اعتماد به برخی متهمان به غلوّ گشوده اند. چیستی منطق این دیدگاه، پرسشی است که پاسخ به آن، نقش بسیار مؤثری در بازسازی و جریان شناسی غالیان خواهد داشت. بر این اساس پژوهش حاضر درصدد است با شیوه اسنادی در گردآوری داده ها و روش تحلیلی - توصیفی به مثابه ابزار ارزیابی داده ها، به نقد این دیدگاه بپردازد. بخشی از یافته های تحقیق این چنین قابل گزارش می باشد: طرد کلّی روایات هریک از جریان های مورد تردید از سوی تمام رجالیان متقدم، ملازم با عدم وثاقت آن ها است و چون طرد کلّی روایات غلات از سوی تمام رجالیان متقدم ثابت نشده است، اثبات عدم وثاقت غلات با استفاده از رویکرد رجالیان متقدم، ممکن نیست. به دیگر سخن، ازآنجاکه دلیل دیگری جز رویکرد رجالیان متقدم برای عدم توثیق غلات وجود ندارد، نمی توان حکم کلّی به عدم وثاقت غالیان داد. از سوی دیگر منطقاً غلوّ مادام که در سطح یک نگرش اعتقادی مطرح باشد، زیانی به وثاقت راوی وارد نمی سازد و از این حیث تفاوتی با دیگر نگرش های اعتقادی مانند واقفیه، فطحیه و... نمی کند. با این وجود نمی توان از شناخت ماهیت غلوّ به مثابه معیار مهمی در تحلیل نوع مواجهه با غالیان چشم پوشید.
۳۹.

بررسی انتقادی دیدگاه نواندیشان معاصر درباره گستره علم امام با تاکید بر نظر اصحاب ائمه (ع)

نویسنده:
منبع: آموزه های نوین کلامی دوره ۳ بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۴ 51 - 74

کلیدواژه‌ها: علم امام نواندیشان معاصر غالیان اصحاب ائمه (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸ تعداد دانلود : ۴۷
مسئله گستره علم امام ازجمله مباحث مهم کلامی است که در میان متکلمان مسلمان با دو رویکرد عمده موردبحث قرارگرفته است. بسیاری از متکلمان، طرفدار نگاه حداکثری درباره گستره علم امام هستند و برخی نیز به رویکرد حداقلی دراین باره باور دارند. برخی از نو اندیشان معاصر مانند مدرسی طباطبایی، کدیور، سروش و صالحی نجف آبادی، با نگاهی تاریخی به عقاید شیعیان، پیرو رویکرد حداقلی هستند و بر این باورند که عقیده گروه نخست درباره علم امام، هیچ پیشینه ای در عصر امامان(ع) ندارد، بلکه نگاه حداکثری به گستره علم امام، تحت تأثیر جریانات فکری بیرونی مانند غالیان پدید آمده است. دلیل عمده این افراد در اثبات مدعا، بر ذکر شواهد تاریخی درباره دیدگاه اصحاب ائمه (ع) استوار است و می کوشد نشان دهد که در نگاه اصحاب ائمه (ع)، علم امام محدود بوده و هرگونه نگاه حداکثری به علم امام از سوی آنان نفی می شود. در پژوهش حاضر تلاش شده است با تکیه بر روایات و شواهد تاریخی و با شیوه توصیفی. تحلیلی و با رویکرد انتقادی دیدگاه نواندیشان معاصر درباره گستره علم امام مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد. در پایان این نتیجه به دست آمده است که بر اساس روایات و شواهد تاریخی دوران ائمه (ع) دیدگاه حداکثری درباره علم امام اثبات می شود و جایی برای طرح دیدگاه حداقلی باقی نمی ماند.