درخت حوزه‌های تخصصی

فعالیت فرهنگی از جمله عرصه هایی است که از موقعیت زنان تأثیر می پذیرد، نتایج نشانگر فعالیت های فرهنگی کمتر زنان متأهل نسبت به دختران مجرد است...

تهمینه‌ میلانی» از آن‌ دسته‌ فیلمسازانی‌ است که‌ دغدغه اصلی‌اش‌ تصویر زن، و نگاه‌ زنانه‌ به‌ اوست. وی‌ فیلمسازی‌ را با فیلم‌ «بچه‌های‌ طلاق» (1368) آغاز میکند، و سپس‌ با فیلم‌های‌ «افسانه‌ آه» (1369)، «دیگه‌ چه‌ خبر؟» (1370) و «کاکادو» (1373)، آن‌ را پی‌ می‌گیرد. امّا آن‌چه، میلانی‌ را به‌ عنوان‌ یک‌ کارگردان‌ زن‌ در عرصه‌ مسائل‌ زنان‌ در سینما مطرح‌ می‌سازد، فیلمی‌ جنجالی‌ است‌ که‌ در راستای‌ پرداختن‌ به‌ مسائل‌ حقوق، که‌ تصویر «دو زن» را در جامعه‌ای‌ سنتی‌ و در حال‌ گذار به‌ سوی‌ مدرنیسم‌ نشان‌ می‌دهد. در این نوشتار نگاهی به کارنامه کاری او می اندازیم.

در دو بخش پیشین این مقاله، نگرش منفی و مثبت مولانا به زن مورد بررسی قرار گرفت و در بخش حاضر نمادپردازی او دربارة زن تبیین می‏شود. زن در اشعار مولانا از سویی نماد عشق الهی، روح، جان، زمین و رویش است و از سوی دیگر نماد جسم، نفس، دنیا و حرص است. البته این نمادپردازی متخالف، ناشی از دوگانگی نگرش مولانا به زن است که ریشه در فرهنگ تاریخی مسلمانان دارد. بخش دیگر مقالة حاضر سیرة عملی مولانا در قبال زنان را در زندگی شخصی و اجتماعی، در دو بخش روابط خانوادگی و روابط اجتماعی تبیین می‌کند. به عقیدة نگارنده، این بخش، روشن‌ترین تلقی مولانا از زن است. تلقی مزبور در میان عرفا و شعرایی که اخبارشان به ما رسیده، نظیر ندارد.

فخرالدین اسعد گرگانی، شاعر قرن پنجم هجری است و تنها اثر او، ترجمة منظومی از داستان عاشقانة «ویس» و «رامین» است که به تمدن‏های پیش از اسلام تعلق دارد. این اثر از سویی جدال سرنوشت است که شخصیت‌های داستان را به طرز اجتناب‏ناپذیری در برابر حوادث متعدد قرار می‏دهد و از سوی دیگر آینه‏ای از مفاسد اجتماعی آن روزگار و تمایلات نفسانی بشر است که بستر ماجراهای داستان واقع می‏شود. «ویس»، قهرمان اول داستان است که برخی او را به سبب بی‏پروایی و جسارت زنانه‏اش ستوده‏اند و برخی دیگر در محکمة اخلاق، از بی‏عفتی او سخن گفته‌اند. مقالة حاضر با نگاهی نو به داستان، نه در پی تبرئه ویس، که درصدد تحلیل منصفانة شخصیت او و بررسی نقش دیگران، به خصوص مردان، در کشاندن او به ماجراهایی است که سبب محکومیت وی در ادبیات فارسی شده است.

حجاب موضوع دیگری می‌باشد که مرنیسی در کتاب «زنان پرده نشین و نخبگان جوشن‌پوش» به آن پرداخته است، وی از میان آیات حجاب فقط به آیه 53 از سوره احزاب اکتفا نموده و برداشت غریبی از مفهوم حجاب ارائه می‌دهد. وی در تحلیل خویش با تمام تلاشی که می‌کند، هیچ دلیل منطقی و علمی برای نظر خود بیان نمی‌کند. در این نوشتار به صورت اختصار به نقد این موضوع از جهات مختلف پرداخته شده و به سئوالات ذیل پاسخ داده می‌شود. آیا مفسرین اهل سنت و شیعه با توجه به آیات قرآن کریم، این معنای غریب از حجاب را تأیید می‌نمایند؟ آیا فقهای اهل سنت و شیعه با توجه به منابع فقهی، این موضوع را قبول دارند؟ آیا سیره پیامبر اکرم (ص) دلالتی بر این برداشت عجیب می‌کند؟

جنس» و «جنسیت» از واژه‏هایی هستند که به ویژه در مباحث زنان، بسیار از آن‏ها استفاده می‏شود. قرابت لفظی این دو در زبان فارسی، موجب شده است که درگفت و گوهای عمومی، به اشتباه، به جای یکدیگر به کار روند. این درحالی است که این دو واژه، نزد کارشناسان امور زنان، معانی کاملا متفاوتی دارند. در این نوشتار به تفاوت های معنایی این دو واژه می پردازیم.

این مقاله به بازتاب اندیشه روشن شاعر گرامی، پروین اعتصامی (1285-1320 هـ ش.) که از خلال اشعار شیوایش تجلی می کند، و نشانگر صفای ضمیر و خلوص جان منیر اوست، نطر دارد. پروین سخن را نور می داند و هر نکته دقیق را ملهم از لطایف ربانی می شمارد. بیان حق و مبارزه با ناحق شیوه پسندیده او در روشنگری است. مضامین و مفاهیم عالی اخلاقی، حکمی و عرفانی آمیخته با تصاویر خیالی زیبا در اشعار وی گواه این حقیقت است. صاحبنظران و دوستداران پروین در آراسته بودن این شاعر شهیر به فضایل اخلاقی و کرامات انسانی اتفاق نظر دارند، و با سخنان شایسته واحترام قلبی به بیان ارزش های وجودی و ویژگی های شخصیت وی می پردازد. منشا روشنگری پروین فطرت پاک اوست که هرگز به دنیاطلبی، هوی پرستی و کج اندیشی آلوده نگشت. وی با پرورش در خانواده ای آگاه و عامل به تعالیم و حقایق دین و دانش، و نیز با ذوقی لطیف و بینشی ژرف به مطالعه آثار اندیشمندان بزرگ جهان پرداخت و سیر تعالی و کمال را پیمود. این شاعر بزرگوار و خوش قریحه ایران، مخاطبان خود را به پویایی و پیشرفت در پرتو «نور امید» و آراسته شدن به «نور علم» و پاسداری از «نور جان» فرا می خواند، و با ایمان واعتقاد به «نور معرفت» این نوید را می دهد که نور مایه هدایت است، لذا می گوید انسان در اثر خواستن و ارادت قلبی، و همچنین در پرتو اخلاص و روشن بینی، همواره می تواند انوار ربویی را مشاهده کند و از برکات آن بهره مند شود. پروین با دلی روشن پرتو انوار الهی را بر تمامی مظاهر کائنات و پدیده های عالم امکان مشاهده و وحدت وجود را به زبان شعر بیان می کند: نور حق همواره در جلوه گری است آن که آگه نیست از دانش بری است

در این نوشتار، تحلیل تحریف‌گونه مرنیسی از شخصیت پیامبر گرامی اسلام مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. وی با فروکاهیدن شخصیت پیامبر اسلام (ص) در حدّ یک انسان معمولی و انکار معصومیت، علم لدنی و اقتدار ایشان، سعی بر این داشته است که نقش همسران پیغمبر گرامی را به گونه‌ای مطرح سازد که پیامبر اسلام را نیازمند و تحت الحمایه همسران خویش قرار دهد. تحلیل مرنیسی از علل تعدد ازدواج پیامبر، موضوع دیگر این بخش است. وی بیشتر به عامل ظاهری همسران توجه کرده و نقش زمینه‌های فرهنگی- اجتماعی در ظهور این پدیده را نادیده گرفته است. این تحلیل علاوه بر اینکه از جامع‌نگری در سیره‌های موجود برخوردار نیست، بلکه با عقل سلیم نیز برنمی‌تابد که به عنوان شاهد، دو جوابیه از نویسندگان مسیحی بیان گردیده است و سرانجام در این نوشتار، این تصور مرنیسی که احکام الهی تابع شرایط اجتماعی است، به نقد کشیده شده است.

اعتقاد و التزام به اصول اخلاقی جزء اولین التزامات بشری بوده که در ادوار مختلف زمانی تکامل یافته است و هر دینی به فراخور زمان نزولش به بعضی از این اصول اشاره نموده است. تا مرحله ای که خاتم انبیاء، محمد مصطفی(ص) هدف از بعثت خویش را کامل کردن اخلاق بیان می‏نمایند «انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق». اصول اخلاقی که از وحی و عقل نشأت گرفته از استحکام و استدلال بیشتری برخوردار می‏باشد به همین جهت آثار التزام به این اصول محسوس‏تر و همگانی‏تر می‏باشد و یکی از ثمرات آن مصون ماندن اجتماع از آسیبهاست زیرا عدم تجاوز افراد به یکدیگر پایة تمامی قوانین است، درچنین اجتماعی جرم کاهش می‏یابد و فضائل اخلاقی به طور گسترده فزونی می‏یابد و افراد هم مقید به محکمه وجدان و درون بوده و هم مقید به کیفر بیرونی و اجتماع می‏باشند. اینها ثمره تقید به اوامر و نواهی اخلاقی برخاسته از وحی می‏باشد ولی در جوامع غیر دینی اصول اخلاقی وجود دارد که هیچ پایه و اساس علمی ندارد و از آن به نام اخلاق تابو نام برده می‏شود که دارای شرایطی غیر از شرایط مذکور می‏باشد. در مصاحبه آقای وایت با آقای راسل (فیلسوف انگلیسی)، به این نوع اخلاق اشاره شده است و علامه محمد تقی جعفری«ره» نیز این نوع اخلاق را به نقد کشیده اند. این نوشتار به بیان نظرات آقای راسل در رابطه با اخلاق و نقد علامه جعفری«ره» پرداخته است.