درخت حوزه‌های تخصصی

یکی از نقوش به جا مانده بر مهرهای ساسانی نقش اسب بالدار است که پیشینه آن در ایران بسیار قدیمی تر از دوران ساسانی است و به قرن 10 یا 9 ق.م برمی گردد. در ابتدا تصویر اسب بالدار را نشان از مرکبی برای حمل روح درگذشتگان می دانستند که مفهوم آن به مرور زمان تغییر و جنبه اسطوره ای می یابد. وجه اشتراک افسانه های متفاوت درباره خلقت این موجود ترکیبی در تمدن های مختلف، ارتباط اسب بالدار با عالم ماورایی و ایزدان است. علیرغم تفاوت ها در افسانه های پیدایش اسب بالدار اما در آثار مختلف هنری، شباهت های زیادی وجود دارد. نقش اسب بالدار پشت سکه های یونانی، رومی و بعضی از سکه های اشکانی و روی مهرهای ساسانی آمده است. در ایران اسب بالدار به عنوان یکی از جلوه های ایزدان تیشتر و بهرام و به عنوان حمل کننده گردونه مهر در دین زردشتی بوده است. پرسش های این پژوهش عباتند از : تاثیر ایران در انتقال درون مایه اسب بالدار چیست؟ ارتباط میان نقش اسب بالدار با باورهای دینی و اساطیری چیست؟ بر اساس فرضیه این پژوهش اسب بالدار از ایران به تمدن های همسایه راه پیدا کرد و در دوره ساسانیان، نقش آن بیشتر بر روی مهرها و گاهی بر روی پارچه ها و ظروف استفاده شد که تاثیر باورهای دینی بر هنر را نشان می دهد. مطالعات انجام شده بر مهرهای کتیبه داری که حاوی نقش اسب بالدار هستند، حاکی از آن است که نقش این اسب بر روی مهرهای موبدان کاربرد بیشتری داشته است. پژوهش فوق به روش تاریخی- توصیفی وبه شیوه گردآوری مطالب کتابخانه ای انجام شده است.

اخلاق ریشه در ژرف ترین بخش باورهای انسانی دارد. بسیاری متون باستانی ایران بر رعایت اخلاقیات تاکید دارند. در روایات اسطوره ای و حماسی ایران، برخی دشمنان بیگانه در تقابل با ایرانیان، به یاری ایشان کوشیده اند؛ در راستای اقدامات این بیگانگان که در این پژوهش با عنوان "انیرانیان" بررسی می شوند، این پرسش مطرح می شود که دلیل یاری رسانی ها چه بوده و چقدر پیروی از موازین اخلاقی و مقاصد خیرخواهانه در تصمیم ایشان موثر بوده است؟ این پژوهش، مطالعه ای مروری است که به شیوه کتابخانه ای انجام شده است. منابع مورد بررسی آن، برخی متون باستانی ایران و نیز شاهنامه فردوسی است، که منابعی قابل اطمینان در مورد روایات کهن اسطوره ای و حماسی ایران می باشند. در این پژوهش مردان انیرانی ِتورانی بررسی شده است که دربرخی موارد نسبت به سایر قهرمانان، کمتر شناخته شده اند. اما اقداماتی بس نیک و درخور توجه انجام داده اند. اساس تصمیمات انیرانیانی که در موقعیت های مختلف، به نحوی در مواجهه با ایرانیان تصمیم به یاری آنان گرفته اند، گاهی منافع و خواست فردی را نیز در برمی گیرد اما انگیزه بیشترشان زنده نگه داشتن ارزش های اخلاقی است. این افراد یا شخصیت هایی مانند افراسیاب هستند که در گستره قدرتهای سیاسی، و غیر مستقیم به ایرانیان خدماتی کردند، و یا کسانی چون اغریرث و پیران که از روی موازین جوانمردی و اخلاقی به ایرانیان یاری رسانیدند. در نهایت با تحلیل و بررسی انگیزه های پنهان هر شخصیت برای خدمت به ایران، میتوان گفت که چه بسا مشاهده و الگوبرداری از اخلاق نیک ایرانیان، انیرانیان را به چنین اقدامات نیک و خیر خواهانه ای واداشته است.

هخامنشیان (550-330 ق.م) به عنوان یکی از دولت های ایرانی در عرصه فرهنگ و تمدن جهانی آثار شگرفی از خود برجای گذاشته اند. ورزش و اخلاق از مسائل مهم فرهنگی دوره هخامنشی بوده اند. تقویت قوای جسمانی و معنوی از همان نخست مورد توجه ایرانیان بوده و این امر در دوره هخامنشی نمود بیشتری پیدا کرد. در پژوهش حاضر تلاش شده تا با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع دست یکم به این پرسش پاسخ داده شود که ورزش و اخلاق در دوره هخامنشی چه جایگاهی داشته اند و چه ارتباطی میان آنها وجود داشته است؟ یافته های پژوهش بیانگر آن است که در دوره هخامنشی میان پرورش قوای جسمانی و معنوی رابطه متقابلی وجود داشته و پرورش هرکدام از این دو در گرو پرورش دیگری بوده است و انسان کامل کسی بوده که در هر دو زمینه پرورش یافته باشد. در این دوره ورزش هایی از جمله تیراندازی، نیزه اندازی، سوارکاری، شنا، چوگان، شطرنج و تخته نرد در کنار راست گویی، درست کاری، تحمل سختی هایی چون گرما و سرما، گرسنگی و تشنگی، تسلط بر خشم و هوای نفس، آموزش داده می شد.

سکه در دنیای باستان واحد استانداردی از جنس فلز بود که ابزار مبادله ای شمرده می شد. سکه ها را یکی از منابع مطالعاتی دستِ اول می دانند زیرا اطلاعاتی فراتر از ارزش مادی خود در اختیار پژوهشگران رشته های مختلف قرار می دهند. این داده ها شامل موضوعاتی مرتبط با تاریخ، زبان ، اسطوره ، اقتصاد، سیاست و هنر است. این پژوهش در نظر دارد با مطالعه در زمانی سکه های اشکانی و ساسانی رابطه میان تصویر صحنه اهدای نمادهای مقدس به پادشاه را مورد مطالعه قرار دهد. در سکه هایی که مورد بررسی قرار می گیرند یک شخصیت اسطوره ای فرّه یا نماد مقدسی را به شاه تقدیم می کند. این بن مایه تصویری بر برخی از سکه های اشکانی دیده می شود که ادامه آن را در سکه های ساسانی نیز می توان دنبال کرد. این مطالعه نشان می دهد که ارتباط شخص پادشاه با نیروی قدسی که نمادی از جهان مقدس را به پادشاه هدیه می دهد، از دوران اشکانی بن مایه ای نقش شده بر سکه ها بوده که با توجه به شرایط تغییر یافته، به حیات خود در سکه های ساسانی ادامه می دهد. در اصل پرسش اصلی این پژوهش چگونگی تحولات تصویری در هنر ایران پیش از اسلام و بررسی روند تبدیل یک مفهوم تصویری به شمایل است. این پژوهش با روش کتابخانه ای و مشاهده ای (مشاهده سکه های مربوط به دوران اشکانی و ساسانی) و رویکرد پژوهشی بیناتصویری انجام می گیرد.