تبلور مفهوم ایران در شاهنامه فردوسی: امتزاج عقلانیت و عشق در هویت ایرانی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات ملی سال ۱۷ تابستان ۱۳۹۵ شماره ۲ (پیاپی ۶۶)
23 - 40
شاهنامه را به سه دوره اسطوره، پهلوانی و تاریخی تقسیم کرده اند. به همان اندازه که شخصیت های پهلوانی و تاریخی، اسطوره هایی نیمه واقعی نیمه خیالی اند، ایران نیز در اکسیر شاهنامه تغییر ماهیت می دهد. نگاه فردوسی به وطن، نگاهی برخاسته از جهان بینی توحیدی و اندیشه «جهان وطنی» است. تبدیل هنرمندانه ایران محدود، به پلی برای رسیدن به حقیقیت نامحدود، حاصل امتزاج عقل و عشق، و بر گرفته از اعتدالِ حاکم بر فکر وی است. فردوسی اگر چه عاشق ایران است؛ حقّ «داد» را نگاه می دارد و گرفتار افراط و تفریط نمی شود. از این رو ایرانی که ترسیم می کند؛ نه مانند اتوپیای فلاسفه و مدینه فاضله عرفا مکانی تخیّلی و نه چون ایران ناسیونالیست ها محدود و در انحصار نژاد پرستان است. وطن از نگاه فردوسی مقدّس است، امّا نه فقط به دلیل قداستِ خاک، بلکه به حرمت مظلومیّت ساکنان آن. این حقیقت موجب شده، تا در دنیایی که از نظر وی ارزش دل بستن ندارد؛ حفاظت از ارزش های راستین، مقدّس باشد. وطن نیز به دلیل نقشی که در امنیّت و حفظ کرامت و شرافت انسان دارد؛ مورد توجّه فردوسی است. هدف مقاله حاضر اثبات این ادّعا است.