نظریه وحدت در فلسفه دین از منظر علامه طباطبایى(ره)
حوزه‌های تخصصی:
حبیب الله بابایی
| مدرک تحصیلی: رییس گروه مطالعات فرهنگ و تمدنی فرهنگ و علوم اسلامی |
مطالب
فیلترهای جستجو:
فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۴۸ مورد.
نظریه عدالت اجتماعی علامه طباطبایی و مبانی آن(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
نقد و نظر سال بیست و دوم تابستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۸۶)
93 - 117
حوزه‌های تخصصی:
مسئله عدالت همواره مورد توجه متفکران بوده است. در این نوشتار، به بررسی، تحلیل و ارائه منطقی نظریه علامه طباطبایی درباره عدالت اجتماعی پرداخته ایم. مسئله این پژوهش، بررسی چیستی مبانی نظریه عدالت اجتماعی در اندیشه های علامه طباطبایی است و اینکه وی چگونه از آن مبانی به نظریه عدالت اجتماعی اش راه می یابد. افزون بر آن، منشأ حُسن عدالت اجتماعی و نیز اطلاق یا نسبیت آن از دیدگاه علامه را نیز بررسی کرده ایم. ادراکات اعتباری، استخدام و اجتماع مبانی ای هستند که علامه بر اساس آنها به تحلیل عدالت اجتماعی می پردازد. حب ذات موجب می شود که انسان در پی اختصاص همه منافع به خود باشد. انسان به ناچار عدالت اجتماعی را می پذیرد تا دست یابی به منافع شخصی برایش ممکن گردد. معیار حُسن و قبح ذاتی سعادت و شقاوت، معیار حُسن و قبح، عدالت اعتباری سازگاری و ناسازگاری با طبع است. عدالت حسن است، چون لازمه سعادت بشر است و نیز تعریف عدالت دلالت دارد بر اینکه این مفهوم معقول ثانی فلسفی است و از این رو، حسن مطلق دارد.
حکمت عملی؛ حکمت تمدنی(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه‌های تخصصی:
این نوشته، در صدد تطبیق عقل عملی بر عقلانیت تمدنی (عقل عامل در عرصه تمدن) است تا راه را برای رویکردهای عملی در ساحات متعالی، هموار کرده و تحقق عملیِ آموزههای دینی را ممکن سازد. از رهگذر چنین عقل فعالی در اندیشه دینی، نه فقط مقابله با سکولاریزاسیون (نفی آتوریته دین از صحنه زندگی) سهل می شود، بلکه کارآمدی دنیوی و تمدنی علوم دینی؛ مانند الهیات و اخلاق در عرصههای کلان اجتماعی، امکان پیدا میکند.
شهر حله در قرن هفتم تا نهم هجری؛ یک سنجش تمدنی(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
تاریخ اسلام سال نوزدهم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۷۴)
69 - 100
حوزه‌های تخصصی:
واکاوی تحولات تاریخی با بهره گیری از شاخص های جدید تمدنی، می تواند به داوری در باره فقدان یا وجود، و در صورت اخیر، سنجش سطح و میزان فرایند تمدنی در برش های گوناگون تاریخی مدد رساند. این نوشتار، به بررسی تحلیلی ویژگی ها و تحولات شهر حله در عصر مغولان با تکیه بر این شاخص ها پرداخته است. مهم ترین شاخص های تمدنی در مطالعات نوین عبارت اند از: گستردگی، علم و دانش، رواداری و مهار خشونت، عمران و آبادانی، جایگاه زنان و فرودستان، و ادبیات. مجموعه شواهد گردآوری شده، نشانگر آن است که در این دوره بحرانی، شهر شیعه نشین حله، دارای یک فرایند تمدنی بوده است. این پژوهش با رویکرد تمدنی و با روش ترکیبی تاریخی و تمدنی و با تکیه بر منابع تاریخی مانند: تواریخ محلی حله، فهارس نسخ خطی، تواریخ عمومی، تراجم، دائره المعارف ها و پاره ای پژوهش های نو انجام گرفته است.
اخوّت انسانى و پیامدهاى اخلاقى آن در عرصه جهانى (برپایه اندیشه آیت الله جوادى آملى)(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه‌های تخصصی:
اخوت انسانی بر اساس مؤلفه های مشترک و فراگیرِ فطری میان آدمیان شکل می گیرد؛ بنابراین می تواند نوعی اخلاق حداقلی به وجود آورد که در عین حال، در عرصهٴ عام جهانی مؤثر باشد. برادری میان انسان ها، نوعی ازخودگذشتگی (self-sacrifice) در روابط انسانی را در پی دارد و همزیستی جهانی را تسهیل می کند. علاوه بر این، برادری، روابط انسانی میان ابنای بشر را قوام می بخشد و با تمهید مؤلفه های انسانی، زمینه را برای صورت بندی «اخوت دینی» و «اخلاق ایمانی» در جوامع دینی (یک دینی، یا چنددینی) فراهم می سازد. در حقیقت، اخوت ایمانی و دینی صورتِ کمال یافته ای از اخوت انسانی است؛ نه تنها زمینهٴ ستیز میان آدمیان را از بین می برد (کارکرد سلبی)، بلکه به دلیل کمالی که در آن نهفته، انسجام و پیوستگی میان انسان های غیردیندار را نیز امکان پذیر می سازد (کارکرد ایجابی).
نظریه «خون خدا » در عرفان اسلامی
حوزه‌های تخصصی:
پرسش اصلی در مقاله پیش رو، معطوف به نحوه تعالی خون انسان کامل و خدایی شدن آن خون (ثارالله) است تا معلوم گردد که آیا ثارالله و انتساب خون به خدا، تعبیری مجازی است یا عبارتی حقیقی است، و اگر انتساب خون به خدا، امری حقیقی و نه از سر مجاز می باشد، آنگاه مفهوم و معنای آن در عرفان اسلامی چه می تواند باشد و چگونه می توان امری مادی و محدود مانند خون را به حقیقتی مطلق و فرامادی (خدا) نسبت داد؟ در مقاله حاضر، نخست، تفسیر مفهوم ثارالله با تاکید بر بحث قرب فرائض و قرب نوافل در عرفان مطرح شده تا با استفاده از قرب فرائض، انتساب خون به خدا به صورت حقیقی بیان شود و این نحوه از انتساب موجب نقص و محدودیت در ناحیه خداوند نباشد. پس از بیان اینکه تعبیر ثارالله متضمن نوعی ارتباط حقیقی (فنا به مثابه شدن) میان انسان کامل و خداوند است، به دو عنصر نهفته دیگر در تعبیر ثارالله اشاره شده و ارتباط حماسه و رثاء با خون مورد بحث قرار می گیرد. نویسنده در خاتمه تلاش می کند به ابعاد عملی و کارکردهای معاصر چنین موضوعی به ظاهر انتزاعی پرداخته و تضاد نظریه خون خدا را با تئوری سکولار مرگ خدا در دنیای امروز گوشزد نماید.
چیستی «تمدن» در فلسفه؛ عناصر ماهوی «تمدن» در نظریه های برخی فیلسوفان معاصر(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
نقد و نظر سال بیبست و یکم زمستان ۱۳۹۵ شماره ۴ (پیاپی ۸۴)
82 - 105
حوزه‌های تخصصی:
ماهیت وجودی تمدن کمتر در فلسفه بررسی شده است، ولی آن مقدار از فلسفه که به تمدن پرداخته است، مسائل مهمی را پیش کشیده و جنبه ها و زوایای تازه ای را گشوده است. در این مقاله، نه به همه جنبه های فلسفیِ تمدن، بلکه تنها به برخی از پرسش های فلسفی در باب تمدن پرداخته ایم تا به فهمی عمیق تر و درکی فراتر از تعریف های لفظی از تمدن، ماهیت تمدن و عناصر وجودی آن برسیم. مهم ترین مسائل فلسفی که در این نوشته بدان پرداخته ایم، به قرار زیر است: ماهیت روحی و اخلاقی تمدن (نرم یا سخت بودن تمدن)، عینی یا ذهنی بودن تمدن، ماهیت ترکیبی و نظام مند تمدن، رابطه میان تکثر و تنوع با وحدت و هویت تمدنی، جوهر یا عرض بودن تمدن و در نهایت کل یا کلی بودن تمدن.
نقد رابطه تقلید و خشونت در اندیشه ژیرار(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهش های فلسفی - کلامی سال بیستم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ (پیاپی ۷۷)
219 - 242
حوزه‌های تخصصی:
ژیرار با ارجاع خشونت به سرشت انسان، تقلید را عامل اصلی خشونت می داند. از نظر ژیرار ستایش الگو، تقلید از تمایلات الگو را در ستایشگر برمی انگیزد. این امر به رقابت و خشونت میان مقلد و الگو منتهی می شود. ازآنجاکه تقلید ویژگی سرایت دارد و مسری است کل فضای اجتماع را از خشونت آکنده می کند. تقلید هم چنان که عامل خشونت است؛ می تواند عامل نابودی خشونت نیز باشد؛ این نابودی گاه موقتی است که در متهم کردن و تنبیه کردن قربانی تحقق می یابد و گاه قطعی و همیشگی است که با تقلید از الگوی الهی (مسیح) فعلیت می یابد. بر اساس یافته های این پژوهش نظریه تقلیدی ژیرار دارای امتیازات قابل اعتنایی است، مانند واکاوی ریشه های خشونت در سرشت انسان و ارایه تحلیل فلسفی از آن، انسجام منطقی میان فرازهای اصلی آن و توان تبیین گونه هایی خاص از خشونت که نظریه ها دیگر بدان گونه ها معطوف نیستند. در این نظریه کاستی هایی نیز وجود دارد که عبارت اند از ناتوانی در تفسیر جامع از خشونت و فروکاستن آن تنها به یک عامل وآشفتگی روشی.
درآمدی بر «الاهیات عملی» در اندیشه دینیِ مدرن(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
نقد و نظر سال شانزدهم بهار ۱۳۹۰ شماره ۱ (پیاپی ۶۱)
109 - 135
حوزه‌های تخصصی:
این مقاله در صدد معرفی الاهیات عملی و نحوه صورت بندی آن در تاریخ اندیشه مدرن دینی در مسیحیت است. برای انجام این معرفی، به الف) زمینه های تاریخی و اجتماعی (سکولاریزاسیون در غرب)؛ ب) اندیشه های الاهیاتیِ پیشین (الاهیات شبانی و الاهیاتی اخلاقی)؛ ج) شخصیت ها و متفکران اثرگذار، مراکز، کتاب ها، و نشریاتی که در به وجود آمدن این الاهیات سهم بسزایی داشته اند؛ و د) وظایف توصیفی، تفسیری، هنجاری، و عملیِ این الاهیات، در این نوشته مورد اشاره قرار خواهند گرفت.
تبارشناسیِ مفهوم «تمدن civilization » در غرب جدید (ضرورت احتیاط در استفاده از واژه تمدن)
حوزه‌های تخصصی:
مفهوم جدید تمدن در غرب را باید از قرن هجدهم و نقطه ارتباط بین تمدن و مدرنیته دنبال کرد. لفظ تمدن در نیمه دوم قرن 18 در فرانسه مفهو مسازی شد و به معنای «طراحی جامعه که در آن حقوق و قوانین شهری جایگزین قوانین نظامی شود » به کار رفت. در قرن 18 با توجه به ایده های پیشرفت و با تکیه بر ایده روشنگری و مفهوم مدرنیته، مفهوم جدیدی از تمدن شکل می یابد که در آن بر تحول دنیوی و البته غیردینی و بر پیشرفت خودبنیاد انسانی تأ کید م یشود. مفهوم اخلاقی تمدن در قرن 18 که به معنای ادب در رفتار بوده و بر جنبه فردی و نه اجتماعی تمرکز داشته، در قرن 19 تغییر م ییابد و جامعه و نظم اجتماعی و معرفت نظام یافته در مفهوم واژه تمدن ملحوظ می شود. در قرن بیستم که کاستی های نظریات قرن هجدهم و بیستم آشکار شد، تلا شهای جدیدی در نسبت میان فرد و جامعه و تمدن و فرهنگ پیدا شده و مسائل نوظهوری مطرح گردید. نویسنده نوشتار حاضر را با هدف بررسی تبارشناسی مفهوم تمدن در غرب جدید به رشته تحریر درآورده است. از جمله مباحثی که در مقاله به چشم می خورد بدین شرح اند: تطورات مفهومی تمدن در تفکر نظریه پردازان قرن بیستم تفکیک مفهومی تمدن از اخلاق در غرب جدید تطورات مفهومی تمدن (الحضاره) در دنیای جدید اسلام (بعد از مدرنیته)
«امّت»، فراتر از تمدن در آینه قرآن(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
نقد و نظر سال بیست و چهارم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳ (پیاپی ۹۵)
31 - 54
حوزه‌های تخصصی:
اسلام دینی جامع و جهانی است و اجرای همه جانبه آن، مستلزم قالبی تمدنی (به مثابه کلان ترین نظام مناسبات انسانی) و تأمین کننده چنین واحد کلان اجتماعی است. اصطلاح تمدن، با انباشت مفهومی و فرهنگی آن در غرب، حاوی جوهری سکولار است که موجب تردید و احتیاط در استفاده از این اصطلاح می شود. بدین سان باید در پی اصطلاحی جایگزین در بستر فرهنگ اسلامی بود. در این پژوهش با روش توصیفی و تحلیل مفهومی، واژه هایی از قرآن کریم واکاوی می شود که در مظان این معنا، دارای گستردگی اجتماعی است. در میان پنج واژه مطرح در این مقاله که دربردارنده معنای گسترده اجتماعی باشد، به ظاهر واژگان بلد، قریه، مدینه و مُلک جایگزین مناسبی برای تمدن نیستند. در این میان، واژه فراگیر «امّت» کلان ترین و جامع ترین نظام مناسبات انسانی است که با افزوده های فراتمدنی اش، چه بسا ترسیم کننده مناسب ترین بستر تکامل انسان برای تأمین نیازهای فراگیر مادی و معنوی فرد و جامعه باشد. امّت با افزوده هایی همچون آرامش زایی، سبقت در خیرات، نظارت درونی و نیز عناصری همچون وحدت و حاکمیت نوعی انسانی، جامعیت، وسعت، نظام مندی، تعادل و هدف مندی به جهت ماهوی، کلان تر و نظام مندتر از دیگر اصطلاح های قرآنی و نیز اصطلاح تمدن است.
مقوله «تمدن» در طبقه بندی علوم اسلامی(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
نقد و نظر سال نوزدهم پاییز ۱۳۹۳ شماره ۳ (پیاپی ۷۵)
19 - 39
حوزه‌های تخصصی:
طبقه بندی هایی که تاکنون در مورد علوم انجام گرفته یا برپایه سلسله نظام آفرینش بوده است یا بر اساس طبقات ادراکات انسانی (قوای حافظه، متخیله و عاقله) عنوان شده و یا برمبنای مراحل کمالات سلوک آدمی شکل یافته است، ولی همه طبقه بندی های ممکن در علوم، در این سه رویکرد منحصر نیست، بلکه دانش ها از جمله دانش های اسلامی را می توان بر اساس نیازهای انسانی (اعم از نیازهای مادی و نیازهای معنوی) و نظام خلأها و خواسته های بشرِ امروز نیز طبقه بندی کرد. در این مقاله، پس از تبیین جایگاه مقوله «تمدن» به مثابه کلان ترین واحد انسانی اجتماعی در طبقه بندی های موجود علوم، ضرورت طرح ملاک های تمدنی و منطق نظام نیازهای اجتماعی را در طراحی طبقه بندی علوم اسلامی مطرح کرده و بر لزوم ارتباط های دوسویه میان حوزه عمل و نظر و حتی تقدم عمل بر نظر در سطوح تمدنی اصرار می کنیم.
انسان به مثابه یک امت در قرآن کریم(مطالعه موردی آیات 123 - 120 سوره نحل)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه‌های تخصصی:
امت، ابرنظام مناسبات انسانی در قرآن کریم و فراتمدنی بی نظیر است. با این حال در آیه 120 سوره نحل، حضرت ابراهیم(ع)به تنهایی امت نامیده شده است. ظرفیت امت در قالب های «یک فرد» و «نظام انسانی»، این سوال را به ذهن می آورد که یک انسان چگونه می تواند در قالب یک امت، نقش آفرینی کند؟ بدین منظور و برای استخراج ویژگی های امتی حضرت ابراهیم(ع)، تفاسیر فریقین درباره آیات 123-120 سوره نحل، به روش تطبیقی بررسی شدند. امت در قرآن کریم در دو سطح «نظام امتی» و « فرد امتی» معرفی شده است. از میان همه ویژگی های حضرت ابراهیم(ع)، ملت حنیف ابراهیمی، ویژگی منحصر به فرد حضرت ابراهیم(ع) است که به نظر می رسداین ویژگی در کنار ویژگی هایی نظیر «قانتا لله»، « لم یک من المشرکین» و «شاکرا لانعمه» ایشان را به مقام امت رسانده است. ملت حنیف ابراهیمی، خاستگاه عقلانی نظام فراتمدنی امت است که مرزهای زمانی، مکانی و نژادی را در هم نوردیده و همه انسان های حق-گرای عالم در هر زمان و مکان و با هر دین الهی را دربرمی گیرد. از سوی دیگر گستره عظیم وجود ابراهیم(ع)در قالب امت، با ارتباط میان من های علوی انسان ها، قلب های انسان های حق گرای عالم را به سوی امت، سوق می دهد.
تنوع اسلامی در فرایند تمدنی(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه‌های تخصصی:
آنچه در این مقاله بر آن تأکید می شود نه طرح کلی و جامع در فرایند تمدن جدید مسلمانان (رویکرد ایجابی) است و نه بیان تفاوت ها و حدود و مرزهای تمدن اسلامی با الگوی تمدنی سکولار در غرب امروز (رویکرد سلبی)، بلکه آنچه در این مقاله بدان تأکید می شود، «وحدت و کثرت» به مثابه مسئله اصلی در فلسفه دینِ اسلام از یک سو و چالش مرکزیِ تمدن مدرن از سوی دیگر است. توجه به این مسئله مشترک، یعنی ضرورت وحدت در وضعیت متکثر تمدنی و تطبیق این دو در دو سویه مدرن و سنتی، می تواند نقطه عزیمتی در تبیین الگوی تمدنیِ اسلام در عصر حاضر باشد. پیشنهاد تمدنیِ ما در این مقاله، تفکیک کثرات الهی از کثرات عرفی و دنیوی است. در این نگاه، توحید تمدنی نه رفع هرگونه کثرت، بلکه انباشتی ازکثرات الهی و انسانی است که بدون آن (کثرات الهی)، سُبُل کُلّی ایجاد نمی شود و بدون سبل کلیِ الهی، صراط تمدنی در جامعه مسلمانان تحقق نمی یابد.
مناسک دینی و چگونگی نقش آفرینی نهاد دینی در بحران کرونا
منبع:
حوزه دوره جدید تابستان ۱۳۹۸ شماره ۷
72 - 89
حوزه‌های تخصصی: