فرشته صفاری

یکی از بنیادی ترین مسائل جوامع بشری مسأله ی تربیت صحیح وارائه ی برنامه های آموزشی به افراد آن است تا زمینه های سیاست های توسعه ی همه جانبه ی جوامع متوقف نشود. امروزه روند ارتقا و انتشار فرهنگ دینی در کشورهای اسلامی به شدت متأثر از فرهنگ بیگانه است و دین که یکی از الزامات حیات انسانی است به بهانه ی تجدد در آستانه ی اضمحلال است، پس در جامعه ی اسلامی باید منابع دینی از جمله قرآن کریم ، کتب روایی و آثاری از این دست به شدت مورد اهتمام مجریان و متصدیان فرهنگی جوامع قرار گیرند. از دیرباز آموزه ها و تعالیم ارزش بخش قرآنی و روایی با نوآوری های خاص شاعران و نویسندگان به قلمرو ادبیات دینی راه یافته و از قدرت تعلیمی والایی جهت ارائه ی الگوهای سبک زندگی اسلامی برخورداراست. یکی از این شعرای بزرگ ابی العتاهیه شاعر عصر عباسی است که در سرایش اشعار خردورزانه از تبحری خاص برخوردار است . ناصر خسرو شاعر و سفرنامه نویس عهد غزنوی نیز در سرودن این گونه اشعار از مهارتی بی بدیل بهره می برده است. هدف ما در این پژوهش تحلیلی- توصیفی بررسی ارزنده ترین و متعالی ترین اصول اخلاق اسلامی در آیینه ی شعر ابی العتاهیه و ناصر خسرو قبادیانی است.

در سیره تربیتی امام هشتم، علی بن موسی الرضاA اشاره هایی لطیف و متفکرانه درباره مؤلفه های اخلاقی انسان کامل می توان یافت که نشان دهنده ژرف نگری و ثبات اندیشه های الهی امام است و جامعه اسلامی باید همچنان نسبت به فراگیری آن عطشناک و آزمند باشد. بنابراین، این روایت های پربار یکی از منابع غنی در پرورش نسل اسلامی است. در شعرهای ابی العتاهیه، شاعر عهد عباسی، نیز شعرهایی با محتوای اخلاقی می بینیم که علاوه بر بازتاب موقعیت سیاسی و اقتصادی و فرهنگی جامعه، تداعی گر معانی آیات قرآن کریم و انعکاس دهنده اندیشه های ناب و کلام ائمه معصومDهستند. هدف این پژوهش تطبیقی که با روش تحلیلی توصیفی انجام شد، بررسی رویکرد های اخلاقی انسان کامل در پرتو سخنان گوهربار رضوی و اشعار شاعر زهد و حکمت، ابی العتاهیه بود.

پرداختن به حادثه عظیم عاشورا با تمام ابعاد و زوایای نهان و آشکار آن در ادبیات معاصر با تفاوت هایی محسوس نسبت به دوره های قبل روبه رو بوده است. در دوره حاضر، آن چه بیش از پیش جلوه گری می کند، مرثیه هایی است که با استفاده از آرایه های ادبی شکوهمندانه و عزت مدارانه، این واقعه سترگ را ترسیم می کند و مخاطبان را به تلفیق منطقی شور و شعور حسینی بر می انگیزاند. قیام خونین امام حسین7 شاخص ترین نتایج ایثار حسینی را به همگان معرفی می کند. در این نوشتار با روش تحلیلی _ توصیفی با انتخاب دو قطعه شعر از سید عباس شبر و مرحوم خوشدل تهرانی به بررسی مهم ترین ابعاد واقعه عاشورا از دریچه واژگان این دو ادیب می پردازیم. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که پایمردی و ایثار حسینی، عزت، سرافرازی، شرافت، بزرگواری و... را دیگر بار تجدید کرد.

صلح و دوستی یکی از مهم ترین و بنیادی ترین مبانی وحدت بخش در جامعه است. از وظایف تعریف شده ی حاکمیت در نظام بشری، تأمین، حراست و تقویت زیر ساخت های صلح در جامعه است. یکی از مبادی وحدت آفرین در جامعه برقراری انصاف و عدالت است که اجرای هوشمندانه و منطقی آن در میان اقشار و طبقات گوناگون جامعه ضمان برقراری صلح و امنیتی پایدار، پویا و عمیق است؛ به بیان دیگر یکی از ثمرات و دستاورد های اجرای انصاف در تعاملات اجتماعی رشد و افزایش میزان محبوبیت افراد در میان یکدیگر و به تبع آن زمینه سازی صلح و آرامش در جامعه است. در یک نگاه کلی آن کس که در تعاملات اجتماعی خویش به دیگر خواهی و دیگر اندیشی ملزم باشد در این فرآیند عنصری مهم و تأثیرگذار بوده که نا خودآگاه به جریان صلح گرایی و امنیت خواهی پیوسته است. در کتب آسمانی و ادبیات ارزشی ما به طرق گوناگون به تعمیق و تحکیم اصول و مبانی مصالحه و مؤانسه بین افراد عنایتی خاص صورت پذیرفته است که این امر حاکی از این حقیقت اجتناب ناپذیر است که اسلام همواره مدافع صلح و دوستی بوده و از منازعه و پیکار روی گردان بوده است. هدف این پژوهش نیز که با شیوه ی تحلیلی- توصیفی انجام گرفته است نگاهی به یکی از مهم ترین فراز های نامه ی 31 نهج البلاغه- که به قاعده ی زرین شهرت یافته - و تجلی آن در اشعار شاعران ایران زمین است. به طورکلی می توان گفت ما حصل مقاله ی حاضر آن است که قاعده ی مذکور تحت عنوان یک قاعده فرازمانی و مکانی انسان را در یک چالش بزرگ با خویش قرار می دهد. نیرویی که او را وادار به خود شناسی و دیگر شناسی و به تبع آن رعایت اصل احترام به وجدان و اجرای عدالت فرا می خواند. تلاش فرهنگی ادبای این سرزمین در نهادینه سازی قاعده ی زرین نیز از نیمه ی دوم قرن سوم تا عهد حاضر ساری و جاری بوده و الفاظ و فحوای کلام آنان گواهی بر این ادعاست.

انسان با توجه به نیاز فطری خود از دیرباز در جستجوی یک الگوی زندگی امید بخش و حیات آفرین بوده است. برنامه ای جامع، کامل و منطقی که به نیاز های او توجه ویژه داشته و در مسیر تحقق سعادت راهنمای او باشد. در آیین آسمانی اسلام در قالب کتب مقدس به این نیاز ها پاسخ گفته شده است. در اشعار دو شاعر عرب زبان متنبی و صفی الدین الحلی نمونه ای از الهامات ظریف از فرهنگ وحیانی رخ می نماید که ارزش کلام آن دو را مضاعف ساخته و جنبه ی تعلیمی آن را ارتقا می بخشد. دو شاعر با استناد به کلام الهی به بخش هایی وسیع از علم اخلاق اشاره داشته اند که علاوه بر جنبه ی آموزشی از حیث زیبایی شناسی نیز با برخورداری از آرایه های کلامی بر نفوذ کلامشان و اعتبار مضامینشان افزوده است. ما در این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی انجام پذیرفته به قصد اشاعه ی کلام الهی با انتخاب دو شاعر از دو دوره ی مختلف به بررسی حکمت های تربیتی در اشعار آنان تحلیل مختصری از آن ارائه داده ایم، باشد که این ارائه ی موجز از آن کلام حکمی مخاطبین را به تأمل بیشتری سوق دهد.

گاهی خلق تصاویر عینی در آثار ادبی شاخص ترین رسالت یک ادیب محسوب می شود که این مهم از طریق تلفیق عناصر داستانی با آرایه های ادبی فضای اثر ادبی را زنده و دست یافتنی می سازد تا مخاطب از خلال گفتگوی بین شخصیت ها یا نقل قول های نویسنده پیام اثر را دریافت کند، با فضای اثر همراه شود و حتی گاهی حس همذات پنداری اش تحریک شود. بی شک شعر داستانی یکی از حساس ترین و ناب ترین گذرگاه های ادبی در انتقال و اشاعه مضامین بلند ادبی و روایت گر رخداد های مهم سیاسی- اجتماعی است. در این جستار با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی مؤلفه های روایی- بلاغی در قصیده داستان گونه «إلى فزان» جمیل صدقی الزهاوی پرداخته شده است. برآیند پژوهش نشان می دهد که شاعر با تکیه بر عناصر روایی شخصیت، گفتگو، کشمکش و فضاسازی های سیاسی- عاطفی خود را مقید به صنعت پردازی های تصنعی و متکلفانه نساخته است، اما در ایجاد حس کشش و کنجکاوی برای مخاطب خویش نیز قصور نکرده است. او از همان ابتدای کار با یک انتخاب ماهرانه برای عنوان و حتی در حسن مطلع قصیده یک حس ابهام گونگی را در مخاطب می پروراند. در ابیات ابتدایی استفاده آگاهانه و ابزاری از نماد های طبیعی و پیوند ناگهانی آن با یک محیط خانوادگی مخاطب را غافل گیر می کند و فضای قصه را به تدریج به سمت یک محیط خفقان آمیز سیاسی سوق می دهد تا از این طریق رعب و هراس تظلم خواهی در چنین فضایی را به صورتی نمادین به مخاطبینش القا کند.

عنوان یک اثر به مثابه ورودی آن باید جذابیت های آوایی، معنایی و واژگانی داشته باشد. در این امر خطیر آثار مربوط به همه گروه های سنی مورد توجه بوده و در این زمینه همواره حساسیت هایی وجود داشته است؛ اما اگر مخاطب اثر از حیث دانش، دقت، قدرت تفکر و شکیبایی در دریافت محتوا و درون مایه در سطح پایینی قرار داشته باشد، باید در انتخاب نام اثر آگاهانه تر و متعهدانه تر عمل کرد. معیار های فراوانی در گزینش واژگان عنوان باید مد نظر قرار گیرد. پیوند عناوین با عناصر درونی داستان، تناسب نام اثر با دانش مخاطب، داشتن جاذبه لازم، روانی و زیبایی، نو بودن، آهنگین بودن، اعتدال در رمز گونگی و ... از جمله این معیارهاست. در اثر مورد مطالعه که داستان های گزینشی از زندگانی شریف علی بن موسی الرضا (ع) است، سعی در شناسایی انگیزه نویسنده در انتخاب عناوین داشتیم. عوامل درون متنی مثل عناصر بلاغی، نام خوردنی ها، نشانه های زمانی و مکانی، مضمون و درون مایه، نام اشیا و عناصر برون متنی مانند بینامتنیت در انتخاب نام دخیل بوده است. به لحاظ معنایی بیان این نکته خالی از لطف نیست که عنوان اصلی اثر پیشینه غنی روایی دارد و فرازی از تاریخ تشیع را برای مخاطب نوجوان بازگو می کند. هدف از انجام این پژوهش تحلیلی توصیفی، بررسی عنوان اصلی اثر و عناوین داستان های فرعی به عنوان عناصر پیرامتنی و نقش آن در گیرایی، زیبایی و جذابیت این اثر نوجوانانه مذهبی است.

خطبه ی شقشقیه یا مقمّصه یا الشقشقه العلویه یکی از مهم ترین خطبه های نهج البلاغه است که نوعی شکوائیه ی عمومی امام علی (ع) نسبت به غصب خلافت اسلامی است. هر چند که بیان ایشان کاملا صریح و بی پرده معضلات حکومت خلفای پیشین را برای همه ی مخاطبان بیان می کند اما نمی توان از زوایای پنهان کلام که در قالب سکوت های معنا دار ادراک مخاطبین را به چالش می کشد چشم پوشی کرد. یکی از نظریات مهم در این زمینه نظریه ی سکوت متنی توماس هاکین است که پنج شاخه ی سکوت کنشی، پیش انگاره ای، محتاطانه، نوع بنیاد و ماهرانه را در خود جای داده است. کلام حضرت به گونه ایست که بعضی از گزاره های کلام ایشان را نمی توان در یک مرز معین محصور کرد و بعضی از فراز ها در دو شاخه ی نظریه ی پیش رو قابل تعریف و بررسی است. هدف از انجام این پژوهش تحلیلی- توصیفی بازشناسی وجوه سکوت گفتمانی از منظر هاکین در یکی از برجسته ترین خطبه های نهج البلاغه است. برآیند پژوهش حاضر گواه این موضوع است که بازنمایی شعبه های سکوت هاکین در خطبه ی مذکور قابل استناد و بررسی بوده و شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه در این غیاب هدفمند زبانی کاملا دخیل بوده است. سکوت محتاطانه و پیش انگاره ای با توجه به حساسیت های جامعه ی آن زمان و بحران های پیش رو بیشترین بسامد را در این خطبه از آن خود کرده است.