احمدرضا حیدریان شهری

طبق نظریه روانشناختی اروین د.یالوم،«اضطراب مرگ» یکی از اساسی ترین دغدغه های وجودی انسان است؛ که بسته به چگونگی رویارویی با آن، سبک زندگی و برخورد و تعامل با هستی در فرد متفاوت خواهد بود. در پژوهش حاضر نمود روانی اندیشه فرود و تباهی و ارتباط آن با اضطراب مرگ، براساس نظریه اگزیستانسیالیستی اروین د. یالوم در شعر دو شاعر عربی و فارسی بدرشاکرالسیاب و مهدی اخوان ثالث بررسی شده است؛ نگارندگان کوشیده اند تا با کاربست روش توصیفی- تحلیلی و بر بنیاد مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی به تحلیل روانشناسانه، انگیزه های گرایش به موضوع مرگ و مکانیزم های دفاعی که دو شاعر در برابر اضطراب مرگ به کار گرفته اند، بپردازند و به این نتیجه دست یافتند که دو شاعر متأثر از انگیزه مرگ آگاهی و اضطراب وجودی ترس از مرگ به مکانیزم های دفاعی روی آوردند و اندیشه های فرود و تباهی در اشعارشان فضای بسزایی را به خود اختصاص داده است. به دلیل فقدان پژوهشی در زمینه تطبیق این نظریه بر اشعار سیاب و اخوان طرح این موضوع اهمیت می یابد.

الواقعیّه السحریّه هی منهج جدید لکتابه الروایات المعاصره، حیث یتشابک الواقع والخیال بطریقه تبدو فیها کل الأحداث غیر الواقعیّه والخیالیه  فی سیاق الروایه حقیقیه وطبیعیه تماماً. وقد ظهر هذا الاتجاه فی روایات بعض الکتّاب العرب ومنهم الکاتب الجزائری الشهیر، الطاهر وطار. وفی روایه «الولی الطاهر یعود إلی مقامه الزکی»، نواجه جهود الکاتب فی الاتکاء علی بناء سردی حدیث وتوظیف الحلم کحیله فنیه تعطیه الفرصه لإبراز ما کان کامناً فی باطنه. یهدف هذا البحث إلى وصف الفضاء السردی ودراسه التقنیات السردیه علی أساس الواقعیّه السحریّه، ونظراً إلى أن هذه الروایه هی الخطوه الأولى للکاتب فی توظیف هذا النوع الأدبی، یبدو من الضروری إجراء بحث من أجل تطبیق الواقعیّه السحریّه علیها. وقد اعتمدنا فی هذه الدراسه علی منهج النقد الاجتماعی بطریقه وصفیه- تحلیلیه. وتدّل النتائج  علی أنّ الروائی  وفّر بهذه التقنیه  فضاءً للتعبیر عن واقع المجتمع الإسلامی ومشاکل المجتمع الجزائری وعبّر عن رؤیته النقدیه. وقد بنی روایته علی أساس فضاء اللاوعی، کما نشاهد تشتتاً فی الفترات الزمنیّه المختلفه، إذ جعل الروائی الماضی مسرحاً للأحداث التاریخیه التی تشکل خلفیه للانفعالات النفسیه فی الحاضر، فقد لجأ الروائی إلی التاریخ ووضع الشخصیات التاریخیه فی قوالب أسطوریه واستفاد من قضیه قتل مالک بن نویره علی ید خالد بن الولید بمنزله رمز وهدام القواعد الزمانیه والمکانیه وعرض حبکه الروایه بشکل لولبی لتنکیر التکفیر وتقبیح العنف طوال التاریخ.

قرن نوزدهم را می توان زمان شکل گیری تفکر نوین عرب به شمار آورد و پژوهش های زبان شناسی معاصر نیز در راستای سایر حوزه های اندیشگانی عرب در این زمان، پدید آمد. زبان شناسان نوگرا، دستاوردهای نوین خود را که برگرفته از رویکردهای زبان شناختی معاصر است، به خواننده عرب زبان ارائه کردند، و با وجود واکنش های متفاوتی که اغلب بر پایه تقدس بخشیدن به میراث سنتی زبانی شان بود، توانستند ساختار مشخص و مستقلی برای زبان شناسی معاصر عربی ایجاد کنند که از یک سو بر پایه مبانی نظری قدما باشد و از سوی دیگر با رویکردهای مدرن غرب در حوزه زبان شناسی سازگار. «ابراهیم مصطفی» و «مهدی مخزومی» دو تن از زبان شناسان معاصر عرب هستند که نگاهی نوین به پژوهش های زبانی و نحو عربی داشتند. این مقاله در تلاش است به شیوه توصیفی- تحلیلی به پژوهش در دو کتاب احیاء النحو ابراهیم مصطفی و فی النحو العربی؛ نقد و توجیه مهدی مخزومی بپردازد. رویکرد این پژوهش بررسی تطبیقی دیدگاه زبان شناسی، مبانی و خاستگاه فکری این دو نحوی است و بر مبنای نقد روش شناختی به این مهم پرداخته است و به دنبال فهم روش کار این دو زبان شناس معاصر و نظریه هایشان در حوزه نحو در پژوهشی تطبیقی است. حاصل پژوهش اینکه ابراهیم مصطفی با اینکه رویکرد زبان شناسی ندارد، به دنبال احیای نحو است و در تلاش برای الغاء نظریه عامل در دستور زبان عربی بوده است؛ اما مهدی مخزومی رویکرد زبان شناسی متن دارد و بر جمله در نحو عربی تأکید دارد. چنین به نظر می رسد که، اغلب زبان شناسان معاصر عرب با تکیه بر ضرورت ایجاد تغییرات مبنایی در نحو عربی، با هدف رهایی از نحو سنتی توانسته اند با اندوخته علمی و تجربی خود، هر یک بخشی از نحو عربی را مورد نقد قرار دهند و در حوزه نظری و کاربردی دیدگاه های دقیق، علمی، تازه و نویی ارائه کنند.

پژوهش ذیل جستاری تطبیقی است پیرامون جهت گیری متفاوت صادق هدایت و بنت الهدی صدر، دو نویسنده برجسته ادبیات فارسی و عبدی نسبت به اندیشه های اعتقادی با بکارگیری یک ابزار، در یک برهه زمانی مشابه و در گستره جغرافیایی متفاوت؛ هدف از این مقاله، بررسی سبک و نوع نگرش دو نویسنده چیره دست نسبت به محیط پیرامونی و ماورایی خود می باشد. با توجه به طرح ایده های نو در قالب جذاب داستانی، ضروری است با نگاهی جدید، مقوله های مطرح شده را به صورت علمی مورد بررسی قرار داد. شیوه انجام این تحقیق، به صورت توصیفی و تحلیلی است. در آغاز، برخی از برجسته ترین داستانهای دو نویسنده مورد مطالعه قرارگرفته، پس از آن دیدگاه این دو به مقوله "جایگاه ایمان در زندگی" مورد مقایسه قرارگرفته است. پژوهش حاضر تلاش دارد با آوردن بخش هایی از متنهای داستانی این دو نویسنده و تجزیه و تحلیل داده های آنان، جهت گیری هدایت را در نوشته هایش و ارتباط آن با بی ایمانی و جهانبینی نادرست و سطحی نگری او ترسیم نماید.

تمثلت أهمیّه "القرآنیَّه" فی أنها تقنیه من التقنیات التی یتوصل بها الشاعر إلى زخرفه نصوصه الإبداعیه وجعلها زاخره بالتصویر الجمالی والواقعی ونظراً للمکانه الهامّه والمقدّسه التی احتلّها القرآن الکریم فی حیاه البشر عامه والمسلمین خاصه، واندفاع المبدعین عامه والشعراء خاصه للتروی من هذا النص المقدس ولرفد أشعارهم منه، وبسبب الأهمیه الکبیره لهذا الموضوع والتی تبین التفاعل الکبیر بین  النصّ القرآنیّ والنصّ الشعریّ؛ فقد وقع اختیارنا على هذا الموضوع.کما أنّ هذا البحث یهدف إلى إبراز القیمه الجمالیه والفنیه للقرآنیه "التناص القرآنیّ" فی الشعر العراقی المعاصر من خلال شعر مهدی النَهیریّ أنموذجاً، وکشف أبعادها لدى الشاعر، وقد اتبع الباحث المنهج الوصفی التحلیلی الذی یقوم بتحلیل الظواهر ومقارنتها بشکل أکثر تفصیلاً، من خلال عرض النصوص الشعریه التی تحمل ظاهرا أو باطناً ظاهره "القرآنیَّه"  أو دلالاتها، وبیان فاعلیه "القرآنیَّه" فی تلک النصوص.وقد توصل البحث إلى عده نتائج أهمها: إنّ "القرآنیَّه" باتت تمثل ظاهرهً من ظواهر تولید النصّ الإبداعیّ لدى شاعرنا، وجعلت نصّه الشعریّ منفتحاً وذا دلالات وإیحاءات یستطیع المتلقی القارئ وغیر القارئ الإمساک بها، فضلاً عن أنها نمّت الذاکره الشعریه للشاعر ومخیلته وتقوّیها من خلال التناص مع معانی ومفردات وصور النصّ المقدّس وجعلت نصّه ملتصقاً بالماضی، فهی حبل متین بین الماضی والحاضر، وقد شکّلت "القرآنیَّه"  قیمًا بمحاور تتراوح بین إبقاء بنیه النصّ القرآنیّ والمحافظه على علاقته الداخلیه لفظاً ومعنىً، أو محاوله انتزاعها والتعدیل علیها فی إطارها الأول، والمصاحبات الدلالیه المعنویه فی إقامه أنساق جدیده من العلاقات ضمن المنجز الشعریّ.

در این مقاله با نگرش شناختی به بررسی آن دسته از استعاره های مفهومی پرداخته ایم که با استفاده از اعضای بدن ساخته شده اند. بدین منظور، نخست به تعریف استعاره ی مفهومی و تفاوت آن با سنت مطالعه ی استعاره پرداخته شده و سپس در چارچوب استعاره ی مفهومی و طرح واره های تصوری، به بررسی برخی از استعاره های مفهومی حاوی اعضای بدن اقدام شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که استعاره های مفهومی زیادی با بهره گیری از اعضای بدن - که عمدتاً به عنوان حوزه ی مبدأ بکار می روند- برای تبیین مفاهیم انتزاعی ساخته می شود. همچنین به دلیل تسلط فرهنگ دینی حاکم بر قرآن، حوزه های مقصد بیشتر به مفاهیم دینی و آموزه های قرآنی مربوط می شوند.

یهدف البحث إلى الکشف عن التمثلات الاجتماعیه للسلطه البطریارکیه فی الروایه العراقیه المتمثله (نحیب الرافدین) لعبد الرحمن مجید الربیعی(1939) ومقارنتها بالروایه الفارسیه لعباس معروفی (1957) (کان لفریدون ثلاثه أبناء). إنّ الدراسه غیر معنیه بالمستوى الجمالی فی البنیه السردیه. وإنما معنیه بالمنطقه الثقافیه وتسرّباتها فی النص السردی. وحین نقرأ التمثلات فهذا یعنی سنرکز على التمثل بوصفه تقمصّاً واعیاً یقوم على التبنی الخطابی الفاضح للظواهر المجتمعیه والثقافیه، وحین یحمل العنوان ثیمه السلطه البطریارکیه فلأنها تعنی تلک السلطه الأبویه التی شاعت فی سبعینیات القرن الماضی فی الدراسات النسویه والذی یعنی هیمنه السلطه الذکوریه على المجتمع فی ظل عوامل مرجعیه تراکمیه. وتترکز أهمیه الموضوع فی الکشف عن مفهوم الأبویه المهیمنه بکل تجلیاتها وممارساتها بوصفها سلطه (أب، وشیخ عشیره، الحاکم، وسلطه الدوله وغیرها، والکشف عن العلاقه بین الروایه العراقیه والإیرانیه فیما یخص التوجه الروائی نحو فضح السلطه البطریارکیه بکونها ظاهره من الظواهر الثقافیه السائده فی المجمتعین) بالمنهج الثقافی المقارن حسب المدرسه الأمریکیه عن الأنساق المضمره والظواهر الثقافیه المتمثله فی النص الجمالی. وتشیر النتائج المستخلصه إلى أن التمثل الاجتماعی للسلطه البطریارکیه تظهر فی عده محاور منها الفضاء الزمکانی المشترک للنساء وبالتالی الأحداث الاجتماعیه المشترکه التی تتشابه إلى حد کبیر جداً فی الروایتین کذلک المظاهر المارکسیه والتی تتمثل بالاغتراب والفقر فی الروایه. فی روایه نحیب الرافدین یشیر الراوی إلى المصریین فی العراق وأیضاً ظاهره الطبقیه، بینما رکز معروفی على الفقر خارج الفضاء البلد وبتأثیر مباشر من الفکر المارکسی السیاسی، أمّا عن العلاقات العاطفیه فرکز الروائیان على مسأله الغریزه الحسیه وبصراع سلطه اجتماعیه متداخله وکشف الربیعی ذلک بصراع اجتماعی و دینی فی فضاء شرقی، ولکن معروفی أشار إلى السطه الاجتماعیه أکثر فی الفضاء الغربی.

تحلیل مؤلفه های انسجام در سوره نبأ براساس الگوی فرا نقش متنی هالیدیچکیدهنگاه از منظر زبانشناسی به قرآن کریم چشم اندازهای نوینی را در پژوهش های قرآنی گشوده است. نظریات مایکل هالیدی یکی از رویکرد های زبان شناسی نقشگراست که هم اکنون توجه زبانشناسان فراوانی را به خود جلب کرده است. هالیدی برای بخش های گوناگون کلام فرانقش های سه گانه اندیشگانی، بینافردی و متنی را قائل شده و مثل آنها سه لایه معنایی را ساماندهی کرده است. هدف این پژوهش بازبینی تحلیل گفتمان سوره نبأ در سطح فرانقش متنی طبق فرضیه نقشگرای هالیدی است از این رو با بررسی شکل مبتدا خبری و اطلاعی سوره نبأ و درک اجزاء و فنون خلق همبستگی دریافتیم که سوره نبأ از دیدگاه گفتمان بر اساس مکالمه پرسش و پاسخ بوده و در همبستگی متن آن ادات متعدد و گوناگونی موثر است که میزان بهره گیری از این فنون همبستگی دستوری لغوی یا معنایی با هم متفاوت است. اولین و مهمترین فاکتور اتحاد و همبستگی متن در این سوره عناصر واژگانی و لغوی است و عنصر تکرار با ابعاد مختلفش بیشترین بسامد را داراست. کلیدواژه: قرآن کریم، مایکل هالیدی، زبانشناسی نقشگرا ، فرانقش متنی ، سوره نبأ

للدلاله المجازیه أهمیه بالغه فی تحدید معنى النص الذی وردت فیه وذلک عندما تتضافر مجموعه من القرائن المتصله فی ضبط تلک الدلاله فیتعدد المعنى حسب ما یقتضیه السیاق ومنه فهم النص. یرى اللغویون أن لکلّ لفظ من الألفاظ دلاله (مرکزیه)، وهی القدر المشترک من المعنى الذی یتفق حوله جمیع الناس، والذی یسجل فی المعجم فیطلق علیه المعنى المعجمی، وله بجانب ذلک دلاله أو دلالات هامشیه، وتلک الدلالات تختلف باختلاف الأفراد والثقافات والعصور، والدلاله المجازیه عندهم هی استعمال دلالاتها الهامشیه. والمجاز یعد وسیله فنیه لإثراء الدلاله وتحقیق القوه التعبیریه على مستوى الترکیب وهو من أحسن الوسائل البیانیه التی تهدی إلیها الطبیعه لإیضاح المعنى ولما فیه من الدقه فی التعبیر، فیحصل للنفس به سرور وأریحیه. والأدیب یستخدم الدلالات المجازیه لیعبر عن الألفاظ. یستهدف هذا البحث دراسه الدلاله المجازیه فی آراء السید محمد باقر الصدر (ره) من خلال آثاره. تکمن أهمیه البحث فی رؤیه السید محمد باقر الصدر (ره) للدلاله المجازیه وآراء بعض العلماء. ویعالج البحث علاقه علم الأصول بعلم اللغه ورأی الشهید الصدر عن الحقیقه والمجاز حیث اعتمد البحث على المنهج الوصفی التحلیلی. تشیر النتیجه إلى أنّ فی بحث (المجاز) ناقش الصدر رأی السکاکی فوجّه نقده إلى الفکره الأساس فی ذلک الرأی وهی فکره (الادعاء) محاولاً تفنیدها من خلال افتراضه مرجعین إثنین تحتملهما فکره (الادعاء) عند السکاکی، استعرضهما الصدر ثم بیّن نقاط الضعف والخطأ فیهما لیخرج-بالنتیجه- إلى إنکار مدعى السکاکی وفکرته فی المجاز التی بیّنت الدراسه بأنه بناها على أفکار السابقین له من أئمه البلاغه- وبالخصوص- الإمام الجرجانی. وبّینت الدراسه رأی الصدر فی تفسیر منشأ الدلاله المجازیه، إذ یرى أن اللفظ یکتسب صلاحیه الدلاله على المعنیین (الحقیقی والمجازی) من أوّل وضعه، إلا أن دلالته على المجاز تکون بدرجه أقلّ وأضعف من دلالته على المعنى الحقیقی؛ لأن المدلول المجازی ناشیء من مجموع اقترانین (إقتران باللفظ واقتران بالمعنى الحقیقی)، فضلاً عن حاجه المجاز إلى القرینه الصارفه، تلک القرینه التی یبحث فی مزایاها وإبراز وظائفها.

مکتب تطبیقی اروپای شرقی تحت تأثیر فلسفه مارکسیستی زیرساخت های جامعه یعنی زمینه های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را باعث پدیدآمدن روساخت های فرهنگی می داند.نظر به اهمیت ادبیات مهاجرت،دراین جستار با هدف بررسی مقوله های آسیب زای مهاجرت،اندیشه انتقادی نویسندگان دو رمان تماما مخصوص از عباس معروفی و عراقی فی باریس از ساموئل شمعون بررسی شده است.باتوجه به اینکه در این دو رمان همسانی هایی در طرح وقایع تاریخی و مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دیده می شود، با تکیه بر روش توصیف و تحلیل بر پایه الگوی مکتب اروپای شرقی، بسترهای اجتماعی و سیاسی و مسائل فرهنگی مؤثر بر شرایط مهاجر موردواکاوی قرارگرفته است.رهیافت پژوهش نشان می دهد:نویسندگان با طرح مسأله ناامنی و شئ انگاری، نمودی از جبر شرایط را به تصویرکشیده اند که این امر در ارتباط با حوادث تاریخی کشورهای مهاجرفرست است. همچنین با انتقاد از حکومت ها و به چالش کشیدن تفکر ایدئولوژیک و بیان مسأله آزادی اندیشه و ارتباط آن با حوادث تاریخی کشورهای خود به انتقاد از خفقان اجتماعی و سیاسی پرداخته و با طرح مسائل فرهنگی در قالب گسست فرهنگی، سرگردانی و از خودبیگانگی مهاجران ترسیم نموده ند.

آنتوان برمن مترجم، فیلسوف، مورخ و نظریه پرداز علم ترجمه، اهل فرانسه است. نظریه بررسی های واژگان خارجی برمن سعی بر نشان دادن «گرایش های ناموزون کننده» در عمل ترجمه دارد. امروزه نظریه آنتوان برمن که عمدتاً نظریه ای متن محور یا مؤلف محور است از مهم ترین نظریه های آکادمیک برای بررسی ترجمه شناخته می شود. در این جستار کوشش شد که نظریه آنتوان برمن را روی ترجمه رمان «وحدها شجره الرمان» (آن تک درخت انار) اثر سنان أنطون نویسنده عراقی و با ترجمه ستار جلیل زاده را بررسی کنیم. تمرکز نگارنده بر هفت مورد از این شاخصه های نظریه آنتوان برمن است. این شاخصه ها شامل عقلانی سازی یا منطقی سازی، شفاف سازی، آراسته سازی، تضعیف کیفی متن، تضعیف کمی متن، تخریب اصطلاحات و عبارات و اطناب هستند. در این مقاله با روشی توصیفی- تحلیلی به بررسی گرایش های ناموزون کننده در ترجمه رمان «آن تک درخت انار» پرداخته شد. نتیجه کلی تحقیق این است که تضعیف کیفی متن، تضعیف کمی، تخریب اصطلاحات، شفاف سازی، منطقی سازی بیشترین گرایش های ناموزن کننده در ترجمه هستند و اطناب و آراسته سازی کمترین بسامد گرایش های ناموزن کننده را دارند. علاوه بر این، تمایل مترجم به رفع ابهامات متن مبدأ (عربی) برای خواننده موجب شده که او گرایش های ناموزون کننده را به نفع زبان مقصد (فارسی) به کار بگیرد تا خواننده بهتر بتواند با جهان معنایی رمان ارتباط معنایی و حسی بر قرار کند.

نظریه های زبان شناسی معاصر با نگاهی تازه به زبان و عناصر آن دیدگاه های تازه ای در پژوهش های ادبی به وجود آورده است. مایکل هالیدی یکی از زبان شناسان معاصر است که دیدگاه هایش بخصوص در حوزه ی انسجام متنی مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته و به عنوان الگویی برای تحلیل متون به کار برده می شود. بر همین اساس پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و بر اساس رویکرد هالیدی در این زمینه عوامل انسجام، ساخت مبتدا خبری، ساخت اطلاع، تحلیل عوامل انسجام متنی از جمله  انسجام دستوری و واژگانی را در سوره نازعات بررسی و تحلیل کرده است. از مهمترین یافته های این پژوهش می توان به کاربرد فراوان حروف ربط، ارجاع، تکرار حروف و واژه ها و هم معنایی واژگانی و .... اشاره کرد که در سوره نازعات علاوه بر اهداف معنوی و آگاه سازی مشرکان، کافران و منکران دین اسلام در زمینه پیوستگی و انسجام آیات، تأثیر بسزایی گذاشته است. روشن شد که از نظر انسجام ابتدا حرف ربط فاء و سپس واو بیشترین بسامد را دارد. همچنین کلمات (نازعات/ ناشطات/سابحات/ سابقات/ مدبرات/ راجفه/ واجفه/ رادفه/ حافره/ نخره/ ساهره/ طغی/ دحا/ غرقا ) بیشترین واژگان پر بسامد و پر معنا این سوره را تشکیل می دهد. با بررسی نظام هجایی آیات این سوره، بسامد هجاهای کوتاه به شکل معنا داری بیشتر از انواع هجاهای دیگر است که نشان دهنده ریتم تند و متحرک موجود در فضای کلی سوره است. از این گذشته تکراربسیار برخی از واژگان، تضاد و ترادف های هدفمند و نیز ارتباط معنایی و منطقی آیات در انسجام بخشی به این سوره تاثیرگذار بوده است. با توجه به نتایج بدست آمده می توان گفت از میان مؤلفه های انسجامی هالیدی، مؤلفه های دستوری تاثیر بیشتری از سایر مؤلفه ها در انسجام سوره مورد پژوهش داشته است.

یعد المکان من أهم عناصر العمل الأدبی وخاصه الروایه، فهو یحاول خلق الواقع من جدید و یجعل من القارئ یفهم أحداث الروایه والتعایش معها کأنها حقیقه بالرغم من أنهانسیج الخیال. هذه الدراسه تهدف إلى تحلیل أهمیه المکان فی روایات جبرا خلال التقاطع مع آراء الناقد جبرا إبراهیم جبرا، مستکشفهً کیفیه مساهمه المکان فی بناء الروایه وإضفاء الرمزیه والدلالات الثقافیه علیها، فقد رأى جنداری أن الدراسات السابقه ارتبطت بمحدودیه المکان دون أن تدرس المکان داخل النص، أی لم تحاول الإجابه عن التساؤلات حول المکان داخل الخطاب الروائی لاستیعاب أحداث الروایه وإن تحدید مفهوم الفضاء ینبغی أن یظل ملتصقاً بالقراءه، أی أن تکون نقطه بدأ من النموذج لا من النظریه، لکی تتم عملیه وعی خصوصیات تصور الأدب العربی للمفاهیم ویرى الباحثون دراسه المکان الروائی تتیح لنا فرصه إثراء النقاش بالنسبه للنصوص الأدبی ه م ادام الأدب یعتمد على الزمان ویستند علیه فی خلق فضائه وصوره، وتمکنن ا م ن ملامسه إشکالیه أکثر اتساعاً تتصل بعلائق الزمان والمکان فی الروایات المدروسه بنظیریهما فی الواقع التاریخی، وما ینتج ع ن ذل ک م ن مشکلات التشخیص النصی- الأدب ی قیاساً إلى مشخصات الواقع. وتُعدُّ دراسه المکان کعنصر بنائی فی روایات جبرا إبراهیم جبرا من الجوانب المحوریه التی تُعطی للنص الروائی عمقاً فنیاً وثقافیاً. یظهر جلیاً کیف أن جبرا لم یجعل المکان ضروره سردیه فحسب، بل حمّله دلالات عمیقه تتکامل مع الشخصیات والأحداث، لیصبح بذلک المکان شریکاً فاعلاً فی الروایه. إنّ المنهج المتبع فی دراستنا هو المنهج البنیوی التکوینی الذی لا یخلو من النقد وإضافه الآراء، والناقد هو من یحیی المنهج بأسلوبه البحثی لا یدفن نفسه داخل نسقه ومصطلحاته. وتشیر النتائج الحاصله عن هذا المقال أن مفهوم الفضاء الروائی عند جنداری قد یوحی بمفاهیم ودلالات متعدده أی ینطوی على أبعاد مختلفه، والناقد إبراهیم جنداری یعتقد أن دراسه فضاء المکان تتحقق فی ضوء دراسه هذه المبادئ الفکریه من النص السردی الروائی.

هدف و مقدمه: دین در طول تاریخ نقش بسزایی در ادبیات، به ویژه شعر، ایفا کرده است و همواره شاعران و پژوهشگران بسیاری به آن، به عنوان یکی از مهم ترین اغراض شعری، توجه کرده اند، از این رو میان دین و ادبیات رابطه ای دو سویه برقرار بوده است. چنین ارتباطی موجب شده است تا شعر در بسیاری از موارد در خدمت دین در آید و به گسترش و بیان روشن تر اهداف دینی بشتابد، از سوی دیگر، دین نیز با موضوع ها و زمینه های فکری بی نظیر خود در خدمت طبع آزمایی شاعران و ادیبان قرار گیرد. با این توصیف، دسته ای از شاعران، با کاربست معانی دینی در اشعار خود، شعر را به منزلهٔ ابزاری برای نیل به اهداف اجتماعی، تربیتی و سیاسی به کار برده اند. رشید سلیم خوری، معروف به قِروی، از شاعران مسیحی لبنان است که در ادب مهجر از جایگاه ویژه ای برخوردار است و اندیشه های دینی، به ویژه اسلامی، به شکل آشکار و برجسته ای در اشعار او نمود یافته است. تأثیر پذیری از اندیشه های دین اسلام  و الهام گرفتن از آموزه های قرآن و آیات آن از بارزترین ویژگی های شعری او به شمار می آید که این امر نشان گر ارتباط محکمی میان این شاعر مسیحی با دین اسلام و قرآن کریم است، از این رو، بسیاری از باورهای دین اسلام دوشادوش باورهای مسیحی شاعر، حتی به شکل بارزتری، در سروده های او نمودار شده است. اندیشهٔ جهاد و استکبار ستیزی، که از مبانی دین اسلام و از مهم ترین ضرورت های آن به شمار می رود، در تعالیم  اسلامی در مقایسه با مسیحیت از تأکید بیشتری برخوردار است. برای پی بردن به اهمیت مسئلهٔ جهاد در اسلام کافی است بدانیم که این موضوع به عنوان یکی از فروع دین اسلام مطرح شده و در بسیاری از آیات قرآن بر ضرورت آن تأکید شده است. این در حالی است که تعالیم اولیهٔ مسیحیت بر این عقیده بنا شده که جهاد و قوانین جنگ نباید در قلمرو دین وارد شود، زیرا دین ضد جنگ است. بنابر این، با توجه به شرایط حساس زادگاه رشید سلیم خوری که بیش از چند سده زیر سلطهٔ حکوت عثمانی و کشورهای استعمارگر بوده و با در نظر داشتن محل زندگی وی میان مسلمانان و تأثیر پذیری بالای او از اندیشه های اسلامی، جستار حاضر در پی آن است به بررسی تأثیر اندیشهٔ اسلامی جهاد و استکبار ستیزی بر سروده های این شاعر مسیحی بپردازد و، در صورت وجود تأثیر پذیری، هدف های شاعر از کاربست این اندیشه در اشعار خود را بررسی کند.روش شناسی: در این پژوهش، نگارندگان کوشیده اند تا با روش توصیفی- تحلیلی به تبیین نمونه هایی از کاربرد اندیشهٔ جهاد و استکبار ستیزی در شعر رشید سلیم خوری بپردازند و به هدف های او از کاربرد چنین اندیشه ای دست یابند. برای انجام این پژوهش، به مجموعه های شعری شاعر، به ویژه دیوان «أعاصیر»، توجه شده و نمونه های شعری با روش قیاسی (کل به جزء) انتخاب شده است، به این ترتیب، ابتدا همهٔ سروده های شاعر خوانش و بررسی شده، سپس نمونه هایی، که دارای اندیشهٔ جهاد و استکبار ستیزی و مفاهیم اسلامی مرتبط با این اندیشه بوده، انتخاب و تحلیل شده است.یافته ها: با توجه به اینکه شاعر زادگاه خویش یعنی لبنان را در پی نابه سامانی های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ناشی از سلطهٔ حکومت های مستکبر و استعمار گر فرانسه و انگلستان ترک کرده، با این حال، او از فضای عربی و اسلامی زادگاه خویش تأثیر بالایی پذیرفته، به گونه ای که تأثیر پذیری از آموزه های قرآن و تعالیم استکبار ستیزانهٔ دین اسلام در اشعار او نمود یافته و این امر موجب شده است تا شاعر به اندیشهٔ اسلامی جهاد و استکبار ستیزی دیدگاهی مثبت و مدافعانه داشته باشد.بحث ونتایج: اندیشهٔ جهاد و استکبار ستیزی، به عنوان  یکی از ضرورت های دین اسلام و مهم ترین مبانی آن، به شکل عمیقی با باورهای دینی رشید سلیم خوری پیوند خورده و در برخی اشعارِ این شاعر مسیحی جلوه گر شده است. این در حالی است که به چنین اندیشه ای در آموزه های اولیهٔ مسیحیت، که برمبنای صلح و سازش و تسلیم بنا شده، کمتر توجه شده است. در همین راستا شاعر در اشعار خود نه تنها به مخالفت با روحیهٔ تسلیم پذیری و سازش در دین مسیحیت برخواسته، بلکه شخصیت پیامبر اسلام (ص) را به عنوان بهترین آموزگار جهاد و مبارزه با مستکبران ستوده است. وی در برخی سروده های خود با بهره گیری از تعالیم قرآن بر ایجاد آمادگی نظامی و تسلیحاتی، به عنوان اصلی مهم در جهاد و عاملی برای هراس افکنی در وجود دشمن، تأکید کرده است. شاعر در اشعار خود با بهره گیری از معارف اسلامی بر اهمیت اتحاد و یکپارچگی، به عنوان نخستین گام در راه جهاد، اشاره کرده و لازمهٔ پیروزی در جهاد با مستکبران را وجود جامعه ای متحد و خالی از تقرقه دانسته است. از نظر او، تنها راه رسیدن به استقلال مبارزه و جهاد با مستکبران و کشورهای استعمار گر غرب به ویژه انگلیس، فرانسه و اسرائیل است، از این رو، شاعر مردم لبنان را به مبارزه و جهاد با مستکبران تشویق می کند و به گرامی داشت و تقدیس شهیدان و مدافعان حریم کشور خود در برابر استکبار گران می پردازد. او، با کاربست اندیشهٔ دینی جهاد و استکبار ستیزی در سروده های خود، شعر را به منزلهٔ ابزاری برای رسیدن به اهداف اجتماعی و سیاسی و تشویق جامعهٔ لبنان و جهان عرب به جهاد و مبارزه با دولت های استعمار گر غرب، به ویژه اسرائیل، به کار گرفته است تا این کشورها بتوانند با دستیابی به استقلال مانع دخالت بیگانگان در امور داخلی خویش شوند.