تطیر

شومی ایام با واژة «نحس» فقط در دو جای قرآن - آن هم با اشارات سربسته و مجمل - ذکر شده؛ اما در روایات بسیاری مطرح گردیده است. در این مقاله، به روش توصیفی – اسنادی با رویکردی تحلیلی سعی شده - هر چند به صورت گذرا - برخی از این احادیث بررسی و اقسام مختلف آنها مورد مطالعه قرار گیرد و چنین نتیجه می گیرد که صرف نظر از روایات ساختگی و احادیث ضعیف، بقیه به اغراض مختلف صادر گردیده اند؛ گاه برای تحکیم تقوا و تقویت روح دینی است به طوری که روگردانی از آنها نوعی هتک حرمت دین و بی اعتنایی به اولیاء آن است و زمانی اغراض دیگری در پی دارد که بیان می شود.

سخن از سعد و نحس ایام در میان بیش تر اقوام سابقه دارد و حتی در این باره احادیث متعددی از معصومین (ع) نیز گزارش شده است. برخی معتقدند، این گونه روایات نوعی فال بد زدن است که از اعمال زمان جاهلیت و مشرکان بوده و خداوند متعال در قرآن کریم آن را مذمت نموده است و از این رو نمی توان به آن ها اعتماد نمود. این در حالی است که این روایات بر فرض صحت به این معنا نیست که برای ایام فی حد ذاته نحوست و سعادت قائل باشند؛ بلکه به این معناست که اگ ر روزها هم تأثیرى داشته باشد به فرمان خدا است و هرگز نباید براى آنها تأثیر مستقلى قائل شد. یکی از روایاتی که به فراوانی در کتب عامه و شیعه یافت می شود، روایات ناظر بر نحوست روز چهارشنبه می باشد. در این پژوهش روایاتی از منابع شیعه که صراحتا متضمن نحوست روز چهارشنبه می باشد، مورد ارزیابی سندی و محتوایی قرار گرفته است. رهیافت اصلی این پژوهش که به روش کتابخانه ای صورت گرفته این ا ست که از مجموع هفت روایت اصلی موجود در منابع شیعی، همگی به لحاظ سندی ضعیف بوده و قابل استناد نیستند. از حیث محتوا نیز علاوه بر اختلافی که در متن آن ها وجود دارد، برخی به دلیل مخالفت با قرآن، برخی به دلیل وجود روایات معارض و دیگر دلایلی که در متن مقاله بدان ها اشاره شده است، فاقد اعتبار می باشند.

باورها، پیوسته زندگی بشر را متاثر از خودش نموده و در نحوه وقوع رخدادها نقش غیر قابل انکاری داشته است. در این راستا انگاره تفأل و تطیّر از جمله باورهای نیرومند انسان در طول تاریخ بوده است که بیانگر گرایش انسان به پیش بینی آینده بود. تفأل و تطیّر از جمله باورهایی است که نقش مهمی در شکل گیری رویدادهای تاریخی در دوران خلافت عباسی داشته است. باورهای مذکور به حدی بر رخدادهای این برهه تاریخی تأثیرگذار بوده است که بدون توجه بدان هرگونه فهمی از تحولات تاریخی این دوران، ناکافی و نارسا خواهد بود. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و با طرح این پرسش بنیادین که تفأل و تطیّر چه نقشی در شکل گیری رویدادهای تاریخی عصر اول و دوم عباسی داشته است؟دریافته است که تفأل با فراهم نمودن یک نیروی خیالی پشتیبان باعث اطمینان خاطر، زایل شدن ترس، تردید و در نتیجه کامیابی و نیل به مقصود می گردید. همچنین تطیّر با ایجاد آشفتگی خاطر، احساس ضعف و ناامیدی موجبات ناکامی، ایجاد خلل در کارها، معطّل ماندن امور و تقویت تقدیرگرایی را فراهم آورده است. در ابعاد سیاسی نیز هر دو باور در راستای کسب مشروعیت و القاء برخورداری از پشتوانه های الهی-معنوی، مورد بهره برداری بوده است.