مریم یراه زاده دزفولی

باورها، پیوسته زندگی بشر را متاثر از خودش نموده و در نحوه وقوع رخدادها نقش غیر قابل انکاری داشته است. در این راستا انگاره تفأل و تطیّر از جمله باورهای نیرومند انسان در طول تاریخ بوده است که بیانگر گرایش انسان به پیش بینی آینده بود. تفأل و تطیّر از جمله باورهایی است که نقش مهمی در شکل گیری رویدادهای تاریخی در دوران خلافت عباسی داشته است. باورهای مذکور به حدی بر رخدادهای این برهه تاریخی تأثیرگذار بوده است که بدون توجه بدان هرگونه فهمی از تحولات تاریخی این دوران، ناکافی و نارسا خواهد بود. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و با طرح این پرسش بنیادین که تفأل و تطیّر چه نقشی در شکل گیری رویدادهای تاریخی عصر اول و دوم عباسی داشته است؟دریافته است که تفأل با فراهم نمودن یک نیروی خیالی پشتیبان باعث اطمینان خاطر، زایل شدن ترس، تردید و در نتیجه کامیابی و نیل به مقصود می گردید. همچنین تطیّر با ایجاد آشفتگی خاطر، احساس ضعف و ناامیدی موجبات ناکامی، ایجاد خلل در کارها، معطّل ماندن امور و تقویت تقدیرگرایی را فراهم آورده است. در ابعاد سیاسی نیز هر دو باور در راستای کسب مشروعیت و القاء برخورداری از پشتوانه های الهی-معنوی، مورد بهره برداری بوده است.

ازجمله کهن ترین باورها در طول تاریخ، باور به وجودِ قدرتی عظیم و ماورایی در اجرام کیهانی اعم از سیارات و ستارگان است. نیاکان ما بر این باور بودند آنچه در آسمان ها رخ می دهد، تأثیر مستقیمی بر حوادث روی زمین دارد. بدین سبب در تعیین هنگام جلوس، عقد و نکاح، لشکرکشی، کوچ، مسافرت و کشت و زرع، زمان بنای شهرها، زمان بنای شهرها، به کارگیری افراد در امور مهم سیاسی و... به کنکاش در کیهان جهت تدبیر امور زمینی می پرداختند. این پژوهش بر آن است به واکاوی تأثیر باورهای کیهانی بر رخدادهای تاریخی ایران سده های دوم تا هفتم هجری، با اتخاذ رویکرد توصیفی تحلیلی، بپردازد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که باور به تأثیر قاطع ماوراءالطبیعه بر رویدادهای زمینی، آثار و نتایجِ عملی و حائز اهمیتی در تاریخ ایران داشته است که در بعد مثبت می توان به رشد و توسعه علم نجوم و علوم وابسته یا معینِ آن ازجمله ریاضیات، هندسه و هیئت، ساخت رصدخانه ها و تألیف کتب ارزشمند در حوزه علم نجوم و تدوین دقیق ترین تقویم های نجومی اشاره کرد. اعتقاد به تقدیرگرایی، باور به بیهودگی تدبیر و عمل گرایی، به تعویق افتادن و معطل ماندن امور مهم و تغییر در سیر طبیعی رخدادها نیز به عنوان پیامدهای منفی قابل ذکر است.