مطالب مرتبط با کلیدواژه

مانویت


۲۱.

زندیق ستیزی درعصرخلافت مهدی عباسی (با تأکید بر مانویان به مثابه زندیقان خاص)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال دوم تابستان ۱۳۹۱ شماره ۶ 153-170

کلیدواژه‌ها: خلافت عباسی زندیق مانویت نخبگان اجتماعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۲ تعداد دانلود : ۳۷۰
سیاستی که مهدی عباسی نسبت به مخالفان و دگراندیشان در پیش گرفت و در تاریخ فرهنگ اسلامی به «زندیق ستیزی» نامبردار شد؛ موضوعی است که از دیرباز، ذهن تاریخ پژوهان مسلمان و غیر مسلمان را به خود مشغول داشته، و موجب پدید آمدن ادبیات قابل توجهی پیرامون آن شده است. راستی، کدام عامل، خلیفه را به واکنش خشم آلود نسبت زنادقه واداشت؟ مفروض غالب پژوهش های به عمل آمده در باب انگیزه های خلیفه، از توسل به سیاست یاد شده، این است که او برای پاسداری از حریم توحید و کیان اسلام، به اتخاذ این روش مبادرت ورزید؛ اما یافته های پژوهش حاضر، در تبیین انگیزه های خلیفه، بر این فرضیه استوار است که افزون بر دغدغه دفاع از حریم توحید، آنچه خاطر خلیفه را مشوش کرد و او را به واکنش خشم آلود نسبت به زندیقان - به ویژه مانویان- واداشت، این بود که اینان در کنار ترویج آموزه های فلسفی مانوی- در خصوص دوگانگی در بن مایه های هستی- به انتقال مفاهیم ضد اشرافی و ضد طبقاتی مانویت نیز روی آوردند تا از این رهگذر، حاکمیت عباسی را به چالش کشند. خلیفه نیز برای دفع تهدیدهای احتمالی و جلوگیری از نشر این اندیشه ها در جامعه، سیاست زندیق ستیزی را درپیش گرفت و جانشینان خود را به ادامه این مشی، توصیه کرد.
۲۲.

«بود و هست و خواهد بود»

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۲ مرداد و شهریور ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۱۸۹) 83 - 89

کلیدواژه‌ها: مانویت فارسی میانه اوستایی تعبیرات قالبی صفات خدا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۷ تعداد دانلود : ۳۲۸
«بود و هست و خواهد بود» در اوستا تعبیری است مکرر که محققان سابقه قدیم تر آن را در دیگر زبان های هندی واروپایی نیز نشان داده اند. در نوشته های پهلوی این عبارت گاهی وصف خداست. در نوشته های مانوی نیز چنین تعبیری نظایری دارد. این نوشته جست وجویی مختصر در سابقه این تعابیر زردشتی و مانوی است. 
۲۳.

روند شکل گیری مفهوم انتزاعی نجات بخش در مسیحیت، بر اساس مباحثات سنت آگوستین با اسپسگان مانوی در متون افریقای قرون اولیه میلادی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت ادیان سال ۱۲ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۴۸) 103-116

کلیدواژه‌ها: مانویت مسیحیت مفهوم انتزاعی نجات بخش سنت آگوستین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۴ تعداد دانلود : ۲۸۳
ادعای اینکه عیسی(ع) جسم فیزیکی نداشته و مصلوب نشده است، اولین بار توسط شاخه های گنوستیک مسیحی، نظیر مانویانی که به شاخه مسیحیت ملحق شده بودند، مطرح شد. این امر تفاوتی اساسی بین مسیح شناسی مانوی و آیین سنتی مسیحی محسوب می شود. در این مقاله تحلیلی کیفی، ابتدا خلاصه ای از روند طرح تجسم الهی در پیکر عیسی مسیح بر اساس اناجیل و رسائل مسیحی، و سپس معرفی سه عیسایی که مانویان به آن باور داشتند، می آید. در ادامه، اثرپذیری متقابل این دو آیین در طرح تصویر عیسی(ع) به عنوان نجات بخش، بر اساس متون یافت شده از افریقای قرون اولیه میلادی بررسی شد. مباحثات اسپسگان مانوی با سنت آگوستین درباره تجسم مادی یا الهی حضرت عیسی(ع) در هنگام آفرینش و تصلیب، با تکیه بر مطالب انجیل، نامه های پولس و متون مانویان، اساس تحلیل بود و نشان داد که روند شکل گیری مفهوم انتزاعی نجات بخش، یک اثرپذیری دوسویه در بین مسیحیان و مانویان، در قرون نخست میلادی بوده است.
۲۴.

مطالعه تطبیقی مهدویت و منجی گرایی در آیین های باستانی ایران و دین اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت سال سی ام اسفند ۱۴۰۰ شماره ۲۹۱ 45-56

کلیدواژه‌ها: منجی گرایی مهدویت مانویت میترائیسم مزدکی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۵ تعداد دانلود : ۳۰۱
باور به ظهور و قیام منجی، در آیین های باستانی ایران و دین اسلام به صورت های گوناگون ثبت شده است. در این زمینه بررسی برخی مؤلفه ها نظیر فراگیری صلح و آرامش در عالم پس از ظهور منجی از موضوعات مورد اتفاق تمامی ادیان و در مقابل وقوع نبردهای میان خیر و شر و برخی موضوعات دیگر از موارد مورد اختلاف این ادیان است. حال با تکیه بر این موضوع در وهله نخست بررسی شباهت ها و تفاوت های منجی باوری در آیین های باستانی و دین اسلام و در مرحله بعد بررسی و اثبات وجود منجی گرایی از ابتدای ظهور دین باوری بشر و نشان دادن عناصر متعالی باور به مهدویت در دین اسلام، از اهداف پژوهش حاضر هستند. برهمین اساس، مقاله در تلاش بوده تا با تکیه بر روش تحلیلی تطبیقی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای به بررسی و مقابله منجی گرایی در آیین های اسلامی و ادیان باستانی بپردازد. مطالعه منابع به دست آمده نشان می دهد که اصل باور به یک نجات دهنده، در هر دوره ای شکل خاصی به خود گرفته و همواره افراد در مقابل ناعدالتی ها و وقایع ناگوار زمانه منجی و نجات دهنده ای را جست وجو کرده اند.
۲۵.

کاوشی نو در معنا و مصداق یابی «مجوس» با تأکید بر روایات اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت ادیان سال ۱۳ پاییز ۱۴۰۱ شماره ۴ (پیاپی ۵۲) 7-24

کلیدواژه‌ها: مجوس مغان مانویت زرتشتیان ایران باستان احادیث

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۳ تعداد دانلود : ۲۰۳
از واژه های پرکاربرد، به ویژه در متون نقلی کهن، واژه «مجوس» است. این واژه در منابع روایی اسلام سهم قابل توجه از احادیث را به خود اختصاص داده است. آنچه حائز اهمیت و مبنای این نوشتار بوده، تعیین مصداق مجوس در متون اسلامی است. دو دیدگاه کلی درباره مصداق مجوس مطرح است. برخی نویسندگان دایره مصادیق مجوس را گسترده دانسته و برای آن فرقه های متعددی نام برده اند که در تعداد و اسامی این فرقه ها با یکدیگر اختلاف دارند. نوشتار پیش رو پس از ذکر موافقان این دیدگاه و نقد دیدگاه آنان، به سرگذشت پیروان ادیان ایران باستان پرداخته و تنها دین زنده ایران باستان را آیین زرتشت دانسته است که پیروان فعالی دارند و تنها زرتشتیان اند که می توانند مصداق مجوس باشند؛ سپس با تحلیل و تطبیق مجوس در روایات اسلامی، این دیدگاه را برگزیده است که تنها مصداق مجوس در متون دینی اسلام، زرتشتیان هستند.
۲۶.

بررسی تأثیرات نقاشی ساسانی بر دیوارنگاره های سغدی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی دوره ۱۷ زمستان ۱۳۹۱ شماره ۴ 23 - 32

کلیدواژه‌ها: پنجکنت دیوارنگاره مانویت هنر ساسانی هنر سغدی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۵ تعداد دانلود : ۲۱۹
این مقاله با توجه به آثار مکتوب و تصویری باقی مانده از هنر ساسانی و سغدی که در زمان امپراتوری ساسانی در دوره هایی زیرمجموعه این پادشاهی بوده است به بررسی تأثیرات هنر ساسانی بر دیوارنگاره های سغدی می پردازد؛ جامعه آماری مورد بررسی 3 نمونه از نقش -برجسته ها و نقاشی دیواری های ساسانی و 6 نمونه از نقاشی دیواری های سغدی می باشد. روش تحقیق، توصیف و تحلیل نگاره ها ست و هدف بازشناسی تأثیرات نگاره های ساسانی بر دیوارنگاره های سغدی است، زیرا به اعتقاد بسیاری پژوهشگران نقاشی سغدی عامل انتقال ویژگی های نگاره های ساسانی به نگارگری ایران پس از اسلام می باشد و نتیجه حاصل از آن نشان می دهد علی رغم موقعیت درخشان سغد، همواره تأثیرات هنری ساسانی در نقاشی سغدی تأثیر گذار بوده است، بیشتر تأثیرگذاری نگاره های ساسانی برنگاره های سغدی در ویژگی های صوری نگاره ها از نظر فضای تصویری، استفاده از رنگ های تخت و درخشان، و نادیده گرفتن توالی زمانی و ابعاد مکانی و رویکرد به شیوه خطی می باشد، لیکن نقاشی سغدی از اصالت خاص خود بهره مند است و بنا به خاستگاه فرهنگی خویش همواره سعی درحفظ ارزش های فرهنگی و هنری خود می نمودند. سغدیان در نقاشی های خود نه تنها از ساسانیان بلکه از فرهنگ های تصویری دیگر سرزمین ها مانند خوارزم، هند و یونان نیز تأثیر گرفته اند.
۲۷.

تجلی اندیشه مانی در نقاشی های قرون میانه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: رهپویه هنر/ هنرهای تجسمی دوره پنجم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ (پیاپی ۱۷) 5 - 13
تعداد بازدید : ۲۰۳ تعداد دانلود : ۲۴۵
مسیحیت آغازین در اثر پیروی از سنت های آیین یهود، که در آن تصویرسازی منع می شد، توجهی به نقاشی ابراز نمی داشت اما با گسترش آن آیین، شاهد تجلی هنر نقاشی هستیم. در آثار برجای مانده از گور دخمه ها در شهر رم، مسیحیان به پیروی از سنت هلنی-   رومی انسان را به شکل موجودی ایدئال نقش کرده اند. با نظر به ثبات نگرش های هنری و زیبایی شناسی از عصر پیشا-مسیحی (شامل هارمونی، توازن، تناسب و ممسیس یا تقلید از طبیعت) و با ارجاع به آیه 26:1 از سفر پیدایش عهد عتیق که در باب آفرینش عنوان کرده است: «پروردگار انسان را به صورت خود آفرید»، انتظار می رفت که هنر مسیحی در همان مسیر هنر یونان و روم پیش برود و فقط جنبه مسیحی به خود بگیرد آن گونه که در هنر مسیحیت آغازین و در گور دخمه های شهر رم به چشم می خورد؛ اما به مرور شاهد ظهور هنری تصنعی و پر تلألو هستیم که یاد آور شیوه و اندیشه ثنویت گرای گنوسی-   مانوی است. مانی نخستین رهبر جهان مسیحیت است که سنت هنری را با توجه به اندیشه ثنویت گرا گسترش می دهد و آن را عملی قدسی بر می شمارد. حتی عده ای نقاشی های او را معجزه آسا می شمارند. او به عنوان یکی از نخستین مسیحیان با رویکردی متضمن اندیشه دوگانه پرستی به ابداع شیوه ای در هماهنگی کامل با اندیشه ثنویت گرا، به مفهوم شر انگاری ماده و جهان مادی، پرداخت. وی جهانی به دور از طبیعت گرایی و در تضاد با اندیشه مسیحیان، که طبیعت و جهان ماده را به عنوان مخلوق پروردگار می ستودند، مصور ساخت. در یافته های پژوهش، اندیشه ثنویت گرای مانی در نقاشی های قرون میانه قابل بازشناسی است.
۲۸.

بام ایزد (رازیگرِ بزرگ)؛ ایزد هنر و معماری در الهیات و اساطیر مانوی

نویسنده:
منبع: مطالعات ادیان و عرفان تطبیقی دوره ۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 21 - 38

کلیدواژه‌ها: مانویت آفرینش ثنویت معماری بام ایزد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۵ تعداد دانلود : ۱۹۲
این مقاله با تکیه بر منابع الاهیاتی و اساطیری در کیش مانوی، به مطالعه و تحلیل جایگاه «بام ایزد» به عنوان ایزدی که منصب معمار خدایان را در اختیار دارد، می پردازد. تولد مانی و سپس پرورش او در منطقه ای که تلاقی گاهِ فرهنگ های ایرانی و رومی و ادیان زرتشتی، مسیحی، بودایی، بابلی و کلدانی بود سبب گرایش او به نوعی عرفان گراییِ التقاطی شد. اما بدون تردید مانی و مانویت در گرایش به دو بُن گرایی (ثنویت) که شاخصه بارز نحله های گنوسی است، بیش از هر آئین دیگری متأثر از زروانیسمِ میترایی است که از سوی مغان زرتشتی در بین النهرین تبلیغ می شد. بر همین اساس، تقابل ازلی میان دو گوهر خیر و شر در ادبیات اسطوره ایِ مانویت بالأخص در روایت آفرینش جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داد و مراحل سه گانه آفرینش در کیش مانی را به عرصه تقابل پدرِ بزرگی در مقام گوهرِ خیر و شاه زاده تاریکی به عنوان گوهری اهریمنی تبدیل نمود. بام ایزد در مقام رازیگرِ بزرگ خدایان و در عرصه این تقابل اسطوره ای و در مراحل مختلف فرایند آفرینش از منظر مانویان، ایفای نقش می کند. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد خویش کاری ایزد هنر و معماری در الاهیات مانوی نجات انسان از بند اسارتِ پاره های ظلمت و تاریکی اهریمنی از یک سو و ساخت بهشت مینوی برای نیکوکاران و دوزخ برای در بند کشیدن اهریمنان از سوی دیگر است. این مقاله که با استفاده از روش تحلیلی و با مطالعه ای متن محور به انجام رسیده، ابتدا به مطالعه آموزه دو بُن گرایی (ثنویت) در کیش مانی پرداخته و سپس به تحقیق در جایگاهِ ایزد هنر و معماری در الاهیات و اسطوره شناسیِ مانوی می پرد.
۲۹.

بررسی امکان پیروی برخی از اعراب دوره پیشااسلامی از آئین مزدک(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال یازدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴۴ ۶۴-۴۹

کلیدواژه‌ها: آئین مزدک جاهلیت حیره زندقه مانویت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۶ تعداد دانلود : ۲۱۶
ابن کلبی در مثالب العرب، به هنگام برشمردن ادیان موجود در میان قبائل اعراب، از ظهور زندقه در میان برخی از قریشیان خبر می دهد و بیان می کند که مسیحیان حیره، به تاجران قبیله قریش زندقه را تعلیم می دادند. او همچنین اسامی زندیقان قریش را ذکر کرده است. با توجه به شواهد تاریخی در به کار رفتن زندقه در معنای مزدک گرایی، در این مقاله به این پرسش پرداخته می شود که آیا زندقه ای که ابن کلبی از رواج آن در میان قریش سخن گفته است، می تواند به معنای مزدک گرایی باشد یا خیر؟ از این رو، با رویکردی تاریخی با روش کتابخانه ای، سعی در کشف شواهدی دالّ بر حضور آئین مزدک در عربستان شده است. تدقیق در گزارش ابن کلبی و تحلیل شواهد کتابخانه ای نشان می دهد که زندقه مزبور به معنای مزدک گرایی نیست و برای شناخت معنای زندقه مورد گزارش ابن کلبی، باید احتمال های دیگر را مورد بررسی قرار داد.
۳۰.

زندیق

نویسنده: مترجم:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۳ مهر و آبان ۱۴۰۱ شماره ۴ (پیاپی ۱۹۶) 163 - 172

کلیدواژه‌ها: زندقه زندیق مانویت دین زردشتی مزدکیان صابئین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۹ تعداد دانلود : ۲۵۰
این نوشته ترجمه ای است از مدخل «زندیق» در تحریر دوم دائرهالمعارف اسلام و مروری است کلی بر اشتقاق و سابقه و معنای لفظ زندیق (که نویسنده به اصل آرمانی/ آرامی آن معتقد است)، تاریخ اجمالی مانویت و فرقه های آن در ادوار پس از اسلام، ارزش روایات مسلمانان درباره مانویت و شااره به بعضی زندیقان معروف.
۳۱.

باب برزویهِ طبیب و درون مایه هایِ مانویِ آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نثرپژوهی ادب فارسی دوره ۲۶ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵۳ 33 - 74

کلیدواژه‌ها: کلیله و دمنه باب برزویه طبیب مانویت ابن مقفع

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۰ تعداد دانلود : ۲۳۲
از گذشته تاکنون، میان پژوهندگان درباره این که باب برزویهِ طبیب دربردارنده آرای مانویان است یا خیر و نسبت دادن آن به ابن مقفّع که به مانوی بودن شهره بود، اختلاف نظر است. پژوهش پیشِ رو، با تحلیل باب برزویه و قراردادن آن در ترازوی سنجش با آموزه های مانوی، درپی مشخص کردن چنین آموزه هایی در باب برزویه است. برای این هدف، به سه موضوعِ کلان؛ یعنی شکاکیتِ دینی، زُهدگرایی و تمثیل ها توجه شده است. آنچه از بررسی و تحلیل درون مایه های مانوی در ذیل سه گانه یادشده به دست خواهد آمد، نخست این که در بحث شکاکیت دینی، گزاره گزینشِ ماحصلِ دین ها، یعنی تعبیرِ «زبده همه ادیان» در باب برزویه، در پیوند با گزینش گری مانویت و استفاده مانی از آثار و باورهای همه ادیان در جهت ساماندهی کیش خود است. در پیوند آموزه های زُهدگرایانه باب برزویه با عقاید مانوی نیز باید به آفرینش اهریمنیِ تنِ انسان، آرزویِ رهایی از زندان تن، باور به رنج آمیز بودن زندگی، ترک همبستری با زن، ترک جادوگری، پرهیز از آزار رساندن به انسان و حیوان اشاره کرد. در موضوع تمثیلات نیز هشدارِ باب برزویه درباره توجه به لذت های حواس به عنوان مانع اصلی سعادت، در تناسب با آموزه های مانوی و دنیاگریزی آنهاست. با تکیه بر شواهد متنی و سنجش آنها با آموزه های مانوی، در سراسر باب برزویه، بیننده مضمون هایی هستیم که در پیوند و همسویی با باورهای مانوی است
۳۲.

بررسی تأثیر ادیان و مذاهب و فرق پیش از مانی بر مانویت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ادیان و عرفان تطبیقی دوره ۷ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ 69 - 87

کلیدواژه‌ها: مانی مانویت ایران دین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۵ تعداد دانلود : ۱۱۲
مانی پیامبری باستانی در سرزمین بابل بود که در قلمرو دولت های ایرانیِ اشکانی و ساسانی می زیست و از جانب مادر نسب از پادشاهان اشکانی داشت وی در اواخر سلطنت اشکانیان متولد شده و دوره کودکی تا مرگ در عصر ساسانیان را در این گیتی تجربه نمود. مانی در مکانی به دنیا آمد که برای آوردن یک دین جامع و جهان شمول شرایط و زمینه های مناسبی داشت و بعد از مطالعات و سفرهایی که به سرزمین ها و مناطق مختلف داشت مدعی شد که به وی الهام شده و چنین وانمود کرد که به عنوان پیامبر آخر الزمان برگزیده شده است. مانی به عنوان یک پیامبر ایرانی دینی آورد که برگرفته از ادیان و مذاهب و فرق قبل از وی مانند زروان، مهر، زرتشت، مسیح، بودا، صابئی و چند نمونه دیگر بود و با بررسی آیین ها، ادیان، مذاهب و فرق ذکر شده این حقیقت بر ما آشکار می شود که دین مانی یک دین اتقاطی و تلفیقی است که مؤسس آن در هر دینی که به منطقه پیروان آن مانند هندوستان، آسیای صغیر و سایر نقاط سفر می کرد و یا هواداران و مبلغان او به قلمرو آن قدم می گذاشتند و قصد داشتند تا پیروان آن را به آیین خود جذب کند، اصول یا فروعی را بر می گرفت. تحقیق مورد نظر نیز با تکیه بر شواهد و شباهت های موجود مانویت با آیین ها، مذاهب و فرق توحیدی و غیر توحیدی قبل از خود صورت گرفته است.
۳۳.

درباره زبان مانی

نویسنده: مترجم:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۴ مهر و آبان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۲۰۲) 105 - 114

کلیدواژه‌ها: مانی مانویت ارمانی مندایی سریانی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۴ تعداد دانلود : ۱۸۰
اینکه زبان اصلی نوشته های مانی زبانِ ارمانی (آرامی) بوده امروز در نزد محققان امری مسلّم است، ولی این را محققان به مرور دریافته اند. نقطه عطف در تاریخ مطالعات مانوی در این موضوع دو مقاله ای است که ترجمه آنها در این گفتار آمده است. زبان مانی گویشی از گویش های زبان ارمانی بوده و مانویان نوشته های او را از این گویش به زبان های دیگر ترجمه کرده بوده اند. ولی آن گویش گویش شهر رُها (Edessa) نبوده است.
۳۴.

نگاهی به درون مایه هایِ همسان در: حماسه گیل گمش، سرودِ مروارید و متن هایِ مانوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات تطبیقی سال ۱۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲۹ 33 - 80

کلیدواژه‌ها: گیل گمش سرود مروارید مانی مانویت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۷ تعداد دانلود : ۱۳۶
حماسه گیل گمش و سرودِ مروارید دو میراثِ بزرگِ بشری هستند که اثرِ نخستین در 2100 پیش از میلادِ مسیح و دومین اثر در نیمه دومِ سده نخستِ میلادی (میانِ 50 تا 70) به نگارش درآمده است. به نظر می رسد این دو اثر که یکی قالبی حماسی و دیگر عرفانی دارد و ظاهراً متفاوت می نمایند، از درون مایه هایی همسان بهره مندند و هر دو در شکل دهیِ اندیشه ها و باورهایِ مانی و مانویان تأثیرگذار بوده است؛ به این معنا که مادری تأثیرگذار (مادرِ حیات)، شاهزاده ای به فراموشی گرفتار آمده، وجودِ همزادی چون نَرْجَمیگ، قهرمانی مانندِ هرمزدبغ که به سرزمینِ تاریکی می تازد، وجودِ شیرچهر اژدهایی اهریمنی، لباسِ رزم برکَندن و تاج بر سر نهادن پس از رهایی از تن و جهان، وجودِ مادینه ای گُمراه کُننده و همین طور پدر و دختری اهریمنی (اَشَقْلون و مُردیانگ) که در پیِ گمراه ساختنِ سرنمونِ انسان ها هستند، وجودِ کشتی رانی رستگارکننده و آگاهی بخشی دلسوز (عیسایِ درخشان)، انسان ایزدی خورشیدگونه (مانی) و مقوله آزار نرساندن به حیوانات در مانویّت، همگی مقوله هایی است که در حماسه گیل گمش و سرودِ مروارید یافت می شود. نتایجِ پژوهش نشان می دهد که مانی و مانویان از این دو اثر که یکی به میان رودان تعلّق دارد و در پیوند با نژادِ سامی و دیگر به فرهنگِ پارتی اشکانی متعلّق است، تأثیر پذیرفته اند و در این همسانی و الگوپذیری، می توانیم آمیزش و تعاملِ فرهنگِ ایرانی را با دیگر فرهنگ ها و باورها ببینیم.
۳۵.

مطالعه مقایسه ای مفهوم جبر و اختیار در مانویت و عرفان اسلامی-ایرانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ادیان و عرفان تطبیقی دوره ۸ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ 185 - 208

کلیدواژه‌ها: عرفان مانویت جبر اختیار تقدیر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۳ تعداد دانلود : ۶۰
ادبیات عرفانی پیش از اسلام در حوزه نجد ایران، ادبیاتی آمیخته به رمز و کنایه و سرشار از گفت و گو با عالم بالاست. تلاش برای شناختن حقیقت انسان و رسیدن به درک خدایی، جنبه ای از عرفان ایران پیش از اسلام است که افرادی چون مانی، با تأثیر پذیری از آیین گنوسی آن را به ادبیات ایران وارد کردند. نوشته های مانی و شاگردانش تا قرن ها در مناطق ایرانی سرزمین های شرق، آموخته و آموزانده می شد. با توجه به اینکه جبر و اختیار از مسائل مهم فلسفی درباره افعال انسان در همه ادیان و آیین هاست، این پژوهش برآن است تا به شیوه تطبیقی و با بررسی برخی نوشته های بجای مانده مانوی، نخست به بررسی یکی از این جنبه های باور های مانویان یعنی جبر و اختیار انسان و خویش کاری انسان در رهایی نور و رسیدن به عالم ملکوت بپردازد و سپس با بررسی عقیده عرفانی اسلام در موضوع جبر و اختیار، با استفاده از متون شاخص عرفانی، این دو دیدگاه را با یکدیگر مقایسه کند. طبق بررسی انجام گرفته می توان گفت که از دیدگاه این دو آیین، مفهوم جبر و اختیار در واقع تضادی میان دو جنبه مختلف از وجود بشر ایجاد نمی کنند، بلکه به تکمیل یکدیگر می انجامند. به این ترتیب، اراده انسان جزئی از اراده الهی در نظام عالم است و انسان از آزادی عمل برخوردار است.
۳۶.

یادداشتهای حاشیه متون فارسی و عربی (1)

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۵ مرداد و شهریور ۱۴۰۳ شماره ۳ (پیاپی ۲۰۷) 177 - 193

کلیدواژه‌ها: فارسی کلاسیک مضامین مشترک مباحث لغوی جغرافیای تاریخی مانویت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴ تعداد دانلود : ۳۹
این چند یادداشت به تفاریق درباره بعضی لغات و تعبیرات و مضامین بعضی از متون فارسی و عربی نوشته شده و در گذشته در شبکه های مجازی نشر شده است. در این جا آنها را با قدری تغییرات می آوریم. در این نوبت، موضوع سخن یادداشتهایی کوتاه درباره شاهنامه، ویس و رامین، دانشنامه میسری، قابوسنامه، مخزن الاسرار، اسکندرنامه، بوستان، نوروزنامه، کلیله و دمنه، صیدنه، التفهیم، الجماهر، تاریخ بیهق، تاریخ بیهقی، و الفهرست است. چند یادداشت از این یادداشتها اقتباس از تحقیقات محققان غربی است.
۳۷.

یادداشتهای حاشیه متون فارسی و عربی (2)

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۵ مهر و آبان ۱۴۰۳ شماره ۴ (پیاپی ۲۰۸) 231 - 253

کلیدواژه‌ها: فارسی کلاسیک مضامین مشترک مباحث لغوی جغرافیای تاریخی مانویت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹ تعداد دانلود : ۴۹
این چند یادداشت به تفاریق درباره بعضی لغات و تعبیرات و مضامین بعضی از متون فارسی و عربی نوشته شده و در گذشته در شبکه های مجازی نشر شده است. در این جا آنها را با قدری تغییرات می آوریم. در این نوبت، موضوع سخن یادداشتهایی کوتاه درباره شاهنامه، ویس و رامین، دانشنامه میسری، قابوسنامه، مخزن الاسرار، اسکندرنامه، بوستان، نوروزنامه، کلیله و دمنه، صیدنه، التفهیم، الجماهر، تاریخ بیهق، تاریخ بیهقی، و الفهرست است. چند یادداشت از این یادداشتها اقتباس از تحقیقات محققان غربی است.
۳۸.

گونه شناسی منجی در آیین مانوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت ادیان سال ۱۵ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۴ (پیاپی ۶۰) 139 - 154

کلیدواژه‌ها: مانویت آیین های گنوسی اساطیر مانوی نجات شناسی منجی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷ تعداد دانلود : ۴۷
یکی از اساسی ترین آموزه ها در نجات شناسی، انگاره ی منجی است. آیین مانوی همچون سایر آیین های گنوسی رستگاری انسان را در کسب معرفتِ اشراقی می داند؛ معرفتی که از راه کشف حاصل می شود و عوامل مختلفی ازجمله منجی در رسیدن به این جایگاه نقشِ کلیدی را ایفا میکنند. در متون مختلف باقی مانده از کیش مانوی، به منجی و نقش او در نجات انسان اشارات متعددی شده است؛ اما بسته به جغرافیای تبلیغی، مصادیق مختلفی برای این آموزه معرفی می شود. در تحقیقات و پژوهش های به عمل آمده در این راستا، غالباً به شخص «عیسی» و «منوهمد روشن» پرداخته شده است. این نوشتار درصدد آن است که ماهیت و کارکرد منجی و مصادیق مختلف آن در مانویت را با توجه به اساطیر و متون مقدس مانوی واکاود. ازآنجایی که آیین مانوی دارای مضامین التقاطی پیچیده ای است، تحقیق در انگاره ی منجی می تواند به روشن شدن این مطلب کمک کند که مانی در تبیین آن، نظر به کدام دین و مذهب داشته است.