درخت حوزه‌های تخصصی

اهمیت ویژه ترجمه قرآن کریم، این حوزه را همچنان نیازمند پژوهش های جدی نشان می دهد. در این پژوهش با درک یکی از عرصه های بسیار مهم ترجمه کلام الهی، برآنیم تا در مسیر ارتقای سطح روشمندی این حوزه، گامی کارساز برداریم. «ترجمه لغات مشترک فارسی و عربی» که ذیل مبحث «ساختار لغوی قرآن کریم» قرار دارد، همچون سایر مباحث ترجمه، علاوه بر توجه شایسته تر، نیازمند قاعده مندی است تا اهداف ترجمه را بیش از پیش، دست یاب کند. با توجه به اینکه واژگان مشترک فارسی و عربی سه گونه اند (دسته ای برخوردار از وحدت معنایی، دسته دیگر دارای اختلاف معنایی و دسته سوم دربردارنده وجوه معنایی)، این نوشتار واژگان مشترکی را برخواهد رسید که دارای اختلاف معنایی هستند. «سیما، شاعر، طوفان، مثقال و مداد» نمونه واژگان مورد تحلیل است. نگارنده پس از بررسی معنای لغوی و استعمال قرآنی واژگان، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، به آسیب شناسی ترجمه های فارسی منتخب قرآن کریم درخصوص واژگان پنج گانه پرداخته است. گزارش خطای 40 تا 50 درصدی ترجمه های قرآن موجود، به جهت غفلت از قاعده فهم واژگان مشترک فارسی عربی، رهاورد نوشتار حاضر است.

هر زبان برای تأکید در کلام و تثبیت معنا در ذهن مخاطب، روش های خاصی را به کار می گیرد. در این میان، قرآن کریم را بهترین و برترین الگوی وادی سخنوری برشمرده اند که شیوه های ویژه تأکیدی را با گزینش حکیمانه و شگفت کلمات، در خود جای داده است. نظر به اهمیت این موضوع در قرآن کریم، پژوهش پیش رو کوشیده است تا ترجمه ادوات تأکید را در ترجمه های سه گانه قرآن یعنی تحت اللفظی؛ وفادار و تفسیری، مورد بررسی و کندوکاو قرار دهد. نگارند گان، نخست ضمن اشاره ای کوتاه پیرامون ادوات تأکید، مصادیق آن را از لابه لای ترجمه های موردنظر استخراج نموده و آنگاه به برابرسازی این ادوات در ترجمه های معاصر قرآن کریم و مقایسه و ارزیابی ترجمه ها پرداخته اند. رهیافت این جستار علمی، از این قرار است که ترجمه های تحت اللفظی، در ترجمه ادوات تأکید، ریزنگری و تعمق کامل تر و دقیق تری از دیگر ترجمه ها داشته است. سپس ترجمه های تفسیری، به ویژه در ترجمه نون تأکید، نهایت دقت و توجه را نموده، و در مرتبه سوم نیز، ترجمه های وفادار قرار می گیرد که توجه لازم را در ترجمه نون تأکید نداشته و البته «إِنَّما» را تقریباً بطور کامل، برابرسازی کرده اند.

یکی از مبانی مهم زمخشری در تفسیر کشاف، استفاده از احادیث نبوی برای واکاوی مسائلی نظیر علوم ادبی، علوم قرآنی و... در جهت فهم معنای آیه است؛ در این میان، وی در 20 مورد، از احادیث نبوی برای کاربست معنای واژگان استفاده نموده است. در این راستا پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و رویکرد انتقادی، چهار کاربستِ چالش زا، از حیث معنای واژه را با تحلیل دیدگاه زمخشری و روایت مربوطه، مورد ارزیابی قرار داده، سپس نتیجه بررسی صورت گرفته از معنای واژه را در ترجمه های فارسی معاصر بازتاب داده و در نهایت به این نتیجه رسیده است که از یک سو زمخشری در اکثر موارد، کاربست روایات را به درستی اشاره ننموده است و از سوی دیگر، ترجمه های فارسی نیز در برگردان واژگان مورد بررسی، به این موضوع توجه کامل، مبذول نداشته اند. در هر حال مرحوم  مشکینی از سایر مترجمان مورد بحث، دقیق تر عمل نموده است.