درخت حوزه‌های تخصصی

در نگاه قرآن «تفکر» از چه جایگاه و ارزشی دارد و منابع آن کدامند؟ این نوشتار پس از مفهوم شناسی واژه «تفکر» ابتدا به بررسی کاربردهای این واژه در قرآن، به ترتیب نزول سوره ها و سپس تحلیل محتوایی آن آیات، همت گماشته است. در گام دوم نیزآیات از زاویه شناخت منابع تفکر، مورد تحلیل قرار گرفته و در یک دسته بندی دقیق، منابع تفکر از دیدگاه قرآن معرفی شده اند. در پایان به منظور پرهیز از خطای رایج در برخی از تراجم و تفاسیر قرآن که «تعقل» را مترادف با «تفکر» پنداشته اند، به بیان تفاوت اساسی میان آنها پرداخته شده است.

قرآن کریم، کتاب انسانسازی است که از جانب حضرت حق برای به سعادت رساندن نوع بشر نازل شده است. از همان آغاز رسالت حضرت ختمی مرتبت، محمد مصطفی(ص)، مسلمین به گونه های مختلف در آثار و گفتار خویش از آن بهره جسته اند. شاعران و نویسندگان نیز بنابه آموزه های دینی و پرورش یافتن در دامن مکتب مقدس اسلام برای بیان اندیشه ها و مکنونات قلبی خویش از آن بسیار تأثیر پذیرفته اند که این تأثیرات یا به صورت ارادی و با طرح از پیش تهیه شده و یا غیر ارادی و فی البداهه در آثارشان انعکاس یافته است. رودکی سمرقندی نیز بنابه آموزه های دینی و پرورش یافتن در دامن مکتب هدایت بخش اسلام از قرآن کریم بارها در اشعار خویش استفاده کرده است. با بررسی به عمل آمده، وی به سه صورت از آیات الهی بهره جسته است: الف) نقل مفاهیم و معانی قرآن کریم ب) تلمیحات و قصص انبیا ج) به کار بردن واژگان و ترکیبات قرآنی. این مقاله کوششی برای تبیین آن دسته از آیات و احادیثی است که این شاعر توانا از آنها در اشعار خویش به گونه های مختلف بهره جسته است.

ظن از واژه¬های نسبتاً پرکاربرد در قرآن کریم است که به جهت استفادة آن در موضوعات اعتقادی و اخلاقی، از اهمیت بالایی در مباحث معرفت¬شناختی و اخلاقیِ قرآن برخوردار است. در برخی از آیات قرآن، "خاشعین" چنین توصیف شده¬اند که آنها در مورد ملاقات پروردگارشان ظن دارند. در حالی که، در موارد دیگری از قرآن آمده است که کافران در اعتقاداتشان بر امور ظنی اتکا دارند و نیز گفته شده که ظن، انسان را از حقیقت بی¬نیاز نمی¬کند. از این رو، بیشتر مفسران بر آن شده¬اند که ظن دارای دو معنای متضادِ یقین و شک است. نویسندة این مقاله ضمن بیان سه دیدگاه در مورد معنای اصلی ظن، دیدگاه راغب را در این باره تقویت و سپس به طبقه¬بندی موارد کاربرد ظن در قرآن پرداخته است. همچنین رابطة مفهومی بین ظن با واژه¬های یقین، شک، حِسبان و زعم بیان شده است.