سید حسین واعظی

از مباحث مهم در عرفان عملی، «حالات و مقامات عرفانی» است. سالک در جهت نیل و وصول به حق باید همراه پیر و مرشد خود، منازل و مقاماتی را کسب نماید و در این راه نیز حالاتی بر وی حادث می شود. هدف در پژوهش حاضر بیان بعضی از این حالات و مقامات از دیدگاه ابن سینا و قشیری است؛ که با روش کیفی و به نحو تحلیل محتوی و با استفاده از منابع کتابخانه ای صورت پذیرفته است. بعضی از یافته های تحقیق بیانگر است که: ابن سینا اجمالاً در آثار عرفانی خود، مخصوصا در نمط نهم اشارات، بعضی از آنها را تحت عنوان: «مقامات العارفین» مطرح کرده است. قشیری نیز در رساله قشیریه، تفصیلاً به بیان تعدادی از حالات و مقامات عرفانی پرداخته است. محقق نیز به روش تحلیلی به بیان، سنجش و مقایسه نظرات این دو دانشمند پرداخته است. از دیگر یافته ها می توان تعداد حالات و مقامات؛ تقدم تأخر این ها و وجوه اشتراک و افتراق نظر این دو دانشمند را در خصوص حالات و مقامات دانست.

یکی از ناهنجاریها و آسیب های بزرگ در حوزه رفتار اجتماعی، بهانه جویی در برابر اوامر الهی است که به صورت درخواستها و پرسشهای جاهلانه و بعضاً ستیزه جویانه در مقابل سفیران الهی مطرح می گردد. این موضوع بازتاب وسیع در آیات به ویژه قصص قرآن دارد. این مقاله با عنوان بررسی زمینه ها و عوامل بهانه جویی های اجتماعی در برابر اوامر الهی، با محوریت آیات مربوط به قوم حضرت موسی(ع) و امت حضرت محمد(ص)، به صورت توصیفی- تحلیلی و با رویکرد تحلیل محتوای کیفی، عوامل و زمینه سازهای این رفتار اجتماعی نامطلوب را مورد بررسی قرار داده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد، در رهیافت قرآنی، بهانه جویی ریشه در عوامل متعددی دارد که برخی مربوط به ساختار درونی انسان(بینشی-گرایشی) و برخی متأثر از عوامل بیرونی است. عوامل مربوط به ساختار وجودی در حوزه بینشی: جهل، مادی نگری و سوءظن به خدا و در حوزه گرایشی: تفو ق طلبی، تنوع طلبی، راحت طلبی، فرصت طلبی و مسئولیت گریزی می باشد. از عوامل زمینه ساز بیرون از ساختار وجود انسان که نقش جهت دهنده و سوق دهنده به بینش ها و گرایش ها دارد، می توان به عوامل فیزیکی و متافیزیکی(غیر محسوس) و زمینه سازهای اجتماعی- فرهنگی مانند ساختار اجتماعی آسیب زا و نقش همنشینی اشاره کرد. همچنین با تدبر در آیه ی130 بقره و توجه به صنعت تضمین بکار رفته در آن، در می یابیم ریشه اصلی اعراض از فرمانهای الهی با بهانه جویی، میل و رغبت عامدانه به غیر خدا و دل در گرو غیر او داشتن است.

قدرت اراده از ویژگی های مهم انسان است که با آن نوع زندگی و سرنوشت خود را انتخاب می کند. در این پژوهش بررسی مسئله اراده انسان از دیدگاه توماس آکویناس و ملاصدرا با روش کیفی و به صورت توصیفی تحلیلی انجام شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که، در هردو دیدگاه، اراده میلی درونی است که رو به سوی غایت خود دارد. آکویناس منشأ اراده را به طورکلی طبیعت و شوق؛ و مبدأ اراده آزاد را احکام عقلانی می داند؛ ولی ملاصدرا اراده را با توجه به مبادی حکمت متعالیه، از جنس وجود و مشکک می شمرد که انسان به دلیل مرتبه بالای وجود خود در بین موجودات، قوی ترین اراده را دارد. هردو متفکر معتقدند اراده انسان موهبتی الهی است که در طول اراده خداوند و در سطحی پایین تر قرار دارد ولی انسان دارای اراده آزاد نیز می باشد.

هدف از مقاله حاضر، جستجو درباره مسئله وحدت در وجود و شهود در روش سلوکی خواجه عبدالله انصاری و در آثار فلسفی - عرفانی غیاث الدین دشتکی و مقایسه این دو دیدگاه است. این موضوع به صراحت در آثار خواجه در دسترس نیست و از فحوای کلام او در بیان بعضی مقامات عرفانی به دست می آید؛ ولی در کلام دشتکی با تأویل های عرفانی مطرح شده است. خواجه عبدالله وحدت وجود را در مقام احدیت و وحدت شهود را در مقام شریعت، طریقت و حقیقت، مقامات فنا، فقر، تجرید، توحید و تشبیه در عین تنزیه، در قالب مثال طرح و توصیف کرده است؛ اما دشتکی نگاهی فرانگر به این موضوعات داشته و به صراحت آنها را تبیین کرده است. او وحدت وجود را به وحدت شهود تأویل کرده و وحدت شهود را در مقام و حدت با حق دانسته است؛ به نحوی که وجودات کثیر را نیز به رسمیت می شناسد و آنها را ظل وجود حقیقی می داند؛ البته دشتکی بین وحدت وجود و وحدت شهود نتوانست به خوبی تمایز قائل شود. این دو نگاه ازنظر چشم انداز متفاوت اند؛ اما از حیث مفاهیم بنیادی تفاوت چندانی ندارند. تحقیق حاضر، کیفی و با هدف بنیادی و از حیث روش، توصیفی تحلیلی است.

تحقیق حاضر به تبیین و تحلیل ویژگیهای تعلیم و تربیت از دیدگاه علامه محمدتقی جعفری می پردازد. علامه جعفری صاحب نظری است که آراء تربیتی ایشان برگرفته از قرآن، نهج البلاغه و گاهی مثنوی معنوی است. نتایج حاصله حاکی از آنست که اصول و روش های تربیت اخلاقی شامل حیات، معقول، اندیشه ورزی و تعقل، تقویت اعتقادات در تربیت اخلاقی، جایگاه تشویق و تنبیه در تربیت اخلاقی، بهره مندی از اندیشه های والا، مسئولیت پذیری در تربیت اخلاقی، خلاقیت یابی، و پرورش آن و توجه به ارزشها و فرهنگ جامعه می باشد. روش انجام کار تحلیل محتوای کیفی می باشد. منابع مورد بررسی و مطالعه شامل کتاب ها، مجلات، مقالات و سخنرانی هاست. اصلی ترین هدف تربیت انسان های متفکر، محقق، پیشرو، عالم، متدین، متخلف و آراسته به فضایل اخلاقی برای رسیدن به بصیرت، سعادت، و جامعه صالح در شئون فردی و اجتماعی است که دستیابی به غایت اصیل زندگی انسانی یعنی قرب الی الله و تخلق به اخلاق الله را در بر خواهد داشت. از منظر استاد اولین و حقیقی ترین معلم و مربی خداوند است پس انسان باید شایستگی احراز مقام نمایندگی خدا را از او بخواهد. همچنین در بحث معلم و مربی به سه بعد، از جمله بعد ماشینی، بعد غیر ماشینی، بعد فوق ماشینی یا بعد معنوی اشاره کرده اند.