قاسمعلی مقتدری

تحقیقات علمی در زمینه ی روندهای اقلیمی حاکی از آن است که هم اکنون تغییرات سریع تر از دوره های گذشته در حال وقوع است. امروزه موضوع تغییرات آب و هوا از مسائل قابل توجه پژوهش های آب و هوایی است. پیش بینی روند تغییرات آب و هوا برای مدیریت محیط زیست و ادامه حیات جوامع انسانی بسیار مهم و ضروری  می باشد. در این پژوهش از آمار ایستگاه سپیدان در یک دوره آماری 19  ساله (2005-2023)  استفاده شده است. در این بررسی روند و نوع تغییرات دما و بارش بصورت ماهانه، فصلی و سالانه  مورد بررسی قرار گرفت نتایج نشان داد که میانگین دما، میانگین حداقل ذما و حداکثر دمای سالانه دارای روند کاهشی است و بیشترین کاهش با آماره 0.64- مربوط به حداکثر دماست. تغییرات فصلی میانگین دما نشان داد که فصل بهار دارای روند کاهشی است و سایرفصول بدون روند است. میانگین حداقل دما در فصول بهار و تابستان دارای روند کاهشی است. میانگین حداکثر دما در سه فصل بهار، تابستان و پاییزدارای روند کاهشی است. تغییرات ماهانه میانگین دما، فقط ماه های ژولای و سپتامبر دارای روند کاهشی است و بقیه ماه ها  فاقد روند است. میانگین حداقل دما در ماه های ژانویه، ژولای، آگوست، سپتامبر و اکتبر دارای روندکاهشی و بقیه ماه ها  فاقد روند است. میانگین حداکثر دما ماه های مارس،آوریل، می و نوامبر بدون روند و بقیه ماه ها دارای روند کاهشی است. نتایج بررسی تغییرات بارش حاکی از این است که میانگین سالانه و فصلی فاقد روند است و میانگین ماهانه بارش در ماه های گرم سال یعنی ماه های می، ژوئن، ژولای و سپتامبردارای روند کاهشی و بقیه ماه ها فاقد روند است.

ﻳﻜﻰ ﺍﺯ راه های ﺑﺮﺍی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻭ ﮔﺴﺘﺮﺵ فعالیت‌های ﺯﺭﺍﻋﻰ ﻭ ﺑﺎﻏﻰ ﺩﺭ ﻛﺸﻮﺭ، ﺍﺳـﺘﻔﺎﺩﻩ ﺑﻬﻴﻨـﻪ ﺍﺯ ﺍﺭﺍﺿﻰ می باشد. ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻴﺎﻥ ﺗﻮﻟﻴﺪ دانه‌های ﺭﻭﻏﻨﻰ ﻛﻠﺰﺍ ﻳﻜﻰ ﺍﺯ پتانسیل‌های ﺧﻮﺏ ﻛﺸﻮﺭ درزمینه فعالیت‌های ﺯﺭﺍﻋـﻰ ﺍﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺩﺍﺭﺍی ﺍﺭﺯﺵ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩی ﺑﺴﻴﺎﺭی ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ازنظر ﻏﺬﺍﻳﻰ ﺣﺎﺋﺰ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﻰ هست اﻳﻦ ﻣﺤﺼﻮﻝ ﺍﺯ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎﻥ ﺗﻨﺎﻭﺑﻰ ﺑﺎ ﮔﻨﺪﻡ می‌باشد ﻭ ﺑﺮﺍی ﭘﺎﻳﺪﺍﺭی ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻨﺪﻡ ﺑﺎﻳﺪ حتماً˝ ﻫﺮ ﭼﻬﺎﺭ ﺳﺎﻝ یک‌بار ﻛﻠﺰﺍ ﺩﺭ ﺗﻨﺎﻭﺏ ﺑﺎ ﮔﻨﺪﻡ ﻛﺸﺖ ﺷﻮﺩ. بنابراین ﺑﺎﻳﺪ ٥٢ ﺩﺭﺻﺪ ﺍﺭﺍﺿﻰ ﺯﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﮔﻨﺪﻡ ﺩﺭ ﺍﻟﮕﻮی ﻛﺸﺖ ﭘﺎﻳﺪﺍﺭ ﺑﻪ ﻛﻠﺰﺍ ﺍﺧﺘﺼﺎﺹ یابد. طبق آمار 1401 استان فارس پنجمین استان در برداشت از کلزا در واحد سطح و میزان آن می باشد .پژوهش ﺣﺎﺿﺮ باهدف ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺍﻗﻠﻴﻤﻰ و ﺯﻣﻴﻨﻰ ﻣﺆﺛﺮ درکشت ﻛﻠﺰﺍ ﻭ پهنه‌بندی ﻧـﻮﺍﺣﻰ ﻣﺴـﺘﻌﺪ ﻛﺸـﺖ ﺍﻳـﻦ ﺩﺭ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﻓﺎﺭﺱ، انجام‌شده ﺍﺳـﺖ. ﺟﻬﺖ پهنه‌بندی نقشه‌های ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎی ﺍﻗﻠﻴﻤﻰ ﻣﺆﺛﺮ ﺟﻬـﺖ ﺭﺷـﺪ ﻭ ﻧﻤـﻮ ﻛﻠـﺰﺍ ابتدا با ﺭﻭﺵ AHP در expert choice به وزن لایه‌ها پرداخته‌شده سپس با سیستم اطلاعات جغرافیایی نسبت به پهنه‌بندی اقدام شده است.ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻧﻘﺸﻪ تهیه‌شده 33524 کیلومترمربع ﺍﺯ ﻣﺴـﺎﺣﺖ ﺍﺳـﺘﺎﻥ ﺩﺍﺭﺍی ﺍﺳـﺘﻌﺪﺍﺩ ﺯﻳـﺎﺩ،48226 کیلومترمربع ﺁﻥ ﺩﺍﺭﺍی ﺍﺳﺘﻌﺪﺍﺩ ﻣﻨﺎﺳﺐ، 30062 کیلومترمربع ﺍﺯ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺁﻥ بااستعداد ﺿﻌﻴﻒ ﻭ 10783 کیلومترمربع ﺁﻥ ﻓﺎﻗﺪ ﺍﺳﺘﻌﺪﺍﺩ ﺟﻬﺖ ﻛﺸﺖ ﻛﻠﺰﺍ می‌باشد. مناطق با استعداد زیاد شامل بخش ﺯﻳﺎﺩی ﺍﺯ قسمت‌های ﻏﺮﺑﻰ ﺍﺳـﺘﺎﻥ می‌شودکهعبارت‌اند ﺍﺯ ﻓﻴﺮﻭﺯﺁﺑـﺎﺩ،ﺷﻴﺮﺍﺯ، ﺯﺭﻗﺎﻥ ﻭ ﺑﺮﺍﺯﺟﺎﻥ می‌باشد. بااستعداد ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺎﻣﻞ قسمت‌های ﺟﻨﻮﺑﻰ، ﺷﺮﻗﻰ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ به‌صورت ﭘﺮﺍﻛﻨﺪﻩ قسمت‌های از شمال ﻭ ﻏﺮﺏ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ برگرفته است و ﻻﺭﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﻓﺴﺎ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ واقع‌شده‌اند.مناطق با استعدا ضعیف استان به‌صورت ﭘﺮﺍﻛﻨﺪﻩ ﺩﺭ قسمت‌های ﺟﻨﻮﺑﻰ، ﺟﻨﻮﺏ ﺷﺮﻗﻰ ﻭ ﺷـﻤﺎﻟﻰ واقع‌شده ﺍﺳـﺖ . مناطق فاقد استعداد ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰﺍﻥ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﺍ می‌باشد. ﻛﻪ ﺩﺭ ﻗﺴﻤﺖ ﺷﻤﺎﻟﻰ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﻗـﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺁﺑﺎﺩﻩ ﻭ ﺍﻗﻠﻴﺪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻭﺍﻗﻊ شده اند.

یکی از مهم ترین عوامل اثر گذار بر نوسانات آب وهوایی سال به سال هر منطقه، نقش الگوها و شاخص های آب و هوایی دور از منطقه مورد نظر است. از جمله مهمترین و قوی ترین الگوهای پیوند از دور که در مقیاس جهانی بر پدیده های هواشناسی در اکثر مناطق کره زمین تاثیر می گذارد، پدیده انسو است. انسو از دو واژه النینو[1]  و نوسان جنوبی[2]  گرفته شده است. النینو جریان آب گرمی است که در زمان تضعیف بادهای تجارتی جنوب شرقی در نیمکره جنوبی به سمت جنوب و در طول ساحل جنوبی اکوادور و ساحل شمالی پرو در طی تابستان نیمکره جنوبی جریان می یابد. با توجه به اهیمت تاثیرات این پدیده اقلیمی بر آب و هوای مناطق مختلف کره زمین در این پژوهش اثرات آن بر آب و هوای شهر دوگنبدان (مرکز شهرستان گچساران استان کهگیلویه و بویر احمد) بررسی شده است. بدین منظور از داده های میانگین دمای ماهانه و سالانه و مجموع بارش ماهانه و سالانه ایستگاه سینوپتیک دوگنبدان برای یک دوره آماری 22 ساله (2006-1985) و همچنین مقادیر ماهانه و سالانه شاخص نوسان جنوبی بهره گرفته شده است. بررسی ها به کمک روش های آماری صورت گرفته و نتایج به صورت گرافیکی ارائه و تحلیل شده است. نتایج نشان داد که در مقیاس ماهانه و سالانه ارتباط معناداری بین دما و رخداد النینو و لانینا وجود ندارد. بنابراین تاثیر رخداد انسو بر دمای شهر دوگنبدان بسیار ناچیز است. برخلاف دما، ضمن مشاهده روند خطی افزایش بارش در دوره آماری، غالبا همزمان با رخداد النینو شاهد افزایش بارش و در زمان رخداد لانینا شاهد کاهش بارش بوده ایم و همبستگی خوبی نیز بین بارش ایستگاه دوگنبدان و شاخص نوسان جنوبی وجود دارد.

 گردشگری بخش عمده ای از اقتصاد جهانی را تشکیل می دهد که به شدت تحت تأثیر شرایط اقلیمی است. یکی از ارکان اصلی توسعه گردشگری هر منطقه ای، داشتن وضعیت اقلیمی مساعد و تعیین مکان های مطلوب گردشگری برای گردشگران است. استان فارس به دلیل داشتن میراث های طبیعی، ویژگی های متنوع اقلیمی، آثار و ابنیه تاریخی و فرهنگی، توانایی بسیاری برای رونق دادن به صنعت گردشگری دارد. ازاین رو هدف این پژوهش تعیین پهنه های مطلوب توسعه گردشگری بر اساس شاخص های اقلیمی است. روش پژوهش حاضر توصیفی – تحلیلی است. برای تحلیل الگوی توسعه گردشگری این استان از تکنیک Fuzzy-ANP و نرم افزار ARC GIS- Super Decision استفاده شد. نتایج ارزش گذاری شاخص های مطالعاتی نشان می دهد که شاخص میانگین دمای ماهیانه با احتساب وزنی برابر با 239/0 جایگاه نخست اثرگذاری را به خود اختصاص داده است. شاخص های میانگین بارش ماهیانه و میانگین رطوبت نسبی به ترتیب با اختصاص ارزش های 157/0 و 143/0 جایگاه های دوم و سوم میزان اثرگذاری را کسب نموده اند. در انتها لایه های رقومی وزن داده شده را با استفاده از عملیات همپوشانی Fuzzy Overly و استفاده از تابع جمع تلفیق نموده تا ارزش نهایی هر یک از پیکسل ها و بر اساس وزن داده شده تمامی لایه ها مشخص گردد. میزان وزن به دست آمده در نقشه نهایی پهنه بندی الگوی آسایش اقلیمی گردشگری استان فارس محاسبه شده است. با استفاده از طبقه بندی شکست طبیعی، پهنه بندی نهایی در 5 کلاس آسایش اقلیمی نامطلوب تا آسایش اقلیمی خیلی مطلوب طبقه بندی شده است. بیشترین میزان مساحت استان را پهنه های گردشگری باقابلیت مطلوب (38.2) به خود اختصاص داده اند. پهنه های باقابلیت گردشگری نامطلوب با اختصاص نزدیک به 35 درصد از مساحت استان فارس، در رتبه بعدی این طبقه بندی قرارگرفته است.  به صورت کلی می توان گفت که با در نظرگیری پهنه های باقابلیت بسیار مطلوب و مطلوب گردشگری، نزدیک به 45 درصد از مساحت استان فارس دارای قابلیت عالی برای توسعه گردشگری می باشد. شهرستان های واقع در بخش شرقی، جنوب شرقی، شمال و شمال شرقی استان نیز دارای آسایش اقلیمی گردشگری نامطلوب می باشند.

«توسعه فیزیکی» شهر، فرایندی پویا و پیوسته است که در اثر آن، بستر فیزیکی شهر در جهات عمودی و افقی به لحاظ کمی-کیفی دچار افزونگی می شود. در عصر کنونی، توسعه فیزیکی غیراصولی وناسنجیده یکی از مسائل و چالش های برنامه ریزی و مدیریت شهری در کشورهای توسعه نیافته است. تحقیق حاضر با هدف ارزیابی و تعیین امکانات و محدودیت های محیط طبیعی جهت گسترش فیزیکی شهر اقلید. انجام شده است. محدوده مورد مطالعه شامل پهنه ای دایره ای شکل به شعاع 10 کیلومتر از مرکز شهر اقلید بود. متغیرهای محیطی شامل نوع اقلیم، همبارش، همدما، ارتفاع از سطح دریا، شیب زمین، لیتولوژی، فاصله از گسل، تیپ ناهمواری، فاصله از رودخانه، تراکم چاه، تراکم قنات، نوع کاربری و پوشش زمین بود که داده های آن ها از طریق منابع مختلف کتابخانه ای مانند نقشه های اسکن شده، مدل رقومی ارتفاع (DEM) و سالنامه های آماری گردآوری شد. آماده سازی، مدیریت و تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) انجام گرفت. جهت آگاهی از اوضاع مساعد و نامساعد طبیعی در قبال توسعه فیزیکی شهر از درجه بندی تناسب هر یک از متغیرهای محیطی برای توسعه فیزیکی شهر استفاده شد. در نهایت، هم پوشانی تمامی لایه های مکانی مربوط به متغیرهای محیطی جهت تعیین جهات بهینه توسعه فیزیکی آتی شهر مدنظر قرار گرفت. نتایج حاصل از تفسیر تصاویر ماهواره ای طی 30 سال اخیر نشانگر خزیدگی و گسترش شهر در یک راستای شمال شرقی - جنوب غربی بوده است. تحلیل هم پوشانی در قالب نقشه نهایی تناسب اراضی برای توسعه فیزیکی شهر نشان داد که شهر اقلید از جهات شمال و شرق و تاحدودی جنوب، با تنگناهای جدی برای توسعه فیزیکی خود روبرو بود، به طوری که 40 درصد از اراضی محدوده مورد مطالعه به لحاظ توسعه فیزیکی شهر در وضعیت نامساعدی قرار داشت. در مقابل، 25 درصد از مساحت محدوده اقلید از شرایط مناسبی برای توسعه فیزیکی برخوردار بود که عمدتا جهات مختلف غربی (شمال غرب، غرب و جنوب غرب) را دربرداشت. در بین عوامل مورد بررسی، عامل ناهمواری و ژئومورفیک نقش مهم و آشکاری در گذشته و حال شهرنشینی اقلید داشته و در آینده نیز تعیین کننده سمت و سوی توسعه آن خواهند بود.

این پژوهش در حیطه گردشگری مطرح است و هدف از آن بررسی عوامل مؤثر بر رضایتمندی گردشگری در شهر شیراز از دیدگاه گردشگران خارجی می باشد که به شناسایی دیدگاه گردشگران در مورد رضایتمندی و علل نارضایتی آنها در شهر شیراز پرداخته است. به دلیل آنکه بهره برداری از توانها و قابلیتهای گردشگری در هرمنطقه می تواند زمینه پویا برای توسعه آن منطقه فراهم نماید، تحلیل توانها و قابلیتهای مذبور،ضرورتی ویژه خواهد داشت . این تحقیق به شیوه پیمایش انجام شده و داده ها به وسیله پرسشنامه انگلیسی از یک نمونه 250 نفری از گردشگران خارجی شهر شیراز جمع آوری و از نظریه سلسله مراتب نیازهای مازلو، تئوری مبادله هومنز و تئوری وسیله و هدف مرتن جهت تبیین رضایتمندی گردشگران استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که بین آگاهیهای گردشگری، موقعیت سیاسی ایران، جاذبه های تاریخی و فرهنگی، امکانات گردشگری و رضایتمندی گردشگری رابطه مثبت و معناداری وجود دارد . نتایج تحلیل چند متغیره نشان می دهد که جذابیت آثار تاریخی و فرهنگی، احساس امنیت، امکانات گردشگری و شناخت از شیراز، متغیرهایی هستند که دارای بیشترین اثرات بوده و در متن رضایتمندی گردشگری وارد معامله رگرسیون شده اند و توانسته اند بیش از نیمی از تغییرات متغیر وابسته راتبیین کنند. با توجه به این که بیش از نیمی از واریانس متغیر وابسته ( رضایتمندی گردشگری) به وسیله مدل تحقیق تبیین شده است، به نظر می رسد مدل تحقیق که برگرفته از نظریات مازلو، هومنز و مرتن می باشد، برای سنجش رضایتمندی گردشگری مدل مناسب و کارایی بوده است .

نظر به این که تولید موادّ غذایی بهتر و بیشتر یکی از مسائل مهمّ دنیای کنونی بشمار می‌آید و از آنجا که تولید محصول و قابلیّت‎های کشاورزی هر منطقه به هوا و مشخّصات اقلیمی آن بستگی دارد‍‍، مطالعة سازه‌های جوّی مؤثّر بر کشاورزی از اهمّیّت ویژه‌ای برخوردار است. درخت خرما گیاهی است تک لپّه‌ای از خانوادة پالماسه، در این خانواده قریب دویست جنس و چهار هزار گونه وجود دارد که در اغلب مناطق (به جز مناطق سرد) می‌‌رویند. موطن اصلی خرما را معدودی از محقّقین، شمال آفریقا و هندوستان دانسته، ولی اکثر دانشمندان و پژوهندگان برآنند که موطن اصلی نخل، بین‌النّهرین بوده و از چهار الی پنج هزار سال قبل از میلاد مسیح مردمان این سرزمین‎ها به کاشت و پرورش درختان خرما اشتغال داشته‌اند. عدّه‌ای از باستان‌شناسان پس از تحقیق مفصّل پیرامون این موضوع، اظهار داشته‌اند که کشت خرما در ایران از آغاز سلسلة هخامنشی معمول بوده است. استان گلستان با وسعت 20437 کیلومتر مربّع، در منتهی الیه جنوبشرقی دریای خزر قرار دارد. از کلّ مساحت استان حدود را مناطق بیابانی و نیمه بیابانی تشکیل می‌دهد. مطالعة عوامل اقلیمی استان گلستان نشان می‌دهد که مناطق شمالی استان که جزء مناطق خشک و نیمه خشک استان محسوب می‌شوند، دارای شرایط نسبتاً مساعدی برای کشت نخل خرما (به ویژه گونه‌های زودرس) می‌باشد؛ به این دلیل که مهم‌ترین عامل رشد نخل یعنی درجه - روز (حدّاقل 1000 درجه – روز بر مبنای 18 درجة سانتی‎گراد) مهیّا است. در این مقاله علاوه بر محاسبة واحدهای حرارتی (درجه – روز)، سایر عوامل اقلیمی مؤثّر بر کشت نخل نیز مورد بررسی قرار گرفت و از دیدگاه اقلیمی، مناطق شمالی استان گلستان جهت کشت نخل مناسب تشخیص داده شد.