ضیاء موحد

دکتر موحد در این گفت‏وگو درباره تولید علم و تفاوت‏های آن با نظریه‏پردازای سخن گفته است. جایگاه مسئله‏یابی در تولید علم نیز مورد توجه قرار گرفته است. به نظر ایشان مسئله‏یابی می‏تواند مقدمه‏ای برای تولید علم باشد؛ اما خودش تولید علم نیست.

شهاب الدین سهروردی در کتاب معروف خود حکمةالاشراق بر آن است که نظریهٴ قیاس ارسطویی را بر مبانی آسانتری پایه گذاری کند و صحت ضرب های منتج را با قاعده های کمتر و ساده تر نشان دهد. روش سهروردی در این کار تبدیل قضیه-های سالبه به موجبه و جزئی به کلی و معرفی دو قاعدهٴ جدید برای شکل های دوم و سوم قیاس است. در این مقاله به معرفی بخش غیرموجّه نظریهٴ قیاس سهروردی می پردازیم و ادعای ساده تر بودن روش او را ارزیابی می کنیم.

این مقاله برگرفته از کتاب «سعدی» است. در این مقاله نویسنده به بررسی زمانه و روزگاری که سعدی در آن میزیسته، میپردازد که بنا بر شواهد تاریخی، ایران، سالهایی بدتر از سالهایی که سعدی در آن میزیسته، از سر نگذرانیده است. در این مقاله با بررسی تاریخی این دوران خواننده بهتر میتواند اوضاع زمان سعدی را درک کند و حتی به گونهای بهتر سعدی را بشناسد.

این مقاله به بررسی ارتباط ادبیات و نقش آن در موضوعاتی چون، متافیزیک، معرفتشناسی و اخلاق میپردازد و بحث اصلی را ارتباط ادبیات با اخلاق برگزیده و سپس آن را در آثار سعدی بررسی مینماید. نویسنده ادبیات را جلوهگاه اخلاق و زبان اخلاق میداند و بیان میکند اخلاق چون به ادبیات پیوند یابد، ماهیت هنری پیدا میکند. وی همچنین آثار سعدی چون گلستان، بوستان، قصیدهها و غزلیات را در این رابطه مثال میزند و عقیده دارد هرچه ادبیات پیشتر میرود، بر خلاف تصور رایج، بیشتر اخلاقی میشود.

مباحث این مقاله متمرکز بر مقاله «دو جزم تجربه گرایی» کواین است. ما «کل گرایی» کواین را مورد بررسی قرار می دهیم. کل گرایی او دو بعد دارد: کل گرایی معرفت شناختی و کل گرایی معنایی. تز سومی که مورد بررسی ما قرار می گیرد، عدم تمایز تحلیلی ترکیبی است. فودور و لپور با دو تز «کل گرایی معرفت شناختی» و «عدم تمایز تحلیلی ترکیبی» مخالفتی ندارند اما مدعی هستند: الف) عدم تمایز تحلیلی ترکیبی، مقدمه کل گرایی معرفت شناختی کواین است. ب) هرچند کل گرایی معرفت شناختی کواین مقدمه کل گرایی معنایی او دانسته می شود، ولی این استنتاج قابل دفاع نیست. از سوی دیگر اوکاشا و بکر نشان می دهند: الف) کل گرایی معرفت شناختی کواین مقدمه عدم تمایز تحلیلی ترکیبی او است. ب) استنتاج کل گرایی معنایی از کل گرایی معرفت شناختی، قابل دفاع است. ما در این مقاله اولاً، هر دو دعوی فودور و لپور را رد و از دعاوی اوکاشا و بکر حمایت می کنیم و ثانیاً، یک ادعا را بر دعاوی اوکاشا و بکر می افزاییم، مبنی بر اینکه «عدم تمایز تحلیلی ترکیبی و کل گرایی معنایی (که هر دو مبتنی بر کل گرایی معرفت شناختی هستند)، درواقع یک تز هستند».

صورت منطقی در دو نظریه متاخر چامسکی نظریه اصل ها و پارامترها وبرنامه کمینه گرا -، سطحی از دستور است که به آن نحو پنهان گفته می شود. این سطح با الگوگیری از منطق محمولات عهده دار تعبیر ساخت هایی نحوی در سطح معنای منطقی است. صورت منطقی برخلاف منطق محمولات مبتنی بر اصل ها و قاعده های نحوی است و به همین دلیل به آن صورت منطقی گفته می شود. صورت منطقی هر چند به تعبیر سازه برحسب دامنه ، می پردازد؛ اما بخش کامل معنایی نیست و معنای نهایی جمله با توجه به عوامل چندگانه معنایی تعیین می شود که صورت منطقی تنها یکی از آن هاست. صورت منطقی دارای دو روش متفاوت تعبیری در نظریه اصل ها و پارامتر ها و برنامه کمینه گراست. این مقاله با بررسی این موضوع در دو زیر بخش جداگانه، چنین نتیجه گیری کرده است که قاعده اصلی در نظریه اصل ها و پارامترها قاعده ارتقاء توانایی تعبیر همه ساخت های دارای سور را ندارد. اما برنامه کمینه گرا علاوه بر اینکه چنین سازه هایی را می تواند تعبیر کند از روش های کمتری هم استفاده می کند؛ بنابراین نسبت به نظریه نخست، کارآمدتر است

اگر فیزیکدانی بخواهد از تمام مقالههایی که در هفته در زمینه کار مورد علاقهاش منتشر میشود اطلاع پیدا کند چه راهی به او پیشنها میکنید؟ آیا تمام مجلهها و نشریههایی که احتمال یافتن مطلبی در زمینه کارش در آنها باشد خریداری کند؟ آیا عضو یک یا چند کتابخانه شود که این نشریهها را خریداری میکنند؟ راه اول نه ممکن است و نه معقول. خریدن همه مجلهها علاوه بر آنکه هزینه زیادی میخواهد کمتر مجله ایست که تمام مقالههایش به یک زمینه محدود فیزیک اختصاص داشته باشد و از این رو چه بسا تعدادی از مجلهها در یک هفته یا مطلبی در زمینه کار او نداشته باشند و یا اگر هم داشته باشند برای او جالب و مفید نباشد عضو یک یا چند کتابخانه شدن هم البته به طور کلی ضروری و مفید است اما ورق زدن همه مجلهها و مقالههایی که تا به دقت مندرجات آنها دیده نشود معلوم نمیشود چه اندازه به کار او میخورند “کاری وقتگیر و گاهی بیحاصلست“ تازه اگر فیزیکدان ما, تنها زبان انگلیسی بداند چگونه از مقالههایی که به زبانهایی دیگر نوشته میشوند اطلاع پیدا کند؟ میبینید که دشواریها کم نیست و نیاز محققان هم باید زود برآورده شود تا در کار تحققی آنان وقفهای حاصل نگردد و مهمتر از همه کاری محققی در شوروی به پایان رسانیده است کسی دیگر در آمریکا از اول آن را شروع نکند. در اینجاست که اهمیت اطلاعرسانی (Information Sciences) در دنیای امروز معلوم میشود.