علی راغب

گزارش ها و آمار مهاجرت نخبگان از ایران حاکی از افزایش تمایل نخبگان به مهاجرت پس از کرونا هستند. طبق گزارش بانک جهانی، ایران سالانه ۵۰ میلیارد دلار را به دلیل فرار نخبگان از دست می دهد. مسأله ی اصلی این مقاله استخراج دلایل فرار مغزها و راهکارهای ممانعت از آن است. با استفاده از روش فراترکیب، مقالات پژوهشی معتبر فارسی و انگلیسی از آغاز کرونا (سال ۱۳۹۹ تا انتهای اسفندماه ۱۴۰۲) را بررسی و تحلیل کردیم و علل مهاجرت نخبگان و راهکارهای مربوطه را در شش دسته ی علل اقتصادی، عوامل اجتماعی و فرهنگی، دلایل سیاسی، مشکلات نظام و ساختار آموزشی، علل کالبدی شهری و جذابیت های کشورهای مقصد استخراج نمودیم. نتایج فراترکیب حاضر دو موضوع بسیار مهم را نشان می دهد: الف) در دوران پساکرونا اصحاب علوم اجتماعی در این حوزه که مسأله ی اجتماعی بسیار مهمی است، مشارکت علمی بسیار اندکی داشته اند. ب) کرونا که تأثیر عمیقی بر سراسر زندگی اجتماعی در جهان گذاشته است، تمایل به فرار مغزها را افزایش داده است. همچنین، مقایسه ی نتایج این فراترکیب با فراتحلیل های پیشین نشان می دهد که عللی چون تشدید بی ثباتی مالی و مشکلات اقتصادی، ریسک کشوری و توسعه انسانی و جهانی شدن به دلایل نخبگان برای فرار از کشور افزوده شده است.

این مقاله به رابطه موسیقی عامه پسند مستقل و فرهنگ غالب می پردازد. امیرحسین مقصودلو، ملقب به تتلو، خواننده مشهور، مورد مطالعه این پژوهش است. این مقاله به مطالعه محتوای آثار تتلو به عنوان یک خواننده موسیقی عامه پسند در دهه 1390 شمسی می پردازد. سؤالی که در این تحقیق مطرح می شود این است که آیا این محتوا بازتاب دهنده سوژه برآمده از دل سیاست های نئولیبرالی مورد مناقشه چند دهه گذشته بین صاحب نظران است یا خیر. این پژوهش با روش تحلیل مضمون، ده اثر از این خواننده را که از آن ها استقبال بیشتری شده است، بررسی می کند. نتیجه این بررسی، حوزه هایی را مشخص می کند که بخشی از آن ها شامل مضمون هایی هستند که همسو با فرهنگ غالب و بخش دیگر، در تقابل با آن قرار می گیرند. از دل چنین تطبیق و تقابلی سوژه ای سرگردان و آشفته برمی آید که هم مورد مذمت جامعه و فرهنگ و ایدئولوژی غالب و هم مورد عتاب منتقدان آن ها واقع می شود

رمان فارسی محصول ورود و بروز تجدد غربی است اما زمینه های شکل گیری آن در بستر فضای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران فراهم بوده است تا این شکل بتواند در جریان آن پذیرفته شود. عصر طولانی و پرتلاطم ناصری (حک: 1227-1275ش.) که اجازه پیدایی گفتمانهای متعارض را در قالبهای ادبی رسمی و غیر رسمی گاه می داد و گاه نمی داد، دوره ای است که رابطه با غرب و به تبع آن تأثیرپذیری از آن بیش از پیش بر فرهنگ اجتماعی و ادبی ایرانیان اثر گذاشته است. سفر و مهاجرت بسیاری از ایرانیان از جمله خود شاه به اروپا و قفقاز و قلمرو دولت عثمانی مجرای اصلی ورود نگاه های تازه بود. قالب پژوهشی ما برای بازشناسی نخستین رمان فارسی، بر بنیاد رویکردهای جامعه شناختی ادبیات (دیدگاههای گئورگ لوکاچ و لوسین گلدمن) بنا شده است. بر این اساس، رمان با قهرمان مسئله دار تعریف می شود. در واقع، آنچه شکل رمانی را می سازد، شکل شخصیتی است که متفاوت از آثار روایی پیشینی و در تقابل با وضعیت اجتماعی تازه عرضه می شود. در اینجا با بررسی و تحلیل متنی هر سه جلد سیاحتنامه ابراهیم بیگ و مقایسه کوتاه آن با سایر آثار هم عصر خود بدین نتیجه می رسیم که در میان آثار آن دوره، تنها این اثر دارای قهرمان مسئله دار به معنای دقیق کلمه است و می توان آن را نخستین رمان فارسی دانست. اثری که عنوان سفرنامه (سیاحت نامه) دارد و با شکلهای سنتی فارسی پیوستگی هایی دارد؛ اما در قالب تازه رمان نوشته شده است.

«علم جدید» ویکو به عنوان اولین صورت تمام عیار شناخت تجددی که درضمن وظیفه علم، تجدد و تحولات آن را نیز بر عهده دارد، مقدم بر «علم جامعه شناسی» و برخلاف آن دارای بنیان های دینی قدرتمندی است. برجسته ترین نمود دینی این علم در بحث «مشیّت الهی» است. این مقاله به بررسی جهت گیری های تفسیری اصلی اختصاص دارد که پیرامون بحث «مشیّت الهی» ویکو می باشد و نشان می دهد که تاکنون سه سنت تفسیری قابل شناسایی است: نخست، تفاسیر مبتنی بر ناهمگونی غایات که ضمن پذیرش بنیاد الهیاتی «مشیّت الهی» در فکر ویکو مسئله اصلی شان این است که چه نسبتی بین عملکرد مشیّت الهی و عملکرد انسانی وجود دارد؛ دوم، تفاسیر انسان گرایانه که منشأ الهی بحث ویکو را رد می کند و بدین ترتیب، در نگرشی ایدئالیستی مسئله اصلی شان شناسایی بنیان های انسان گرایانه خلق مفهوم مشیّت از سوی ویکو است؛ و سوم، تفاسیر مادی گرایانه که ضمن ردّ وجه استعلایی و نیز ایدئالیستی مشیّت، ریشه های آن را در روندهای اجتماعی و اقتصادی زمانه ویکو جستجو می کنند. روش این مقاله اسنادی است و مبتنی بر بررسی کتاب علم جدید ویکو و آثار مفسران اصلی اوست

این مقاله به بررسی آراء جیامباتیستا ویکو در مورد ماهیت تاریخ و شیوﮤ درست دستیابی به شناختِ از آن می پردازد. ویکو درصدد تأسیس نوعی «الهیات منطقی مدنی مشیّت الهی» است و این مقاله با مراجعه به آثار اصلی او و نیز بهره گیری از آراء شارحانش نشان خواهد داد که او در محل برخورد دو امتداد نظری، یکی معرفت شناختی و دیگری هستی شناختی، در باب تاریخ قرار دارد. او معتقد است که «مشیّت الهی» بر تاریخ حاکم است، اما لزوماً انسان مسلوب الاختیار نیست، بلکه فعالانه و البته در درون طرح خداوند حاضر است و مشارکت دارد. نظریه مشهور او در باب تحول سه مرحله ای تاریخ، از «الهی» به «قهرمانی» و سپس به «مدنی» که بعدها مورد استفادﮤ اگوست کنت قرار گرفت، محصول همین فکر است. از حیث روش شناختی نیز ویکو گزارﮤ «ساختن، معیار حقیقت است» را جایگزین اصل دکارتیِ «معیار حقیقت، وضوح و تمایز است» کرد، و بدین ترتیب، یقینی ترین علم را نه ریاضی، بلکه تاریخ می داند. از نظر ویکو ماهیت تاریخ، انسان ساخته است، بنابراین، وی در گرایشی آشکار به لاک روش درست شناخت تاریخ را بررسی ساخته های انسانی می داند و میان ساخته های انسانی نیز تولیدات فرهنگی مانند هنرها، اسطوره ها، افسانه ها، حکایات، اشعار و آنچه را که در تاریخ نگاری سنتی «خرافه» دانسته می شد، ارزشمند و مهم قلمداد می کند. استدلال ویکو در مورد تمایز میان شناخت از «طبیعت» و «تاریخ» به مبنای اولیه ای برای بحث های بعدی فیلسوفان نوکانتی بر سر «علوم انسانی» و تاریخی از علوم طبیعی بدل شد.