احسان جمالی

دلفی روشی برای پیش بینی، تصمیم گیری و تولید دانش تخصصی حاصل از اجماع متخصصان است. اگر چه این روش در ابتدا بر اساس حدس و قضاوت کارشناسان و به منظور بررسی علمی نظرات کارشناسان نظامی مطرح گردید، اما با رعایت اسلوب و قواعد علمی، به تدریج وارد حوزه روش شناسی علمی شد. در روش دلفی، متخصصان تلاش می کنند تا با استناد به نظرات شهودی و استفاده از روش های پرسشنامه ای، دادن بازخوردهای مکرر و حفظ اصل گمنامی، در یک حوزه خاص یا در حل یک مسأله مشخص به اجماع برسند. در نگاه اول، به نظر می رسد که این روش شناسی، تنها نوعی قضاوت ذهنی و فاعلی جمعی از متخصصان باشد؛ اما در مقایسه با اظهارات فردی از اعتبار بالاتری برخوردار است و نتایج عینی تر و کاربردی تری را فراهم می کند؛ به علاوه، این روش در پیش بینی موضوعات مربوط به آینده، رسیدن به اجماع، ایجاد ایده های خلاقانه و پیش بینی تصمیمات استراتژیک دراز مدت در حوزه های مختلفی، از جمله علوم پزشکی، اجتماعی، رفتاری، مدیریتی و اقتصادی، قابل استفاده است. در پژوهش حاضر، ریشه های تاریخی، فرایند تحول، مزایا، تنگناها و روش شناسی این روش علمی مورد بررسی قرار گرفته است.

آنچه که برای مدت های زیادی به صورت یک معما برای اقتصاددانان درآمده است چگونگی اندازه گیری دقیق سرمایه انسانی است. تاکنون روش کارآ و مناسبی برای محاسبه ذخیره سرمایه انسانی وجود نداشته است. لذا هدف این مقاله ارائه روشی نوین و کارآمد در خصوص محاسبه سرمایه انسانی است. در سال های اخیر روش هزینه یابی مبتنی بر فعالیت (ABC) و ارزش افزوده اقتصادی (EVA) در بسیاری از کشورهای غربی و صنعتی بسط یافته و به کار گرفته شده است. در این روش تئوری محاسبه هزینه، گسترش یافته و می تواند ابزار مناسب و مفیدی برای اندازه گیری سرمایه انسانی ارائه دهد. در این مقاله ابتدا روش هزینه یابی مبتنی بر فعالیت مورد بررسی قرار گرفته، سپس ویژگی های هزینه سرمایه انسانی با استفاده از تئوری های این مفهوم و همچنین با توجه به ارزش افزوده اقتصادی آزمون و بررسی شده اند. ابتدا فعالیت های کلیدی در فرایند توسعه سرمایه انسانی تعریف شده و سپس منابع هزینه ای با دقت مشخص می شوند و در نهایت فرآیند محاسبه سرمایه انسانی ارائه می شود. این روش یک ایده جدید از اندازه گیری و مدیریت سرمایه انسانی ارائه داده و به مطالعات آینده نیز کمک خواهد کرد.

در بسیاری از مطالعات علمی و پژوهشی در تمامی علوم و به ویژه در علوم انسانی مایلیم تأثیر متغیرها بر هم و یا پیش بینی یک متغیر براساس گروهی دیگر از متغیرها را بررسی کنیم. این عمل در مباحث آماری اغلب با ارائه مدل های آماری مناسب امکان پذیر است. مدل های آماری مختلفی تاکنون ارائه شده است که یکی از آنها که در دهه های اخیر مورد استقبال صاحب نظران علوم انسانی قرار گرفته، مدل های چند سطحی است. در این نوع مدل، به جای ثابت فرض کردن ضرایب مدل، در مدل های آماری یک سطحی، این ضرایب متغیر در نظر گرفته می شوند در نتیجه، تأثیرات تعاملی بین متغیر های سطح کلان و سطح خرد، که معمولاً در تحقیقات علوم انسانی به وفور یافت می شود، مدنظر قرار می گیرد و اریبی برآورد پارامترها که از نمونه گیری خوشه ای ناشی می شود تا حد بسیار زیادی در مقایسه با مدل های یک سطحی اصلاح می شود. در این مقاله، به معرفی مدل های چند سطحی و ارائه کاربردها، مزایا و مشکلات این مدل ها پرداخته می شود و با به کارگیری مدل سه سطحی، نقش متغیر های مختلف تشکیل دهنده موقعیت های اجتماعی - اقتصادی در عملکرد تحصیلی (نمره کل) مناسب برای ورود به دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی در طی زمان تحلیل می شود. در این مثال، میزان تأثیر عوامل تشکیل دهنده این موقعیت ها مشتمل بر تحصیلات پدر و مادر، شغل پدر، سطح درآمد در جنسیت های مختلف، با در نظر گرفتن وضعیت بخش و استان محل اقامت داوطلبان در گروه آزمایشی علوم تجربی، در آزمون سراسری ورود به آموزش عالی ایران طی سال های 1380 تا 1388بررسی می شود.

تحلیل موقعیت اجتماعی، اقتصادی و نقش متغیرهای مختلف تشکیل دهنده این موقعیت ها در طی زمان بر عملکرد تحصیلی (نمره کل) داوطلبان ورود به آموزش عالی از اهداف این تحقیق است تا مشخص نماید، این موقعیت ها در دستیابی به نمرات بالا چه تأثیراتی دارند و در طی زمان نقش این متغیرها ثابت مانده یا تغییر کرده است. تمامی داوطلبان حاضر در جلسه آزمون سراسری درگروه آزمایشی علوم انسانی، در سال های 1380 تا 1388 جامعه آماری این تحقیق را تشکیل می دهند. داده های تحقیق براساس اطلاعات و مدارک موجود در سازمان سنجش آموزش کشور و فرم های نظرخواهی تعداد 4105542 نفر در این گروه آزمایشی در جلسه آزمون حاضر بوده و دیپلم خود را در سال قبل از آزمون دریافت نموده و گروه آزمایشی امتحانی آنان با رشته ای که در آن دیپلم گرفته اند تطابق داشته، جمع آوری شده است. بنابراین حجم اطلاعات مورد استفاده به عنوان نمونه آماری که از داده های گمشده چشم پوشی شده است دراین گروه آزمایشی 1217321 نفر می باشد. روش آماری به کار رفته در این تحقیق، استفاده از مدل های سه سطحی با استفاده از نرم افزار HLM است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که هر یک از متغیرهای تشکیل دهنده موقعیت اجتماعی، اقتصادی با میزان تأثیر متفاوت، در افزایش نمره کل داوطلبان مؤثر هستند و تفاوت معنی داری بین عملکرد تحصیلی زنان و مردان به نفع زنان مشاهده می شود؛ که با افزایش سال این تفاوت در گروه علوم انسانی بیشتر شده است. علاوه بر آن افزایش سطح تحصیلات پدران، سطح تحصیلات مادران و شغل پدران در هر سطح معنی داری بر افزایش عملکرد تحصیلی در تمامی سالهای تحقیق مؤثر بوده است؛ هرچند با افزایش سال از میزان اثر آنها کاسته شده است. همچنین در تمامی سالهای تحقیق افزایش سطح تحصیلات مادران در مقایسه با افزایش سطح تحصیلات پدران، در افزایش عملکرد تحصیلی اثر بیشتری داشته است.