بهاره تقوی نژاد

      اهمیت مناسک حج (1) و بیت الله الحرام در دوره عثمانی چنان است که این دولت همزمان با حکومت ممالیک، نظارت بر حرمین را عهده دار بوده و خدماتی چند به آن ها ارائه می داد، اما پس از برافتادن این دولت توسط سلطان سلیم عثمانی (در سال923 ه .ق)، حرمین زیر نظارت مستقیم آنان قرار گرفت. عواملی از قبیل؛ ارسال هدایای نقدی و غیرنقدی سلاطین و درباریان عثمانی برای اهالی حرمین،گستردگی تشریفات و تعددکارگزاران آن، اختصاص موقوفات و خیرات، حمایت مالی از امرای حجاز و انجام دادن کارهای عمرانی؛ از مهم ترین تدابیر عثمانیان تا پایان حکومتشان برای تسلط بر حرمین بود. اهمیت حج گذاری مسلمانان در دولت عثمانی، چنان است که جلوه هایی از این مکان مقدس و مناسک معنوی، در هنر کاشی کاری این دوره  نیز، به تصویر درآمده است. در این مقاله قصد داریم تا به روش تاریخی- توصیفی، بر پایه مشاهدات میدانی و مطالعات کتابخانه ای و سایت های معتبر؛ مصداق هایی ازکاربرد تصاویر کعبه، در هنر مذکور را معرفی نموده و ویژگی های بصری و محتوایی این نمونه ها را مورد مطالعه قرار دهیم. نتایج تحقیق حاکی از آن است که ترسیم کعبه، علاوه بر نگاره ها در کاشی کاری ها نیز رایج بوده و سعی شده تا این بنای مقدس، با جزئیات و به شیوه ای واقع گرایانه به تصویر در آید. اشعار عرفانی(مولوی) درباب تشبیه دل به کعبه، آیات قرآنی (سوره آل عمران) با مضمون کعبه به عنوان نخستین خانه برای عبادت مردم و اهمیت مقام ابراهیم، اجرای تصاویرکعبه با جزئیات و نوشتن نام های مختلف و متعددی از جمله؛ ارکان کعبه، ورودی های اصلی، مناره ها، منبر و ...، کاربرد نقوش گیاهی و هندسی در حاشیه ها و متنِ تصاویر و ...، از جمله ویژگی های شاخص این کاشی کاری ها به شمار می رود.

تزئینات هندسی، از جمله تزئینات پرکاربرد در هنر اسلامی بوده که به تنهایی و گاه در تلفیق با سایر نقوش یا کتیبه ها استفاده شده اند. محراب های گچ بری قرن ششم تا اواسط قرن هشتم هجری مقارن با عصر سلجوقی و ایلخانی نیز از جمله آثاری بوده که علاوه بر تزئینات متنوع گیاهی و انواع کتیبه ها، با تزئینات هندسی متنوع و زیبایی آراسته شده اند. این پژوهش، با هدف معرفی و مقایسه انواع تزئینات هندسی به کار رفته در محراب های گچ بری قرون مذکور؛ از حیث تنوع، تداوم یا تکرار آنها و محل کاربرد آنها در بخش های مختلف محراب ها، شکل گرفته است. در راستای دست یابی به این هدف، پرسش اصلی این پژوهش چنین است؛ تزئینات هندسی موجود در محراب های گچ بری اوایل قرن ششم تا اواسط قرن هشتم هجری کدام بوده و چه شباهت ها و تفاوت هایی در این گروه از تزئینات به لحاظ نوع نقوش و محل کاربرد آنها در اجزای مختلف محراب های عصر سلجوقی و ایلخانی وجود دارند؟ روش یافته اندوزی، بر اساس پژوهشی میدانی (عکاسی- طرح خطی1) و با استناد به منابع مکتوب انجام شده که به روش تاریخی- تطبیقی، به تحلیل داده های به دست آمده از نمونه های مطالعاتی می پردازند. نتایج حاصله، که از بررسی 40 محراب گچ بری تاریخ دار یا منسوب به اوایل قرن ششم تا اواسط قرن هشتم هجری (دارای تزئینات هندسی) به دست آمده، حاکی از آن هستند که در هر دو دوره، بیشترین درصد را گره هایی بر پایه عدد مبنای2 شش از قبیل؛ گره های "شش و شمسه"، "شش و سه پری گردان" و ... به خود اختصاص داده که غالباً در نیم ستون ها و دیوارهای روبرو یا جانبی محراب های گچ بری قرار دارند. استفاده از طرح های هندسی3؛ زیگزاگی، زنجیرمانند و حصیری نیز به دفعات در حاشیه های باریک تکرار شده است؛ اما از جمله بارزترین تفاوت های موجود در تزئینات هندسی محراب های دوره ایلخانی، می توان به کاربرد بیشتر گره ها به لحاظ کمیت، تلفیق نقش مایه های گره با نقوش (گل، برگ) و شکل های هندسی ساده و استفاده از طرح های هندسی پُرکارتر و متنوع تر در حاشیه های باریک، اشاره نمود.

مسجد جامع ورامین، یکی از بناهای برجای مانده از دوره ایلخانی است که به واسطه معماری و تزیینات خود، اهمیتی جهانی دارد و برخی محققان آن را از جمله کامل ترین نمونه های معماری مساجد سنتی در ایران قلمداد کرده اند. در این بنا، گچ بری ها و کاشی کاری ها وسعت زیادی از تزیینات را به خود اختصاص داده است و تزیینات هندسی، سهم بسیار مهمی را در در آرایه های این بنا برعهده دارد. این تزیینات دارای ویژگی های هنری ارزشمندی است که کم تر معرفی و بدان پرداخته شده است؛ لذا هدف این مقاله علاوه بر مستندنگاری نقوش، معرفی و بررسی انواع تزیینات هندسی موجود در آرایه های معماری مسجد جامع ورامین است که برای دستیابی به این هدف، از روش توصیفی-   تحلیلی، بر پایه پژوهشی میدانی و  منابع مکتوب؛ استفاده شده است. نتایج مطالعات حاکی از آن است که  بیشترین تزیینات هندسی موجود؛ در نمای شمالی (سردر) و جنوبی (ایوان و گنبدخانه) مسجد جامع ورامین متمرکز بوده که با تکنیک آجر و کاشی؛ کاشی معرق و گچ بری اجرا شده است. هم چنین گره ها در بخش های شاخص هر فضا و در سطوح گسترده مشاهده می شود و بیشتر شامل انواع گره هایی است که در آنها از شمسه های شش، هشت و دوازده پر استفاده شده است.

مسجد جامع نی ریز در شهرستان نی ریز، در شرق استان فارس و در فاصله تقریبی 220 کیلومتری شیراز قرار دارد و یکی از قدیمی ترین مساجد تاریخ دار ایران محسوب می شود. این بنا که الحاقاتی را طی ادوار مختلف تاریخی تجربه کرده، امروزه مشتمل بر یک صحن مرب عمستطیل، دو ایوان شمالی و جنوبی، رواق ها و شبستان هایی در اطراف صحن است. یکی از بارزترین بخش های این مسجد؛ محراب نفیس گچ بری است که در انتهای ایوان جنوبی قرار دارد و کتیبه های تاریخی از قرن چهارم تا دهم هجری قمری، بر اهمیت آن می افزاید. ه مچنین نقوش گیاهی و هندسی زیبا و منحصربه فرد این محراب که در ادوار مختلف تاریخی توسعه و تکامل یافته و با تکنیک های مختلفی به اجرا درآمده، مجموعه منحصربه فردی از آرایه های گچی را پدید آورده که مطالعه آ نها می تواند جلوه های بصری بدیعی از نقوش و ترکیب بندی های موجود را آشکار سازد. لذا هدف این پژوهش، معرفی چیستی تزیینات محراب گچ بری مسجد جامع نی ریز و برداشت دقیق آرایه ها ب همنظور حفظ و احیای این تزیینات است. برای دستیابی به هدف مذکور، سؤال اصلی پژوهش را می توان چنین مطرح نمود: انواع تزیینات محراب گ چبری مسجد جامع ن یریز کدام است و هر یک از آرای هها، در کدام بخش های محراب، بیشتر به اجرا درآمده است؟ گردآوری مطالب به شیوه اسنادی )کتابخانه ای( و بر پایه پژوهش میدانی )عکاسی- طراحی خطی( است که با روش تاریخی- توصیفی، انجام شده است. نتایج این تحقیق دلالت بر این نکته دارد که علاوه بر کتیب هها که حجم زیادی از فضای محراب (حاشیه های اطراف و اطراف طاق نما، دیوارهای فرورفته جانبی) را به خود اختصاص داده است؛ نقوش اسلیمی پیچان با تزیینات آژده کاری در کنار نقوش ختایی (گل و برگ) نیز سهم عمده ای را در آراستگی نیم ستو نها )پیلک(؛ سرستون ها و به ویژه فضای داخلی طاق نما، با سر اسلیمی بزرگ مرکزی که با تکنیک گچبری مجّوف به اجرا درآمد هاست بر عهده دارد.

نگاره به بند کشیدن ضحاک، از جمله موضوعاتی است که مورد توجه نگارگران بوده است. در بسیاری از شاهنامه ها از جمله شاهنامه طهماسبی و رشیدا، این موضوع به شکلی متفاوت به تصویر کشیده شده است. هدف این مقاله، مقایسه نگاره ها با متن و با یکدیگر بوده است. یکی از نظریه پردازانی که در زمینه روایت شناسی تحقیقاتی داشته، ژرار ژنت از روایت شناسان مطرح ساختارگرا است که طرح جامع و کاملی برای بررسی متون روایی عرضه داشته است. او در نظریات خود به بررسی سه جنبه از گفتار یعنی؛ لحن، زمان و وجه یا حالت توجه داشته است. بر این اساس، سؤال اصلی مقاله این است که نحوه بازنمایی داستان ضحاک در دو نگاره طهماسبی و رشیدا با عنوان به بند کشیدن ضحاک با توجه به دیدگاه ژنت چگونه بوده است؟ در این پژوهش، از عناصر و اجزای داستان و روایت که عبارت هستند از؛ پی رنگ، شخصیت ها، زاویه دید، درون مایه، فضاسازی و زمان و نحوه قرارگیری آنها در بدنه داستان و روایت تصویری به عنوان مؤلفه های تأثیرگذار استفاده شده است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی بوده و برای گردآوری مطالب، از منابع کتابخانه ای کمک گرفته شده است. از نتایج تحقیق چنین برآمده که توالی زمان در داستان بر اساس رخدادها صورت گرفته، اما در نگاره ها بر اساس حذف و برجسته سازی و استفاده از متن شعر برای پیوست رخدادها توسط نقاش شکل گرفته است. در نگاره به بند کشیدن ضحاک در شاهنامه رشیدا، نقاش به یک صحنه اکتفا کرده، اما در نگاره شاهنامه طهماسبی چندین رخداد را تصویر کرده که خود به این توالی کمک نموده است. از سوی دیگر، در متن شعر از چندین راوی استفاده نموده که در نگاره های فوق، محدودیت نمایش راوی دیده شده است. از نظر وجه یا زاویه دید نیز دست شاعر باز بوده، اما زاویه دید در نگاره ها به دلیل تجسمی بودن نسبت به شعر متفاوت است؛ هر یک از نگاره ها با توجه به فاصله کانونی امکان نشان دادن رخدادهای بیشتر را داشته که در این رابطه، شاهنامه طهماسبی به دلیل فاصله کانونی، جزئیات و تعداد پیکره بیشتری را نشان داده و این امر موجب کنش بیشتر حوادث شده است.

دوره تیموری را می توان یکی از دوره های درخشان هنرهای چوبی ایران به شمار آورد. این دوره علاوه بر اینکه ادامه دهنده راه دوره های قبلی است، به واسطه نوآوری های موجود در آثار، از دوره های قبل متمایز می شود. از جمله آثار این دوره می توان به درهای نفیس مسجد افوشته اشاره کرد که جزء پرکارترین درهای اسلامی محسوب می شوند. این درها علاوه بر ارزش هنری بالا، به دلیل وجود کتیبه هایی که با دین و مذهب مردم گره خورده، از ارزش مضمونی و اجتماعی بالایی نیز برخوردارند. هدف اصلی پژوهش حاضر، تطبیق اصول طرح و نقش درهای منبت مسجد افوشته با سایر نمونه های شاخص دوره تیموری است. روش پژوهش از نظر روش، توصیفی، تحلیلی و تطبیقی است. با توجه به مطالعات کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته توسط نگارندگان، این نتایج حاصل شد که درهای مسجد افوشته به میزان بسیار زیادی با الگوی رایج درهای منبت تیموری همخوانی دارد و از لحاظ ترکیب بندی تمامی این آثار تقریباً یکسان و دارای ویژگی های مشترکی هستند. همگی درها دولنگه ای هستند که هر لنگه به سه تنکه تقسیم شده است. نقوش استفاده شده بر روی آنها به ترتیب فراوانی شامل: نقوش گیاهی، نقوش نوشتاری و هندسی است. همچنین، بر اساس مطالعه مضمونی کتیبه ها می توان دریافت که کتیبه های دوره تیموری بیشتر شامل: اشعار، نام بانی و سازنده، تاریخ ساخت، اسامی خداوند، نام حضرت محمد (ص) و نام حضرت علی (ع) است. کاربرد این اشعار و اسامی مذهبی نشان دهنده اعتقادات مذهبی بانیان آثار است که تمایلات شیعی در آن به وضوح دیده می شود.

قاشق های چوبی از جمله آثار هنری هستند که به عنوان شیئ تزئینی و کاربردی در دوره های صفوی و قاجار شناخته می شوند. شناسایی و بررسی ویژگی های به کار رفته در قاشق های هر دوره، نشانگر تکرار و تداوم این ویژگ یها در تزئینات، ترکیب بندی و ساختار کلی این قاشق ها است. از آنجایی که این قاشق ها ویژگی های هنری و فنی مشابه داشته و در بازه زمانی نزد کی به هم ساخته شده اند، پرسش اصلی مقاله ای نگونه مطرح می شود که وجوه اشتراک و افتراق فنی و هنری قاشق های چوبی صفوی و قاجار چه هستند؟ و پرسش فرعی این است که در قاشق های چوبی قدیمی از نظر ویژگی های هنری، بر چه مواردی تأکید بیشتری شده و متداول ترین و پرکاربردترین ویژگی های فنی و هنری در تزئینات کدام هستند؟ هدف این پژوهش، شناسایی و تحلیل ویژگی های هنری و فنی موجود در این قاشق ها بر اساس توصیف و تطبیق آنها است تا وجوه مشترک و متفاوت آنها تعیین شده و در نتیجه با بررسی میزان اشتراکات، متداول ترین و پرکاربردترین ویژگی های فنی و هنری در آنها مشخص شوند. در این پژوهش، روش تحقیق، توصیفی- تطبیقی با رویکردی کیفی است. جمع آوری اطلاعات با بهره گیری از اسناد مکتوب صورت گرفته است. نمونه های آماری پژوهش، 17 تصویر متعلق به دوره های صفوی و قاجار هستند که به صورت هدفمند انتخاب شده و مورد مطالعه قرار گرفته اند. نتایج پژوهش نشان دادند که فرم کلی قاشق ها در هر دو دوره صفوی و قاجار، از الگوی کاملاً مشابهی پیروی نموده است و جزئیات مشترکی دارد. وجود نقوشی چون؛ هندسی، اسلیمی، گل های چند پر و نقوش حیوانی در هر دوره، نمایانگر میزان تأثیرپذیری مشترک این هنرها از الگوهای مشابه است. تر یک ببندی اجزای قاشق ها شامل؛ دهانه، دسته و تزئینات که به صورت یک تکه و چندتکه درست شده اند. تزئینات دربردارنده نقوش متنوع و مختلف با ساختار و به روش انتقالی هستند. قاشقها غالباً یک تکه و از چوب گلابی و با فن منبت و مشبک ساخته شده اند. استفاده از الگوی یکسان دهانه و دسته، هنرمندان مشترک، منطقه جغرافیایی، نوع چوب های موجود و قابل استفاده برای قاشق تراشی و محدودیت فضای طراحی و ساخت برای استفاده از نقوش متنوع تر، از ویژگی های پرکاربرد در ساخت قاشق های چوبی هستند.

از قرن هشتم هجری، آثار گچ بری نفیسی برجای مانده است که تعدادی از آ نها دارای رقم هنرمند سازنده و تاریخ ساخت نیز هستند. این گچ بری ها در محراب های نفیس، لوح ها و کتیبه های گچی مساجد، آرامگاه ها و ... بیشترین کاربرد را دارند. ازجمله این نمونه های شاخص می توان به دو محراب و یک محراب نمای گچ بری در مجموعه آرامگاهی شیخ احمد جامی در تربت جام اشاره نمود. لذا هدف این پژوهش ارائه مستندات تصویری (به اختصار) و برشمردن ویژگی های بصری این آثار به لحاظ ترکیب بندی ها و نقشمایه های شاخص آن ها است. لذا پرسش اصلی این پژوهش را می توان چنین تبیین نمود: ویژگی های شاخص هنری در تزیینات گیاهی و هندسی محراب های گچ بری مجموعه آرامگاهی تربت شیخ جام (مسجد کرمانی) کدام است؟ روش یافته اندوزی عمدتاً بر اساس پژوهش میدانی (عکاسی) و با استناد به برخی از منابع مکتوب انجام شده است که روشی تاریخی توصیفی دارد. نتایج مطالعات حاکی از آن است که تنوع نقش مای ههای گیاهی(اسلیمی و ختایی( و به ویژه تزیینات منحصرب هفرد آ نها)استفاده از آژد هکار یهای 1 هندسی، فرم اشک، هاشور(، استفاده از ترکیب بند یهای چندسطحی و کاربرد ساقه ظریف گیاهی در پس زمینه بندهای اسلیمی، بهره گیری از تزیینات هندسی در حاشیه ها و تلفیق این گروه از تزیینات با نقوش گیاهی، ازجمله بارزترین ویژگی های تزیینات گیاهی و هندسی در محراب های گچ بری مذکور به شمار می رود.

معماری و بافت تاریخی شهرستان گز و برخوار، باوجود ارزش های نهفته در آن، همچنان ناشناخته باقیمانده است؛ یکی از خانه های تاریخی این منطقه، خانه منسوب به خانواده «قدیمی» است. به دلیل توجه ناکافی سازمان میراث فرهنگی، ناتوانی صاحبان خانه در مرمت و نگهداری آن و هم چنین واقع شدن خانه در محدوده خیابان در طرح تفصیلی، همچون بسیاری از خانه های تاریخی شهرستان گز و برخوار، در آینده ای نزدیک تخریب خواهد شد. از این رو معرفی بنا و مطالعه تزئینات آن ضروری به نظر می رسد؛ بنابراین هدف مقاله حاضر به مستندنگاری خانه قدیمی و مقایسه تزیینات این خانه روستایی با نمونه های شهری مشابه -خانه همایی و خانه شاکری- در راستای شناخت دوره تاریخی آن اختصاص دارد. در این پژوهش از روش توصیفی- تاریخی استفاده شده است و رویکردی تطبیقی دارد. در این راستا از مطالعات کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته در سطح بنا و هم چنین تکیه بر تاریخ شفاهی-خاطرات وراث- استفاده شده است. در ادامه با نگاهی دقیق تر دو فضای اصلی این بنا که به دلیل غنای تزئینات معماری، شاخصه این بنا هستند، به تفصیل تشریح شده و تزئینات آن ها معرفی می گردد. مهم ترین تزیینات این بنا شامل انواع گچ بری با نقوش گیاهی، آینه کاری، کاربرد شیشه رنگی در گچ و نقاشی می شود. با تطبیق تصاویری مشابه از تزئینات و پلان این خانه ها به نظر می رسد بخشی از خانه قدیمی که دارای تزئینات معماری غنی است و قدیمی ترین بخش خانه محسوب می شود، در دوره زمانی مشابه با خانه همایی و شاکری، یعنی دوره قاجار ساخته شده است و بخش های دیگر خانه الحاقاتی است که در دوره های بعدی اضافه شده اند.

سفال یکی از هنرهای رایج ایرانی است که همواره مظهر و نمود انواع تزیینات به وسیله انواع نقوش بوده است. یکی از نقش هایی که در سفال هر دوره مشترک هست و از آن به دفعات استفاده شده، نقش ماهی است که دارای تنوع نقش بوده و با ترکیب بندی های گوناگون در ساختار ظروف و اشیا سفالی استفاده شده است. در این پژوهش سعی بر آن است که نقش ماهی بر طبق تصاویر موجود از نظر بصری (ترکیب بندی، ساختار و فرم) مورد بررسی قرار گیرد که منجر به معرفی و شناخت انواع ترکیب بندی، ساختار، فرم و غیره نقش ماهی در این ظروف خواهد شد. حال این سؤال ها مطرح است: 1. جایگاه نقش ماهی در سفال ایرانی از نظر ترکیب بندی و ساختار کدام است؟ 2. فرم ظاهری و موقعیت قرارگیری ماهی در این سفال ها چگونه است؟ این پژوهش با رویکردی توصیفی  -     تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای و اینترنتی شکل گرفته است. که با روش نمونه گیری غیر احتمالی هدفمند 30 نمونه سفال با نقش ماهی متعلق به سده 6 تا 14 هجری قمری انتخاب شد تا ویژگی های ساختاری آن ها مورد واکاوی قرار گیرد. نتایج این پژوهش نشان می دهد، نقش ماهی در پنج نوع ترکیب بندی شاخص (1/4، دایره ای، افقی، اسپیرال، عمودی)، و در ساختار 1/1 بر روی سفالینه ها به تصویر در آمده است. موقعیت جای گذاری بیشتر در پایین و مرکز تصویر، در فرم ها و اندازه های مختلف و متعدد به تصویر کشیده شده است. تمامی موارد ذکرشده نشان از این دارد کم تر محدودیتی در ترکیب بندی، ساختار و حتی فرم این نقش مایه در تصاویر می توان دید.

برج مقبره های ساخته شده در دوره سلجوقی را می توان یکی از شاهکارهای آجرکاری در این دوره به شمار آورد که به لحاظ تکنیک و تنوع طرح های اجرایی، قابل تأمل است و به نوعی بر تکامل این گروه از تزئینات در قرن ششم هجری دلالت دارد. الب ته آجرکاری ها گاه با تزئینات دیگری از قبیل گچ بری و کاشی های تک رنگ نیز همراه بوده است که این هم نشینی را می توان در برج مدوّر مراغه (563 ه.ق) و سه گنبد در ارومیه (580 ه.ق) به خوبی مشاهده نمود. پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به این سوال است: ویژگی تزئینات آجرکاری و گچ بری سردرِ دو برج مقبره مدوّر مراغه و سه گنبد ارومیه به لحاظ انواع طرح ها و نقوش، چیست و چه تفاوت ها و شباهت هایی وجود دارد؟ هدف این پژوهش معرفی و مستندنگاری ویژگی های تزئینات به کا رفته در دو بنای مذکور و هم چنین مقایسه تزئینات آجرکاری و گچ بری سردرِهای برج های مدوّر مراغه و سه گنبد ارومیه است. پژوهش حاضر، به روش توصیفی-تحلیلی، تزئینات سردرِهای برج های مدوّر مراغه و سه گنبد ارومیه را مورد مطالعه قرار داده و روش گردآوری اطلاعات نیز با استناد به منابع مکتوب و پژوهش های میدانی بوده است. یافته ها حاکی از آن است که در این دو بنا (پلان مدوّر)، تأکید عمده بر سردر و نمای ورودی است و در این بخش، از تزئینات متنوع آجرکاری و تلفیق آجر وگچ استفاده شده است. کاربرد کتیبه هایی به خط کوفی در پیشانی طاق نماها و استفاده از تزئینات هندسی (گره) در حاشیه اصلی دورتا دور سردر، از دیگر ویژگی ها و مشابهت های این دو برج مقبره به شمار می رود اما کمیت و کیفیت این نقوش هندسی و تکنیک های اجرایی آن ها با یکدیگر تفاوت هایی دارد.

روایت شناسی یکی از روش های تحلیل روایت است. نظریه پردازانی در زمینه روایت شناسی به تحقیق پرداخته اند از جمله آنها می توان به ژرار ژنت اشاره نمود. از نظر ژنت برای تحلیل روایت پنج عامل وجود دارد: تداوم، بسامد، نظم که به زمان مربوط می شوند و دو عامل دیگر وجه و لحن هستند. هدف از این پژوهش، انطباق روایت تصویری به بند کشیدن ضحاک در شاهنامه بایسنقری بر اساس  عوامل تحلیل کننده  روایت در نظریه ژنت است. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی بوده و گردآوری مطالب کتابخانه ای است. براین اساس این سؤال مطرح است که چگونه نقاش داستان ضحاک را بر اساس تصویر، روایتگری نموده است؟ عناصر روایت در نظریه ژنت چگونه با روایت تصویری نگاره منطبق می شود؟ از نتایج تحقیق چنین برمی آید که باتوجه به تفاوت های ساختاری میان متن کلامی و متن تصویری برای نگارگر این امکان وجود نداشت که همچون شاعر از پیوستگی تصویر برای نشان دادن رخدادها استفاده کند؛ بنابراین نگارگر تلاش کرده بود تا توالی زمان رخدادها را شکسته و با پیوند دو یا چند رخداد یک تصویر را به نمایش بگذارد. همچنین با مداخله در مواردی چون زمان و وجه، نقش مخاطب را پررنگ تر کرد. می توان گفت نقش نگارگر در لحن به مثابه بیان تصویری پررنگ تر بوده و به عنوان دانای کل عمل کرده است.

آرایه های معماری در جداره میانسرای خانه های شیراز با داشتن تنوع بسیار در نوع و کاربرد هر یک از عناصر آن، روح متفاوتی را به فضا داده است. در این فضا از انواع تکنیک های گچ بری، کاشی کاری، کارهای چوبی، سنگی و آجرکاری متناسب با نقش عملکردی هر جز استفاده شده است. در گذر از دوره قاجار و رسیدن به دوران پهلوی اول علاوه بر تغییر در نحوه ساخت بنا و معماری میانسرا، تحولاتی نیز در شکل و ساخت آرایه های معماری حادث شده است. پرسشی در اینجا مطرح می شود که شباهت ها و تفاوت های آرایه های معماری فضای میانسرای خانه های اواخر دوره قاجار و پهلوی اول شیراز در چیست؟ نحوه و نوع آرایه ها به چه صورت بوده است؟ در این مقاله با مقایسه آرایه های فضای میانسرای خانه های اواخر دوره قاجار و پهلوی اول شیراز سعی در پیدا کردن شباهت ها و تفاوت های هر جز از آرایه های معماری را دارد که به وسیله آن می توان به نحوه تغییرات در طول این زمان پی برد. با مطالعه و تحقیق در این باره و مقایسه جز به جز آرایه های معماری علاوه بر شناخت نقوش استفاده شده در هر دو دوره و دسته بندی آن، در مشخص شدن میزان شباهت ها و تغییرات به وجود آمده کمک می کند. این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی و تطبیقی تاریخی می باشد که به وسیله مطالعات کتابخانه ای، برداشت و بررسی میدانی و تجزیه و تحلیل از طریق مقایسه داده ها انجام شده است. برمبنای مطالعه و مقایسه انجام شده در این مقاله، نتیجه ای که حاصل می شود بدین صورت است که ارسی های دوره قاجار به پنجره هایی ساده با نحوه قرارگیری و ساخت متفاوت تبدیل شده است. ازاره سنگی خانه ها با تغییراتی در نقوش، ترکیب بندی، تکنیک اجرا و در مواردی مصالح جدید همراه بوده است. در گچ بری ها نقش و تکنیک همچنان یک روند را در پیش گرفته و میزان تفاوت های کمی در این دوران ایجاد شده است. در کاشی کاری تفاوت چشم گیری در میزان استفاده، تنوع نقش، رنگ و نحوه قرارگیری دارد. آجرکاری ها نسبت به کارگیری یکسانی دارند ولی در تکنیک اجرا تفاوت هایی ایجاد شده که به نسبت در نقوش نیز این تمایز مشخص است. با این حال در هر دو دوره خانه های باشکوهی ساخته شده است که دارای شخصیت و زیبایی منحصر به فردی هستند.

مسجد جامع هفتشویه در ورودی روستای هفتشویه از منطقه قهجاورستان در شمال شرقی شهر اصفهان واقع شده است. این مسجد عصر سلجوقی به دلیل آسیب های بسیار در سده هشتم هجری قمری موردبازسازی کلی قرار گرفت که در این میان بیشتر به ظاهر بنا توجه شد تا به استحکام آن، درنتیجه اکنون با یک بنای نیمه مخروبه روبه رو هستیم. از تزئینات گچ بری بر جامانده در این بنا می توان به محراب و بخشی از طاق نمای جبهه غربی گنبد خانه اشاره کرد. هدف این پژوهش شناخت ویژگی های بصری نقوش گیاهی آرایه های گچی موجود در طاق نمای ضلع غربی گنبد خانه مسجد جامع هفتشویه است. در راستای دستیابی به هدف پژوهش، پرسش اصلی این است که 1. ویژگی های تزئینات نقوش گیاهی طاق نمای گنبد خانه این مسجد چیست؟ 2. پرکاربردترین نقوش به کاررفته کدام است؟ این پژوهش توصیفی-تحلیلی به شیوه ی کتابخانه ای در بخش نظری و به شیوه میدانی در بخش عملی انجام گرفته و روش تجزیه وتحلیل اطلاعات کیفی است. نتایج مطالعات نشان داد نقوش اسلیمی دارای انواع تک قوس، دو قوس و سه قوس بوده که با سه نوع تزیین شامل طرح هندسی، شیارهای منحنی هلال مانند و طرح بادبزنی در دو ساختار سر اسلیمی به شکل بادامچه و بدون شکل بادامچه کارشده است. نقشمایه گل شش پر نیز در انتهای قوس های اسلیمی و یا به صورت مجزا همچون زوائد روی بندها قابل مشاهده می باشد و نوار تزئینی با طرح کنگره دار شانه عسلی به عنوان تزیین در نقوش استفاده شده است. روش مرسوم قرینه سازی در طراحی موردتوجه نبوده و هنرمند بیشتر از روش بی قرینگی بهره برده و تلاش دارد تا تعادل و توازن طرح را با اعمال ارزش های بصری در نقشمایه ها حفظ کند. نقشمایه ها در کتیبه به بهترین شکل با یکدیگر در تعامل هستند و به موقعیت ها، کمبودها و کنش های یکدیگر پاسخ می دهند.