مطالب مرتبط با کلیدواژه

صحابه


۲۱.

بررسی پیامدهای فرهنگی عملکرد صحابه در دوران حکومت امیرالمؤمنین ع

نویسنده:
منبع: فرهنگ پژوهش بهار ۱۳۹۵ شماره ۲۵ ویژه تاریخ اسلام

کلیدواژه‌ها: نقش صحابه فرهنگی علی ع

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۴ تعداد دانلود : ۳۰۱
یاران پیامبر اکرم ص با عنوان «صحابه» آن بزرگوار، نزد عموم مسلمانان از جایگاه ویژه ای برخوردار بودند و اقدامات مثبت و یا منفی آنان تأثیرات سازنده و یا مخربی را در میان جامعه مسلمین برجای گذاشته است. با توجه به نوع زمامداری امیرالمؤمنین ع در دوران حکومت ایشان می توان این دوران را حساس ترین عرصه برای ایفای نقش های مختلف صحابه دانست که پیامدهای آن تا قرن ها دامن گیر مسلمانان و جوامع آنان بوده است. ازآنجایی که مقوله فرهنگی از تأثیرگذارترین عرصه ها در جوامع مختلف هست؛ لذا پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی به بررسی پیامد عملکرد صحابه در این حوزه در دوران حکومت امام علی ع پرداخته است. صحابه با ایفای نقش های مثبت و منفی، متناسب با نوع کارکرد خود پیامدهایی را نیز بر جای گذاشتند؛ چنانکه می توان از گسترش علم و دانش و حوزه های علمی و نهادینه شدن فرهنگ اسلامی به عنوان پیامدهای مثبت فرهنگی نام برد و به پیامدهای منفی همچون قرائت جدید از ایمان و کفر و اقدام علیه اهل بیت اشاره نمود.
۲۲.

نقد روایت عبدالله بن مسعود در استناد به عدالت صحابه

نویسنده:
منبع: حسنا سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۳۴

کلیدواژه‌ها: صحابه روایت استحسان اجماع

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۷ تعداد دانلود : ۳۹۹۹
اعتقاد به عدالت صحابه امری است که مبنای نظرات کلامی، فقهی، تفسیری و... اهل سنّت قرار گرفته است. آنان برای اثبات این ادّعا به آیاتی از قرآن کریم و روایاتی استناد کرده اند. یکی از روایاتی که اهل سنّت برای اثبات عدالت صحابه، همواره به آن استناد نموده اند؛ روایت «مارَآهُ الْمُسْلِمُونَ حَسَنًا فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ حَسَنٌ وَمَا رَآهُ الْمُسْلِمُونَ سَیِّئًا فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ سَیِّئٌ» است که از عبدالله بن مسعود صادر و با طرق و متون مختلف در منابع و مصادر روایی و حدیثی آنان نقل شده است و محتوای آن بر این نکته تاکید دارد که آنچه مسلمانان نیکو می بینند در نزد خدا، نیکو است و آنچه بد می بینند در نزد خدا، بد است. این روایت مبنای دیدگاه های مختلف اهل سنّت به خصوص در اصول فقه در اثبات ادله اصولی «استحسان» و «اجماع» گشته است. در این پژوهش از جهات مختلف سندی و متنی به نقد و بررسی این روایت پرداخته شده و از نظر سندی، آن را روایت موقوفی دانسته است که از عبدالله بن مسعود نقل شده واستدلال به مرفوع بودن آن را ردّ کرده است. از حیث متنی نیز از سه جهت ساختاری، محتوایی و دلالی به دلایل اختلاف ساختار در متن، وجود مطالب متناقض و متضاد در محتوا و دلالت بر «استحسان» و «اجماع» مورد نقد و بررسی قرار داده و با بیان دلایل متقن ادعای دلالت این روایت بر «استحسان» و «اجماع» را مردود دانسته است.
۲۳.

سنخ شناسی و تبیین رفتاری صحابه پیامبر(ص) در غزوه تبوک بر اساس سوره توبه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال چهل و پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۱ شماره ۱ 113 - 129

کلیدواژه‌ها: تبیین رفتاری پیامبر(ص) سنخ شناسی سوره توبه صحابه غزوه تبوک

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۵۹ تعداد دانلود : ۸۷۳
در غزوه تبوک بر خلاف دیگر غزوات میزان مشارکت فعال مسلمانان کاهش یافته بود و سستی آنان در جهاد، باعث تاخیر در تدارک سپاه و حرکت به سوی میدان نبرد شده بود. عده ای از صحابه با کارشکنی، عذر خواهی و بهانه آوردن درصدد بودند حضور نیافتن در جنگ را توجیه کنند. خداوند در سوره توبه در واکنش به این وضع، با افشای نیت های این گروه ها، دلایل حقیقی مشارکت نکردن آنان را بیان کرد. بر اساس آیات سوره توبه، گروه هایی از سپاهیان حتی آنانی که تظاهر به همراهی نمودند در عمل به کارشکنی و ایجاد رعب در میان مسلمانان پرداختند. یکدست نبودن رفتار صحابه در غزوه تبوک موجب پیدایش گونه های رفتاری شد که در سوره توبه این گونه ها به دقت شناسایی شده اند. در این سوره، هشت گونه رفتاری در جهت همراهی با پیامبر(ص) معرفی شده است. یکسان نبودن میزان همراهی آنان باعث شده که این گونه ها در پنج سنخ از همراه کامل تا غیرهمراه قرار داده شوند. در این مقاله با روش توصیفی تبیینی ابتدا گونه های رفتاری صحابه در غزوه تبوک شناسایی شده و سپس به علت تنوع رفتاری آنان بررسی می شود. به نظر می رسد تنوع رفتاری اصحاب پیامبر(ص) در غزوه تبوک ریشه در نوع نگرش آنان و تعارض سنت های اجتماعی با ارزش های دینی داشته است.
۲۴.

انس بن حارث کاهلی، صحابی حاضر در لشکر امام حسین(ع)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال سوم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱۲ 41 - 52

کلیدواژه‌ها: صحابه انس بن حارث شهدای کربلا شهدای غیر هاشمی عاشورا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۹۱ تعداد دانلود : ۵۵۷
نوشتار حاضر یکی از صحابیان شرکت کننده در لشکر امام حسین(ع) را مورد بررسی قرار داده است. انَس بنٍ حارث کاهلی در روز عاشورا حضور داشت و به این ندای امام حسین(ع) پاسخ داده است. از پیامبر(ص) در حالی که امام حسین(ع) در دامن رسول خدا6 نشسته بود، شنیده بود: «این فرزندم در سرزمین عراق به شهادت خواهد رسید. آگاه باشید هرکه او را دید باید او را یاری کند» وی که در کوفه زندگی می کرد، به گفته برخی در مکه و به گفته برخی دیگر شبانه در کربلا به امام(ع) پیوست. امام حسین(ع) به وی نوید هدایت و امنیت داد. او را با خود همراه ساخت و در رکاب امام حسین(ع) کشته شد. پس از کارزاری سخت و کشتن چهارده یا هجده تن از سپاهیان دشمن به درجه رفیع شهادت نایل آمد و مقبره وی در بارگاه دسته جمعی شهدا پایین پای امام حسین(ع) واقع است.
۲۵.

تأملی بر سابقه و حجیت اجماع از دیدگاه اهل سنت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های فقهی دوره پانزدهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳ 513 - 533

کلیدواژه‌ها: اجماع اهل سنت حجیت رأی سابقه صحابه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۸۰ تعداد دانلود : ۷۰۸
اجماع که یکی از منابع مهم فقهی اهل سنت است و به وسیله آنان ابداع و به منابع فقهی مذاهب اهل سنت اضافه شده است، با تعریفی که علمای سنی مذهب از آن ارائه داده اند، مورد پذیرش فقهای شیعه واقع نشده است. علمای اهل سنت بسیار تلاش کرده اند که سابقه اجماع را به زمان صحابه ببرند و علاوه بر دلایلی که در راستای حجیت اجماع ارائه کرده اند، بر اعتبار آن بیفزایند. این پژوهش که به روش توصیفی - تحلیلی انجام گرفته، با هدف بررسی سابقه و حجیت اجماع از نظر علمای اهل سنت صورت گرفته و این دو ادعا را به نقد کشیده و رد کرده است.
۲۶.

اعتبارسنجی روایات اهل بیت (ع) درباره «حجیت تفسیر صحابه» با بررسی آرای آیت الله معرفت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال بیست و چهارم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۹۱) 119 - 148

کلیدواژه‌ها: قرآن عترت صحابه تفسیر روایت اعتبار معرفت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۳ تعداد دانلود : ۳۴۸
صحابه بعد از پیامبر و امام علی (ع) نخستین افرادی هستند که با تأثیر پذیری از تعلیمات آن دو بزرگوار، اقدام به تفسیر قرآن نمودند. استاد معرفت در کتاب « التفسیر الاثری الجامع » با استناد به روایات اهل بیت(ع)، تعریف جدیدی از معنای اصطلاحی «صحابه» ارائه کرده و بر اساس آن، به تعدیل و توثیق تمام صحابه پرداخته و اعتبار مطلق آثار تفسیری ایشان را نتیجه گرفته اند. این نوشتار پس از مفهوم شناسی «صحابی» و بیان و بررسی دیدگاه استاد در این باره، به نقد سندی و متنی آن دسته از روایات عترت که مستند ایشان برای اثبات حجیّت و اعتبار تفسیر صحابی بوده، پرداخته و برداشت استاد از این روایات را مورد بررسی قرار داده است. به نظر نگارنده، مفهوم «صحابی» یک حقیقت لغوی یا عرفی است که گستره معنایی آن محدود به عده ای انگشت شمار نمی شود. همچنین در روایات اهل بیت (ع) هیچ دلیلی بر اعتبار ویژه تفسیر صحابه از آن جهت که صحابه اند، وجود ندارد؛ زیرا این روایات اشکال سندی و دلالی دارند.
۲۷.

بازکاوی مصداق «صادقین» در آیه «کُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال دهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳۹ 47-60

کلیدواژه‌ها: آیه 119 توبه صادقین اهل بیت (ع) اهل حل و عقد صحابه خلفاء اجماع امت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۶۱ تعداد دانلود : ۴۹۴
خدای متعال در آیه «... کونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ » به صورت مطلق مؤمنان را به همراهی با «صادقین» فراخوانده است. پرسش أصلی آن است که صادقین در این آیه عام است یا خاص؟ در صورت خاص بودن، مصداق آن کیست که خدا مؤمنان را به صورت مطلق به تبعیت از آنها فرمان داده است؟ مفسران شیعه با إستناد به روایت های فریقین و با طرح إستدلال عقلی، مصداق صادقین را امام علی × و جانشینان معصوم آن حضرت دانسته اند، اما مفسران أهل سنت در این باره دارای اختلاف نظر هستند؛ برخی مصداق آن را مهاجران، برخی مهاجران و أنصار، برخی خلفاء راشدین، برخی متخلفین از غزوه تبوک، برخی أهل حلّ و عقد و تعدادی نیز امام علی × و أصحاب او دانسته اند. در پژوهش پیش رو، دیدگاه های مختلف با روش توصیفی تحلیلی، مورد بازکاوی قرار گرفته و با إستناد به مستندهای نقلی و إستدلال عقلی، مصداق صادقین را امام علی × و أهل بیت معصوم پیامبر | معرفی شده است.
۲۸.

تحلیل انتقادی مبانی تفسیری سلفیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۱۴) 95 - 116

کلیدواژه‌ها: سلفیه تکفیری مبانی تفسیر ظاهرگرایی صحابه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۲ تعداد دانلود : ۴۷۷
سلفیه تکفیری در حوزه تفسیر قرآن با استناد به ظواهر آیات، روایات و سیره پیامبر و اصحابش، به آنچه از قدیم مانده سخت پایبندند و عقاید صحیح اسلامی را منحصر به «ظواهر» قرآن و سنت می دانند و از هرگونه تفسیر، ژرف نگری و بهره گیری از عقل، علم و فلسفه در تعالیم دین و تطبیق آن با مقتضیات زمان اجتناب می ورزند. ورود مجاز در قرآن را انکار کرده و با تفسیر گزینشی آیات، به دنبال تفسیر آیات قرآن نبوده، بلکه به دنبال پیدا کردن عقاید خویش در قرآن و رد دیدگاه های مخالفان هستند؛ اما ظاهرگرایی علاوه بر عدم کفایت در تفسیر قرآن، مخالف با آیات قرآن است. تأکید افراطی بر نقل و روایت موجب راهیابی احادیث ضعیف به منابع و دوری از عقل گرایی در تفسیر شده و با پیش داوری های گرایشی، آیات به شیوه نادرست بر روایات تطبیق داده می شوند.
۲۹.

بررسی و نقد گزارش های بَدء الوحی با تأکید بر نقش حضرت خدیجه علیه السلام(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال شانزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۴۶) 41-66

کلیدواژه‌ها: بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بدءالوحی حضرت خدیجه علیه السلام صحابه تابعین تحنّث

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۷ تعداد دانلود : ۴۱۸
بدء الوحی از پدیده های مهم مربوط به نزول وحی است که دو نکته در آن مورد توجه است: چگونگی مواجهه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم با امین وحی و تأیید حضرت خدیجه علیه السلام درباره پیامبری آن حضرت. در این باره شاهد تناقضاتی درون متنی بین گزارش ها و تعارض آنها با مبانی قرآنی هستیم که کشف حقیقت، نیازمند نقد و بررسی سندی و دلالی روایات است. در این نوشتار، با روش توصیفی تحلیلی، به اعتبار سنجی محتوایی و سندی این گزارش ها درباره چگونگی مواجهه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و چرایی اعطای نقش تأییدکنندگی به حضرت خدیجه علیه السلام پرداخته می شود. در این باره، روایتی در تفسیر منسوب به امام عسکری علیه السلام موجود است که به لحاظ سندی براساس دیدگاه مبنایی درباره این تفسیر باید داوری شود؛ اما به لحاظ محتوایی، دارای مضامین عالی و منطبق با مبانی شیعی است. از صحابه و تابعین نیز دو دسته گزارش وجود دارد که تنها گزارش های جابربن عبدالله از نظر سندی و دلالی معتبرند و مابقی از نظر سندی ضعیف و از نظر دلالی متناقض با یکدیگر و متعارض با مبانی قرآنی و روایی اند. همچنین روشن شد که دو عامل موجب برجسته سازی نقش حضرت خدیجه علیه السلام در این جریان شده است: 1. جایگاه ایشان که مطالب هرچند ناصحیحِ درباره ایشان را باورپذیرتر می کند؛ 2. آل زبیر، که عموزادگان آن حضرت بودند، با تکریم ایشان به ارتقای منزلت خویش در تاریخ اسلام می پرداختند.
۳۰.

مساهمه الامام علىّ و من قبله من الخلفاء فى تطور و ارتقاء التفسیر القرآنىّ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی العلوم الانسانیه دوره ۱۱ سال ۱۴۲۵ شماره ۲ 41-53
تعداد بازدید : ۲۶۱ تعداد دانلود : ۲۸۳
مِما لا جدال فیه أَنَّ الرسول (ص)* کان أوّل من فسَّرَ القرآن الکریم ثمّ أخذ صحابه الرسول على عاتقهم مسؤولیّه هذه المهمّه، وأشهر هؤلاء علیّ بن أبی طالب (ع) والخلفاء الثلاثه الذین سبقوه إلاّ أن تفاسیرهم للقرآن کانت تتفاوت فى الحجم والمقدار والکیفیه؛ إذ یتمیّز تفسیر علی علیه السلام – علاوه على کثرته وکمیّته واتساعه – فى الکیفیّه والمحتوى؛ لأنّ ما فسّره الخلفاء الثلاثه المتقدمون على علیٍّ له صبغه ظاهره للآیات، امّا تفسیر علی (ع) فأنَّه یتجاوز الظاهر و ینبىء عن المعنى الباطنی؛ فسار مَنْ فضل الظاهر من التفسیر القرآنیِّ على هدی الخلفاء الثلاثه، واتبّع المفسرون الذین فضّلوا التفسیر العقلی، نمط علی فی التفسیر فى تفاسیرهم.
۳۱.

تحلیل و بررسی دیدگاه ابن ابی الحدید درباره جعل حدیث در زمان امویان شاخه سفیانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۲۱)

کلیدواژه‌ها: جعل حدیث معاویه بنی امیه ابن ابی الحدید صحابه امیر مومنان (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۸ تعداد دانلود : ۲۹۰
ابن ابی الحدید معاویه را به کفر و الحاد متهم کرده و با ذکر شواهدی نشان می دهد که او به نبوت پیامبر اسلام(ص) هیچ باوری نداشته است و معتقد است که او با استخدام گروهی از منافقین و دین به دنیا فروشان، دست به جعل حدیث زده و چنان در این میدان اسب تاخته که دوران خود را به دوران اوج جعل حدیث تبدیل کرده است این دیدگاه او نسبت به معاویه، حق طلبی و کمتر بودن تعصب او نسبت به اکثریت علمای اهل سنت را نشان می دهد معاویه با صدور نامه های پی در پی به کارگزارانش و در یک سیاست چهارمرحله ای و با کمک گرفتن از برخی صحابه و تابعین، ابتدا مردم را از نقل فضائل اهلبیت(ع) بازداشت و مردم را از معاشرت با آنها نهی کرد، سپس سعی کرد شیعیان آنها را در انزوا قرار دهد، لذا دستور داد در مجامع عمومی آنها را راه ندهند و حتی شهادت آنها را نپذیرند. در مرحله سوم دشمنا
۳۲.

بازخوانی انتقادی شبهات و تردیدها درباره توحید مصاحف(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال یازدهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۴۱ 151 - 184

کلیدواژه‌ها: مصاحف عثمانی توحید مصاحف عثمان صحابه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵۱ تعداد دانلود : ۳۴۳
یکی از مباحث گسترده در حوزه تاریخ قرآن، بحث کتابت و جمع آن است. بیشتر دانشوران اسلامی علی رغم پذیرش نگارش قرآن در روزگار پیامبر، پیدایش مصحفی واحد و رسمی را به دوران عثمان بازگردانده اند. اهمیت پرداختن به مصاحف عثمانی، واکاوی اعتبار و بررسی تردیدها و شبهات آن به جهت از میان رفتن اکثر مصاحف رایج عصر صحابه، موافقت صحابه و اهل بیت(ع) با توحید مصاحف و رواج نسخه های تدوین شده عثمانی تا عصر حاضر، دو چندان خواهد شد. مخالفت صحابه، وجود اغلاط، اختلاف و تغییر مصاحف عثمانی و اختلاف مصاحف صحابه با این مصاحف از جمله شبهات قابل توجه در این عرصه است. بیشتر این شبهات از سوی محققان جدید مسلمان و غیرمسلمان به عنوان بازپژوهی در روایات و گزارشات موجود با رویکردی تاریخی القا شده که اعتبار مصاحف عثمانی و در نهایت نسخ موجود از قرآن را مورد خدشه قرار می دهد. این مقاله با رویکردی انتقادی و شیوه توصیفی تحلیلی، ضمن گزارش این شبهات، به نقد و بررسی هر یک از آن ها می پردازد. یافته-های این مقاله نشان می دهد که از آنجایی که مخالفت افرادی همچون ابن مسعود برگرفته از غرایضی خاص بوده، اغلاط و اختلافات مصاحف عثمانی با ارسال قاریان به همراه مصاحف جبران شده، ادعاهای این اندیشمندان بی اساس بوده و در آن همه جانبه نگریسته نشده است.
۳۳.

سیره نگاری جابر بن عبدالله انصاری؛ شفاهی یا مکتوب؟(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و یکم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۸۲) 67 - 108

کلیدواژه‌ها: جابر بن عبدالله انصاری سیره نگاری روایات شفاهی روایات مکتوب صحابه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۵۹ تعداد دانلود : ۴۲۹
جابر بن عبدالله انصاری، صحابی برجسته پیامبر(ص)در حوزه فقه، تفسیر، حدیث و تاریخ بسیار تلاش می کرد. او که از پیش گامان نقل حوادث عصر نبوی بود، گزارش هایی درباره این عصر دارد که مورخان و محدثان کهن شیعه و اهل سنت آنها را ثبت کرده اند. شفاهی یا مکتوب بودن روایات او در حوزه تاریخ و سیره نبوی، پرسشی است که پاسخ به آن از ابعاد مختلفی دارای اهمیت است. نخست، آگاهی از جایگاه جابر در ثبت و مکتوب کردن سیره در طبقه صحابه و دیگری بر فرض اثبات غیرشفاهی بودن آن، پاسخی به منکران سنت مکتوب حدیث در سده نخست هجری است و مهم تر از آن، یافتن روشی برای بازسازی منابع مکتوب و مفقود آن دوره است. این مقاله با تکیه بر منابع رجالی، طبقات نگاری و تاریخی و با رویکرد توصیفی تحلیلی بر اساس اسناد تاریخی و قواعد تشخیص روایات شفاهی از مکتوب، این موضوع را بررسی می کند. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که آنچه از جابر در باره سیره نبوی گزارش شده است، برخاسته از مدونات مکتوب بوده است و شاگردان او، نسخه های تازه ای از نوشته های او را ثبت و به نسل بعدی منتقل کرده اند
۳۵.

تحلیل مصداق واژه «اصحاب» در روایات حوض با نگرشی به نظریات شارحان صحیحین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه قرآن و حدیث دوره ۸ بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۱۶ 71-96

کلیدواژه‌ها: ارتداد صحابه صحابه صحیح بخاری صحیح مسلم روایات حوض

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۱ تعداد دانلود : ۴۶۶
روایات ارتداد صحابه در صحیحین شامل سی و سه روایت است که به ظاهر در تعارض با روایات عدالت صحابه قرار دارد. در این میان بررسی آراء شارحان در این زمینه و تعیین مصداق اصحاب در این روایات امری ضروری به نظر می رسد. مقاله زیر کوششی در راستای تحلیل نظرات شارحان در این زمینه و نقد و بررسی این نظریات است. طبق این مقاله که روایات ارتداد شامل کسانی است که به نوعی دارای انحراف گشته اند. این دسته می توانند برخی از اصحاب معروف و برجسته نیز باشند که مبتلا به ارتداد، انجام کبیره، نفاق یا بدعت گشته اند و این روایات مربوط به اهل رده و امت دعوت نیست. اما پیش فرض های نادرست درباره معنی ارتداد و عدالت صحابه مانع فهم صحیح آن ها از روایات ارتداد گشته است.
۳۶.

ارزیابی شخصیت و عملکرد عبدالله بن مسعود(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه قرآن و حدیث دوره ۹ بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱۸ 79-98

کلیدواژه‌ها: عبدالله بن مسعود قرآن صحابه روش های تفسیری مصحف مدرسه کوفه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲۳ تعداد دانلود : ۳۴۲
عبدالله بن مسعود از شخصیّت های به نام تاریخ صدر اسلام، قاری و دارای مصحف است که ارزیابی شخصیّت او از آن رو دارای اهمیّت است که مکاتب اسلامی از نظر آشنایی وی با علوم قرآن و حدیث، قرائت و تفسیر، بیشتر زبان به تأییدش گشوده اند. عملکرد او قبل از شهادت پیامبر(صلی الله علیه وآله) با عنوان شاگرد مکتب وحی و بعد از فقدان ایشان به عنوان مدافعِ اسلام اصیل قابل تأمل است. ابن مسعود از جمله صحابه ای است که در طیّ حیات خود حتّی اگر پیروی از مکتب حق به ظاهر موجب صدمه دیدن جایگاه اجتماعی او شد، موضع خود را کاملاً به صورت روشن بارها و بارها اعلام کرد؛ همین صراحت است که از اندیشه عبدالله بن مسعود مکتبی مستقل می سازد و این مکتب پایه فعالیّت های امام علی (علیه السلام) در زمان حکومت ظاهری ایشان در کوفه است. همکاری او در زمان خلیفه دوم که بیشتر در حوزه فعالیّت های فرهنگی است از یک سو و موضع گیری های صریح او در برابر عملکرد خلفای سه گانه بعد از پیامبر(صلی الله علیه وآله) به ویژه عثمان، نظرات متفاوتی را پیرامون وی رقم زده است که با توجیه اذن امام علی(علیه السلام) به وی در جهت همکاری با دستگاه خلافت می توان کلیّات عملکرد او رامثبت ارزیابی کرد؛ چه این که تنها نقد جدی اهل بیت(علیهم السلام) در منابع مختلف مربوط به حذف معوذتین ازمصحف اش می شود از این رو می توان سایر تهمت ها را به سبب دفاع او از امام علی(علیه السلام) ترسیم کرد.
۳۷.

ایمان صحابه در قرآن؛ بررسی و نقد نظریه عدالت صحابه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: نقد و نظر سال بیست و پنجم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۱۰۰) 154 - 179

کلیدواژه‌ها: صحابه نظریه عدالت صحابه ایمان صحابه قرآن کریم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۱ تعداد دانلود : ۴۱۸
اهل سنت به دلیل نپذیرفتن امامت و خلافت منصوص، با هدف ایجاد اعتماد و اطمینان به واسطه های انتقال معارف و احکام اسلامی از رسول خدا| به نسل های بعدی، با استناد به شماری از آیات و روایات، نظریه عدالت همه صحابه را مطرح کرده اند. در این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی به نقادی این نظریه پرداخته، به این پرسش پاسخ داده ایم که آیا آیات مرتبط با ایمان صحابه با نظریه عدالت صحابه سازگار است؟ در این مقاله با توجه به آیات مرتبط با نظریه عدالت صحابه، مباحثی مانند سبقت در ایمان، پایداری بر ایمان، پیمان بر ایمان، درجات ایمان، اظهار دروغین ایمان، ضعف در ایمان و انصراف از ایمان بررسی شده اند. نتیجه اینکه پایه نظریه عدالت صحابه مستحکم نیست و صحابه همانند دیگر افراد امت اسلامی به اقتضای خلقت انسانی و شهوات نفسانی در معرض ارتکاب برخی گناهان کبیره بوده اند و بلکه برخی مرتکب آنها نیز شده اند.
۳۸.

أسماء بنت عمیس؛ مفسر، محدث، راوی و صحابی بزرگ صدر اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال هفدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۶۹ «ویژه قزن و خانواده» 169-182

کلیدواژه‌ها: اسماء بنت عمیس مهاجرین زنان صدر اسلام صحابه عون جعفر عبدالله

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۳ تعداد دانلود : ۳۴۸
اسماء بنت عمیس؛ مفسر، محدث، راوی و صحابه بزرگ صدر اسلام از شخصیتهای کم ادعا و بزرگ صدر اسلام است. ایشان به عنوان بانویی که هم در مکه در شمار مسلمانان اولیه و هم در سفر به حبشه که به همراه همسر خود جعفر بن ابی طالب به حبشه منتقل می شود؛ برای همه کسانی که با او هستند و نقش اندکی داشته اند، الگو و اسوه دینی قرآنی و نبوی بوده است است. وی چند خواهر داشت، از جمله: یکی سلمی همسر حمزه سیدالشهدا، دوم لبابه همسر عباس عموی پیامبر، سوم میمونه همسر پیامبر اسلام. اسما بنت عمیس در مکه و قبل از استقرار رسول خدا در خانه زید بن ارقم ایمان آورد و با پیامبر اسلام بیعت کرد. هیچ گاه چهره نامیدی نمی گرفت و هیچگاه اعتراض نداشت و در وضع دشوار، بیش از همه تلاش می کرد. در این نوشتار شمه ای از این رشادتها در کنار پیامبر اسلام 6 و امام علی 7 و فاطمه سلام الله علیها و تربیت فرزندانی وارسته ای که تا قرنها درترویج قرآن و سیره نبوی اثرگذاربودند، بیان شده است.
۳۹.

جستاری کلامی در عدالت و مرجعیت علمی صحابه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: انسان پژوهی دینی سال هفدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۴ 119 - 141

کلیدواژه‌ها: پیامبر صحابه عدالت مهاجر انصار مرجعیت علمی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۴ تعداد دانلود : ۲۶۷
از مباحث در خور توجه در محافل کلامی دو فرقه اسلامی بزرگ شیعه و سنی عدالت صحابه و مرجعیت علمی آنها است. اهلیت برای تفسیر کتاب و سنت در بازخوانی حوادث صدر اسلام، نقش تعیین کننده دارد و با تنقیح مباحث، بسیاری از معضلات جهان اسلام حل شدنی است. دو رویکرد متفاوت به منزلت صحابه و همراهان پیامبرa در بین شیعه و اهل سنت وجود دارد. رهیافت یکی مبتنی بر عملکرد آنها به اقتضای منطق عمل و با سنجش معیارهای مطرح در متون و نصوص دینی است. رویکرد دیگر مبتنی بر نگاه تصویبی و مطلق گرایانه است. اغلب اهل سنت جمیع صحابه را عادل و قدح آنان را جفا می دانند. به صورت طبیعی در نگاه اهل سنت آنان جایگاه مرجعیت علمی خاصی دارند، اما در نگاه شیعه، صحابه اهل بیت با ویژگی عصمت دارای مرجعیت نهایی هستند و در امور دیگر با سنجش عملکرد صحابه با کتاب و سنت نبوی و سیره پیشوایان معصوم و منطق ارزیابی می شوند. در جستار پیش رو با نگاه تطبیقی و مستند به کتب روایی، کلامی، تفسیری و تاریخی، این دو نگاه بررسی می شود.
۴۰.

فضیلت بقیع و سیره پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام) و صحابه و تابعین در زیارت آن(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۸ بهار ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۱۱۱) 53 - 80

کلیدواژه‌ها: سیره پیامبرخدا (ص) اهل بیت (س) صحابه تابعین زیارت بقیع

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۹ تعداد دانلود : ۲۵۳
 بقیع، قبرستانی مشهور در شهر مدینه است که بر پایه روایات، دارای فضیلت و جایگاه ممتاز معنوی است و پیامبر خدا9 از سوی خداوند، مأمور شده بود پس از هجرت به مدینه، آنجا را به عنوان محل دفن مسلمانان برگزینند و برای دعا و استغفار اموات، به آنجا بروند. در این مقاله که به روش توصیفی تحلیلی نگارش یافته، ابتدا دلایل فضیلت و جایگاه ممتاز بقیع بررسی شده و در ادامه، به سیره پیامبر اسلام9 و اهل بیت اطهار: و اصحاب درباره زیارت بقیع و نیز اهتمام آنان به بقیع، اشاره شده است. بررسی روایات و گزارش های تاریخی بیانگر این است که بقیع، به عنوان یک مکان مقدس، همواره مورد توجه و عنایت پیامبر اسلام  بوده و ایشان برخی عبادات و راز و نیاز با خداوند متعال را در آنجا انجام می دادند. آن حضرت مأمور بودند اموات مسلمین را در آنجا به خاک بسپارند و برای دفن شدگان آن قبرستان، دعا و استغفار نمایند. خاندان پیامبر و اصحاب نیز با تأسی به رسول الله9 به آن مکان و زیارت دفن شدگان اهتمام جدی داشتند. همین امر باعث شد مسلمانان در طول تاریخ  به بقیع توجه کنند و با هدف زیارت، دعا و استغفار در آنجا حضور یابند.