مطالب مرتبط با کلیدواژه

دریای خزر


۸۱.

از تلاش برای ائتلاف تا تیرگی مناسبات؛ تحول روابط ایران و روسیه در سده هفدهم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: ایران صفوی داغستان دریای خزر روسیه تزاری قزاق های دُن قفقاز گرجستان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۵ تعداد دانلود : ۵۱۰
فرایند همسایگی ایران و روسیه در نیمه سده شانزدهم آغاز و تا اواخر همان سده عملی شد. در این فاصله دو طرف دیپلماسی را با پشتوانه دشمنان مشترک و انگیزه های تجاری به کار گرفتند. از دهه های نخست همسایگی نشانه های توسعه طلبی روس ها در زمین های قفقازی ایران آشکار شد. قلمروی که در بخش عمده دوره یادشده در اشغال عثمانی بود. در نیمه اول سده هفدهم با بازیابی حاکمیت ایران بر قلمرو قفقازی اش و تداوم تکاپوهای روسیه در رخنه به داغستان و گرجستان، ظرفیت های تنش آشکار شد. با این حال، توازن قوای دو طرف مانع بحرانی شدن شرایط بود. این وضعیت تا قدرت گیری پتر در واپسین سال های سده هفدهم ادامه داشت. در این نوشتار کوشیدیم که تحول روابط ایران و روسیه از تلاش برای همکاری نظامی تا بروز درگیری های مستقیم و غیرمستقیم در سده هفدهم را بررسی کنیم. روش نوشتار، توصیفی تحلیلی بر مبنای تحلیل داده های استخراج شده از منابع دست اول و پژوهش های معتبر است. در این نوشتار می کوشیم به این پرسش پاسخ دهیم که چرا در فرایند شکل گیری روابط ایران و روسیه با وجود پیشران های همکاری، ظرفیت های تنش به بروز درگیری هایی بین دو طرف منجر شد؟ نتیجه این بررسی نشان می دهد که روسیه درسده هفدهم قدرت رویارویی مستقیم با ایران را نداشت. در نتیجه، در حاشیه خزر از تحرک های آزاردهنده اتباع خویش به ویژه قزاق های دُن بهره می برد و در موضوع های قفقازی نیز با برقراری ارتباط و جذب حاکمان محلی، به ویژه ناراضی ها از ایران و قلعه سازی در زمین های حائل بین قلمرو خویش و ایران مشغول پیشروی بود. هدف اصلی روسیه تسلط بر بخش راهبردی راهروی شمال جنوب در دریا و خشکی بود.
۸۲.

خطوط لوله زیردریایی نفت وگاز از دیدگاه کنوانسیون آکتائو و پروتکل ارزیابی زیست محیطی کنوانسیون تهران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: پروتکل ارزیابی زیست محیطی خط لوله سراسری دریای خزر خطوط لوله زیردریایی دریای خزر کنوانسیون آکتائو کنوانسیون تهران نفت وگاز

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۵ تعداد دانلود : ۳۵۴
کنوانسیون وضعیت حقوقی دریای خزر(کنوانسیون آکتائو) با هدف پی ریزی یک رژیم حقوقی نوین برای دریای خزر بین پنج کشور ساحلی آن بسته شده است. از عناصر اصلی این رژیم حقوقی، مسئله خطوط لوله زیردریایی نفت وگاز است که مدت ها بین کشورهای ساحلی محل نزاع بوده است، زیرا ایران و روسیه ظاهراً از نظر آثار زیست محیطی خطوط لوله زیردریایی نفت وگاز و در واقع برای حفظ منافع سیاسی و اقتصادی خود خواستار این بودند که ساختن این نوع خطوط لوله و به طور مشخص اجرای طرح خط لوله سراسری دریای خزر وابسته به تأیید همه کشورهای ساحلی باشد. ماده 14 کنوانسیون آکتائو گذاشتن خطوط لوله اصلی نفت وگاز بر بستر دریای خزر را به شرط رعایت مقررات کنوانسیون چارچوب حفاظت از محیط زیست دریای خزر (کنوانسیون تهران) و پروتکل ارزیابی آثار زیست محیطی فرامرزی این کنوانسیون، مجاز می شمارد. ادعا می شود که با وجود این پروتکل ایران و روسیه از نوعی حق وتو در برابر طرح های ساختن خطوط لوله زیردریایی برخوردار شده اند. این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای در پی پاسخ به این پرسش است که اجرای کنوانسیون آکتائو و پروتکل ارزیابی زیست محیطی کنوانسیون تهران چه اثری بر طرح های ساخت خطوط لوله زیردریایی نفت وگاز در دریای خزر خواهد داشت؟ فرضیه نویسنده این است اگرچه پروتکل ارزیابی زیست محیطی امکان شرکت همه کشورهای ساحلی خزر در ارزیابی آثار زیست محیطی طرح های خطوط لوله زیردریایی نفت وگاز را فراهم می کند، اما اجرای این طرح ها را رضایت همه کشورها مشروط نمی کند.
۸۳.

بررسی و شناسایی دستور کار آینده دیپلماسی زیست محیطی ایران در دریای خزر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: ایران دریای خزر دیپلماسی زیست محیطی روش دلفی همگرایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۶ تعداد دانلود : ۵۰۵
اختلاف نظر پنج کشور ساحلی دریای خزر در مورد شیوه تقسیم این قلمرو آبی، سبب شده است که بسیاری از مشکلات مربوط به آن از جمله بحران های زیست محیطی همچنان نادیده گرفته شوند؛ بحران هایی که تأثیرهای منفی بسیاری بر زندگی و اقتصاد مردم ساکن در نواحی ساحلی این دریا برجای گذاشته اند. از سوی دیگر، برخلاف اینکه این دولت ها حاضر نیستند از دعواهای حاکمیتی خود در تعارض یادشده دست بکشند، مسائل زیست محیطی در حوزه سیاست کم ارزش شده اند و دولت ها حساسیت کمتری نسبت به همکاری در این زمینه از خود نشان می دهند. بنابراین مشکلات زیست محیطی دریای خزر می تواند دلیلی برای شروع همکاری ها میان دولت های ساحلی، گسترش آن ها به سایر حوزه ها و در نتیجه تشدید همگرایی میان این دولت ها باشد. بنابراین در این نوشتار به دنبال پاسخ این پرسش هستیم که ایران می تواند چه مشکلات نااندیشیده ای را در دستور کار دیپلماسی زیست محیطی خود با کشورهای حاشیه خزر بگنجاند و بدین وسیله به همگرایی با این کشورها شدت بخشد؟ برای پاسخ دادن به این پرسش، ابتدا مقدمه نظری و روش شناختی لازم را بیان می کنیم. سپس با استفاده از روش دلفی، هجده گروه از مشکلات زیست محیطی دریای خزر از دیدگاه صاحب نظران را شناسایی و عملکرد دیپلماسی زیست محیطی ایران در این دریا را از دیدگاه آن ها بررسی می کنیم. نتایج نشان داد که آن ها دوازده راهکار برای حل مشکلات باقیمانده یا تداوم یافته دارند. در آخر نیز با توجه به این راهکارها، دستور کاری دیپلماتیک، مشتمل بر پنج محور اصلی برای آینده دیپلماسی زیست محیطی ایران در دریای خزر را بیان می کنیم.
۸۴.

بررسی روند تغییرات توپوگرافی دینامیکی تراز آب دریای خزر و اثر آن بر روی تغییرات خط ساحلی ایران با استفاده از داده های ارتفاع سنجی ماهواره ای(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: آنامولی تراز دریا دریای خزر سطح متوسط دریا توپوگرافی دینامیکی ژئویید

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۰ تعداد دانلود : ۵۹۵
دریای خزر بزرگترین دریاچه جهان است و ساحل دریای خزر ایران با طول حدود  900 کیلومتر، در حاشیه جنوبی آن واقع شده است.  در این تحقیق داده های آنومالی تراز سطح دریا، سطح ژئویید و سطح متوسط دریا برای مدت  20  سال طی سال های  1993  تا  2012، به منظور بررسی روند تغییرات خط ساحلی و سطح آب دریای خزر مورد بررسی قرار گرفته شده است.  برای بدست آوردن داده های آنومالی تراز سطح دریا از مجموعه داده های ارتفاع سنجی آویسو، به منظور یافتن ژئویید از مدل ژئوپتانسیل گوس و برای دست یابی به سطح متوسط دریا از مجموعه داده های MSS_CNES.CLS15   با قدرت تفکیک 0.25 در جه استفاده شده است.  پس از آن با محاسبه توپوگرافی دینامیکی متوسط، توپوگرافی دینامیکی مطلق و سری زمانی تراز دریا در طی سال های مورد نظر، نسبت به شناسایی تغییرات تراز دریای خزر در این سال ها و پیرو آن بررسی تغییرات خط ساحلی در همان زمان ها اقدام گردید.  بررسی مقاطع تغییرات تراز دریا نشانگر تغییرات غیر یکنواخت و نامنظم بوده و در دوره هایی روند کاهشی و در دوره هایی روند افزایشی را مشاهده می نماییم، اما روند تغییرات بصورت کلی منفی و میزان آن به طور متوسط  32  میلی متر در سال می باشد.  دامنه تغییرات مقدار بالاترین و پایین ترین تراز دریا در این  20  سال،  1.287-  متر می باشد.  از پیامدهای ناشی از تغییرات منفی تر از دریا، می توان به فرایند پسروی خزر اشاره نمود که از سال ۱۹۹۵ میلادی آغاز شده و تاکنون ادامه دارد و ماحصل آن خشک شدن بیش از  10000  هکتار از سطح دریا در خلیج گرگان می باشد.
۸۵.

تغییرات مکانی و زمانی زیستگاه های ساحلی خلیج گرگان تحت تأثیر نوسانات دریای خزر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: دریای خزر خلیج گرگان محیط زیست سامانه اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور نوسانات زیستگاه ها

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۳ تعداد دانلود : ۲۶۶
گرمایش زمین و افزایش سطح تراز آب اقیانوس ها تهدید جدی برای محیط زیست تالاب های ساحلی می باشد.  عکس العمل محیط زیستی بزرگترین دریاچه کره زمین در مقابل عوامل اقلیمی طی هفتاد سال اخیر به گونه ای رقم خورده است که کاهش سطح تراز آب دریای خزر موجب خشک شدن سطح وسیعی از تالاب های ساحلی شده است.  هدف اصلی این پژوهش، ارزیابی تغییرات بوم شناختی زیستگاه های ساحلی مهم خلیج گرگان طی سال های 1995 تا 2019 میلادی می باشد.  با آنالیز تصاویر ماهواره ای لندست و پردازش نتایج داده ها در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی نرخ تغییرات خطوط ساحلی، وضعیت عمق بستر، تبدیل پوشش زمین و تغییر زیستگاه های ساحلی خلیج گرگان محاسبه و طبقه بندی گردید و نتایج به دست آمده با شواهد میدانی صحت سنجی شد.  نتایج مطالعات نشان داد که با کاهش  150 سانتی متری سطح تراز آب دریای خزر طی سال های 1995  تا 2019  میلادی، وسعت خلیج گرگان به میزان  176 کیلومتر مربع کاهش یافته است.  نقشه عمق نسبی حاصل از مطالعات شبیه سازی در سنجش از دور نشان می دهد که عمق بستر خلیج در راستای شرق به غرب به شدت کاهش یافته است.  مهم ترین عوارض زمین و زیستگاه های ساحلی خلیج گرگان و درصد فراوانی پوشش آن ها در سال  2019  میلادی شامل خاکریز ساحلی (2 %) مارش شور (7 %)، مارش لب شور (14 %)، تالاب کم عمق (15 %)، پهنه های گلی (7 %)، پوشش گیاهی جنگلی (10 %) و آبگیر خلیج گرگان و تالاب میانکاله  0.45 %) بود.  همچنین مساحت زیستگاه های تالابی، پوشش گیاهی جنگلی و خاکریز ماسه ای با افت سطح تراز آب دریای خزر دچار کاهش شده بود در عوض به وسعت زیستگاه های مارش لب شور، شور، پهنه های گلی و پیت زارها افزوده شده بود.  این موضوع به خوبی جایگزینی بوم سازگان های خشک زی و نیمه آبزی را در قلمرو بوم سازگان آبزی تأیید می کند که نوسانات سطح تراز آب دریای خزر تأثیر مستقیم بر روی تغییرات محیط زیستی تالاب های ساحلی داشته است. 
۸۶.

سیاست انرژی محور غرب در معضل رژیم حقوقی دریای خزر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: دریای خزر حامل های انرژی استراتژی غرب رژیم حقوقی مرزهای خزر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۸ تعداد دانلود : ۴۲۶
منطقه ژئوپلیتیک دریای خزر بعد از فروپاشی شوروی سابق هویت جدیدی به دست آورده و به صورت یک منطقه فعال و دارای کارکرد چندبعدی ظهور کرده است. در این راستا، پیوستگی منافع بازیگران جهانی ازجمله ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا، ترکیه و چین با کشور های ساحلی بر پویایی و پیچیدگی منطقه افزوده است؛ به گونه ای که رقابت های قدرت های بزرگ در این منطقه، معضلاتی را برای منطقه در پی داشته است. وجود ذخایر انرژی منطقه و همچنین توجه به منطقه به عنوان کریدور تجارت و حمل ونقل و مسیر اتصال اروپا به آسیا، پیامد هایی را برای کشور های ساحلی در زمینهاستقلال سیاسی، دموکراسی، ثبات و امنیت و به ویژه رژیم حقوقی خزر به دنبال داشته است. مؤلفین این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سؤال هستند که «استراتژی غرب جهت تأمین انرژی چه تأثیری بر وضعیت رژیم حقوقی خزر داشته است؟» در پاسخ، فرضیه مقاله آن است که استراتژی غرب در منطقه خزر جهت تأمین انرژی، تاکنون باعث ابهام در مرزها و تأخیر در تعیین رژیم حقوقی خزر شده است.
۸۷.

بررسی پتانسیل های توسعه گردشگری فرهنگی مرزی در استان گیلان (مطالعه موردی: بندر مرزی آستارا)

کلیدواژه‌ها: گردشگری فرهنگی گردشگری مرزی آستارا دریای خزر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۰ تعداد دانلود : ۳۵۸
یکی از عرصه های نوین در مطالعات حوزه برنامه ریزی طرح های توسعه در ایران، مناطق مرزی می باشند. هرچند از گذشته تاکنون ابعاد گوناگون مسائل و مشکلات مربوط به این مناطق به طور پراکنده مورد مطالعه قرار گرفته است، اما آمایش این مناطق تاکنون جایگاهی در نظام برنامه ریزی توسعه کشور نداشته است به همین دلیل، فقدان یک چارچوب نظری برای انجام مطالعات علمی در رابطه با آمایش مناطق مرزی دیده می شود. مناطق مرزی خود عاملی برای جذب گردشگر هستند و به میزان زیادی پتانسیل جهت توسعه گردشگری را دارا می باشند و در مقابل گردشگری نیز می تواند با گسترش در مرزها، این مناطق را تا سطح جهانی شدن مطرح کند، در نتیجه این فعالیت پیچیده نیاز به برنامه ریزی دارد، یکی از مناطق مرزی مناسب گردشگری در ایران بندر چند منظوره آستارا می باشد؛ که هم مرز بودن آن با کشور آذربایجان از نقطه نظر تجاری و گردشگری حائز اهمیت است، وجوه مشترک فرهنگی و قومیتی در این محدوده مرزی دو کشور می تواند پتانسیل مناسبی جهت جذب گردشگران باشد. هدف این مقاله بررسی اهمیت برنامه ریزی گردشگری مرزی بندر چند منظوره آستارا براساس پتانسیل های جذب توریست در منطقه می باشد. روش پژوهش بر اساس هدف کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی-تحلیلی است. داده ها از منابع کتابخانه ای، داده های آب وهوا شناسی و مصاحبه با نخبگان می باشد و از طریق مدل TCI،SWOT مورد بررسی قرار گرفتند. یافته های حاصل از این پژوهش نشان می دهد که به علت موقعیت مستعد محدوده مرزی آستارا در شمال ایران با کشورهای حوزه خزر، توسعه گردشگری فرهنگی می تواند یکی از بخش های پراهمیت برنامه ریزی در این منطقه باشد که در این راستا بررسی پتانسیل های گردشگری فرهنگی و ماه های آسایش توریست، توان ها و زمان های مناسب گردشگری مرزی در آستارا را مشخص می کند. از آنجا که بحث گردشگری مرزی در ایران معقوله ای جدید است در این مقاله فقط به لزوم توجه به آن در برنامه ریزی های گردشگری فرهنگی به عنوان یک جنبه مهم در آمایش سرزمین های مرزی اشاره شده است.
۸۸.

نتایج رقابت اقتصادی و سیاسی انگلستان و روسیه در شرق دریای خزر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: شرق ایران آسیای مرکزی دریای خزر انگلیس روسیه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۰ تعداد دانلود : ۴۱۰
توسعه امپراتوری روسیه در شرق در یای خزر به دلیل اهمیت استراتژیک این منطقه موجب نگرانی دولت انگلیس شد. از طرفی رقابت این دو ابر قدرت ناتوانی این منطقه را دو چندان می کرد.روسیه در آغاز نفوذ خود در منطقه ، به بررسی شرایط دولت ها در دریای خزر شرقی خیره شد. روسیه با پشتیبانی نظامی دومین نفوذ خود را در منطقه آغاز کرد و آنها در واقع بیشتر آسیای مرکزی را فتح کردند و سپس شروع به افزایش نفوذ خود در افغانستان کردند. در این لحظه انگلیس که از تهدید روسیه به هند آگاه بود ، افغانستان را اشغال کرد و از نفوذ روسیه در ایران شرقی جلوگیری کرد و مانع از نزدیک شدن روسها به هند شد. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی نتایج اقتصادی و سیاسی رقابت روس و انگلیس در شرق دریای خزر است. با انجام یک بررسی ادبیات و فرضیه های موجود نحوه برخورد روس ها از نفوذ خود و واکنش انگلیس به این نفوذ و سرانجام ، سیاست کلی این دو کشور بررسی می شود.
۸۹.

کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر و جایگاه ایران در ژئوپلیتیک انرژی قفقاز جنوبی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: انرژی ایران دریای خزر ژئوپلیتیک انرژی قفقاز جنوبی کنوانسیون خزر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۸ تعداد دانلود : ۲۵۲
امضای کنوانسیون حقوقی دریایی خزر در سال 2018 گامی مهم برای مشخص کردن همه ابعاد حقوقی مرتبط با این دریاچه بود. در میان این ابعاد امنیتی متعدد برای ایران، مؤلفه وضعیت خطوط لوله دریای خزر می تواند برای این کشور در تحریم شدید در حوزه انرژی و نیز انزوا در ژئوپلیتیک انرژی قفقاز جنوبی، بسیار با اهمیت و فرصت ساز باشد. تحریم سبب شده است گزاره فکری بنیادین همه راهبردپردازان شرقی و غربی در توسعه اَبربرنامه های انرژی در زمینه استخراج نفت وگاز و فرستادن آن به خطوط لوله در اوراسیای مرکزی، دورزدن ایران و اجتناب از حضور ایران باشد. قفقاز جنوبی هم از این سیاست مستثنی نبوده و با بازیگردانی بازیگران کوچکی مانند جمهورری آذربایجان و ترکمنستان، تهران در حاشیه مانده است. مقدوراتی که مفاد کنوانسیون حقوقی دریای خزر در زمینه ژئوپلیتیک انرژی برای ایران پدید آورده است با یک سیاست گذاری عاقلانه و فرصت طلبانه می تواند به اهرم کنشگری برای ایران در این عرصه تبدیل شود. در این نوشتار در پی پاسخ به این پرسش هستیم که با توجه به کنوانسیون خزر مبنی بر توجه به دو مؤلفه اجماع و ملاحظات محیط زیستی در ساخت خطوط لوله در دریای خزر، جمهوری اسلامی ایران می تواند با سهم خواهی تأمین بخشی از ظرفیت انتقالی خطوط لوله انرژی دریای خزر که باید از قفقاز جنوبی عبور کند، یک کارت بازی مؤثر در ژئوپلیتیک انرژی قفقاز جنوبی در اختیار داشته باشد.
۹۰.

مطالعه ضرورت رژیم حقوقی حاکم بر دریای خزر با توجه به تحولات اخیر

تعداد بازدید : ۳۱۸ تعداد دانلود : ۲۰۴
دریای خزر این بزرگترین پهنه آبی داخل جهان که قرن ها در آرامش سکون و انزوای جغرافیای خاص خود بسر می بردو تنها شهرت خاویارش نام آن را آشنای جهانیان ساخته بود به یکباره و بدنبال فروپاشی شوروی با کسب عنوان گستره آبی بین المللی اهمیت ژئوپلتیک و ژئواکونومیک ویژه احراز نمود. وجود منابع غنی نفت و گاز سبب گردید که به عنوان یکی از مناطق استراتژیک جهان به زعم برخی رقیب دریای شمال در محاسبات واقع بینانه و رقیب خلیج فارس در تشابه سازی های اغراق آمیز مطمح نظر قدرتهای سیاسی و اقتصادی بزرگ جهان قرار گیرد و رقابتهای گسترده جهت دستیابی به منابع مورد بحث و انتقال آنها از مسیرهای مورد نظر به بازارهای مصرفی جهان نمایان گردید. امروزه در رسانه ها و مطبوعات به کرات سخن از «رژیم حقوقی دریای خزر» است. از هنگام فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی مسائل مربوط به دریای خزر در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران همواره یکی از مهمترین دغدغه های دیپلماسی کشور بوده است. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی می باشد آنچه این مسأله را از اهمیت دو چندان برخوردار می سازد، ابتنای مسائل سیاسی و روابط بین کشورهای حاشیه دریای خزر و حتی کشورهای دیگر، بر تبیین و تعریف «رژیم حقوقی» است. بنابراین، بررسی «حقوقی» مسأله، جدای از مسأله «سیاسی» آن نیست و حقوقدان ناچار است در بررسی حقوقی خویش، از مسائل سیاسیِ دخیل در آن نیز، ذکری به میان آورد. بر این مبنا هرگونه تغییرات امنیتی و دفاعی در این حوزه حساس تبعات سنگین اقتصادی برای این کشورها به همراه خواهد داشت؛ وضعیتی که در صورت تحقق آن ایران باید کماکان برخواسته های خود پافشاری کند.
۹۱.

آغاز و انجام مناسبات بازرگانی ایران – آلمان از راه دریای خزر: پژوهشی در تعاملات برلین- مسکو در ایران (1922- 1924)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: بازرگانی ایران- آلمان دریای خزر کشتیرانی آلمانها مناسبات آلمان- شوروی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۵۷ تعداد دانلود : ۱۹۸
در 1922 با موافقت دولت بلشویکی روسیه شوروی دریای خزر حضور تجاری و کشتیرانی آلمانها را تجربه کرد که از طریق دریای بالتیک و رود ولگا به بازرگانی با بنادر ایرانی سواحل جنوبی دریای خزر پرداختند. با وجود برقراری خط منظم هامبورگ دریای خزر انزلی و افزایش داد و ستد دو جانبه آلمان ایران در مدتی کوتاه، فعالیت خط مذکور به زودی متوقف شد (1924). پژوهش کنونی به بررسی تأثیر شرایط سیاسی در اروپا در حضور و فعالیت تجاری کوتاه مدت آلمان ها در دریای خزر اختصاص دارد. پژوهش حاضر با استفاده از روش تاریخی- تحلیلی، نشان می دهد که دولت بلشویکی در مسکو در پاسخ به تحولات اروپا، با ترانزیت کالاهای آلمانی از طریق شوروی و دریای خزر به ایران موافقت کرده بود. این اقدام با وجود نتیجه موفقیت آمیز، به سبب تجدید نظر دولت مسکو در سیاست خود ادامه پیدا نکرد. همچنین آن که راهبرد روسیه، فارغ از سود و زیان اقتصادی و در نتیجه ملاحظات سیاسی نظامی، پذیرای حضور و فعالیت اتباع کشورهای اروپایی در دریای خزر نبود_x000D_ In 1922, the Caspian Sea, with the consent of the revolutionary Government of the Soviet Union, experienced the commercial presence and shipping of the Weimar Germans who had commenced trade with the Iranian ports in southern coast of the Caspian through the Baltic Sea and the Volga River. Despite the establishment of the regular Hamburg-Caspian-Anzali line and the increased Irano-German trade in a short time, the line was stopped soon (1924). The present study, using historical-analytical methods, examines the impact of political conditions in Europe on the presence and short-term business activity of the Germans in the Caspian Sea. The findings show that in response to political developments in Europe, Soviet Russia had agreed to transit German goods through Russia and the Caspian to Iran. This endeavor, despite success, failed as the Soviet government revised her policy soon. This indicate that Soviet strategy, free from economic gains and losses, did not tolerate the presence and activity of the western countries in the Caspian Sea.
۹۲.

رژیم حقوقی مدیریت شیلات دریای خزر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: ذخایر آبزی دریای خزر رژیم حقوقی مدیریت شیلات کنوانسیون وضعیت حقوقی کنوانسیون سایتیس ماهیان خاویاری موافقت نامه منابع زنده آبی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۲ تعداد دانلود : ۲۸۳
با فروپاشی اتحاد شوروی خلأیی حقوقی در خصوص مدیریت شیلات دریای خزر پدید آمد که زمینه ساز کاهش روزافزون منابع آبزی دریای خزر شد و به ویژه ذخایر ارزشمند ماهیان خاویاری این دریا را تا آستانه انقراض پیش برد. وضعیت بحرانی ذخایر ماهیان خاویاری دریای خزر به اعمال سازوکارهای کنوانسیون بین المللی کنوانسیون تجارت بین المللی گونه های جانوری و گیاهی وحشی در خطر انقراض (کنوانسیون سایتیس) درباره این ذخایر انجامید که عملاً تجارت ماهیان خاویاری دریای خزر را تحت نظارت بین المللی قرار داد. از سوی دیگر، تلاش های کشورهای ساحلی دریای خزر برای رفع خلأ رژیم حقوقی مدیریت شیلات با انعقاد موافقت نامه حفاظت و بهره برداری بهینه منابع زنده آبی دریای خزر در سال 2014 به نتیجه رسید. این موافقت نامه شالوده رژیم حقوقی جدیدی را برای مدیریت شیلات دریای خزر پی ریزی کرده است. افزون بر این، کنوانسیون وضعیت حقوقی دریای خزر که در سال 2018 به امضای سران کشورهای ساحلی دریای خزر رسیده، در صورت لازم الاجرا شدن، با تقسیم دریای خزر به مناطق دریایی کشورهای ساحلی و پهنه آبی مشترک عناصر جدیدی را به ساختمان رژیم حقوقی مدیریت شیلات دریای خزر خواهد افزود. این نوشتار در پی پاسخ به این پرسش است که با لحاظ اسناد یادشده مدیریت منابع آبزی دریای خزر تابع چه رژیم حقوقی است؟ روش پژوهش در این نوشتار توصیفی تحلیلی با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و اسنادی است. یافته ها نشان می دهد که اگرچه چارچوب حقوقی لازم برای مدیریت یکپارچه و نهادینه شیلات دریای خزر فراهم آمده، کارایی رژیم جدید منوط به اتخاذ تدابیر حفاظتی و مدیریتی مؤثر از سوی کشورهای ساحلی دریای خزر برای بهره برداری پایدار از منابع آبزی این پهنه آبی است.  
۹۳.

پایش تغییرات خط ساحلی کرانه های جنوب خاوری دریای خزر از 1356 تا 1396(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: دریای خزر تراز دریا خط ساحلی پیشروی پس روی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۵ تعداد دانلود : ۲۸۰
خط ساحلی یکی از لندفرم های مناطق ساحلی است که از تغییرات بسیار شتابانی برخوردار است. موقعیت خط ساحلی همواره تحت تاثیر عوامل طبیعی و انسانی درحال تغییر است. بنابراین، اندازه گیری سریع و دقیق تغییرات آن برای مدیریت ساحلی، پژوهش در زمینه تغییرات تراز دریا، حفاظت از محیط ساحلی و توسعه پایدار ساحلی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هدف اصلی پژوهش حاضر، پایش تغییرات خط ساحلی کرانه های جنوب خاوری دریای خزر تحت تاثیر نوسانات تراز دریا طی دوره 1396-1356 خورشیدی است. دراین راستا، از مجموعه تصاویر ماهواره لندست سری سنجنده های MSS, TM, ETM+ & OLI ، Google Earth ، نقشه های توپوگرافی و بازدیدهای میدانی به شیوه تحلیلی- توصیفی استفاده شده است. پس از انجام تصحیحات احتمالی لازم برروی تصاویر، ترکیب و ادغام باندها با همدیگر، مناسب ترین ترکیب باندی برای آشکارسازی خط ساحلی انتخاب گردید. سپس باتوجه به میزان تغییرات کرانه های منطقه، 7 سلول ساحلی در منطقه تعریف شد. سپس، موقعیت خط ساحلی از طریق ردگیری موقعیت خط داغاب از طریق روش تفکیک چشمی و طیفی استخراج شده و به صورت لایه های رقومی در پایگاه داده وارد گردیدند. تمامی این مراحل در نرم افزارهای ERDAS و ArcGIS انجام شده است. تغییرات رخ داده در دو بازه زمانی، از 1375-1356 و 1396-1375 پایش شده اند. یافته ها نشان می دهند طی دوره نخست، فرسایش فرایند غالب منطقه بوده است. کمترین میزان فرسایش حدود 46/2 کیلومترمربع در محدوده LC2 و بیشترین میزان آن حدود 80/168 کیلومترمربع در محدوده LC5 بوده و تنها حدود 0915/0 کیلومترمربع رسوب گذاری در محدوده LC1 رخ داده است. اما طی دوره دوم، فرایند غالب منطقه رسوب گذاری بوده است. کمترین و بیشترین میزان رسوب گذاری به ترتیب حدود 40/1 کیلومترمربع در محدوده LC2 و حدود 55/72 کیلومترمربع در محدوده LC5 بوده است. طی این دوره تنها حدود 68/0 کیلومترمربع فرسایش در محدوده LC1 رخ داده است.
۹۴.

نقش متغیرها و توانمندی های جغرافیایی در توسعه اقتصادی و اقتدار منطقه ای و بین المللی ایران با تاکید بر منطقه دریای خزر و خلیج فارس(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: متغیرها جغرافیایی توسعه اقتصادی اقتدار منطقه ای دریای خزر خلیج فارس

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۳ تعداد دانلود : ۲۰۶
متغیرهای جغرافیایی همواره نقشی استراتژیک در توسعه اقتصادی و اقتدار منطقه ای و بین المللی امپراتوری-های باستانی و نیز دولت – ملت های عصر مدرن ایفا کرده اند. راه ها، منابع، هجوم و دفاع، تولید، زاد و ولد و رشد جمعیت، عمق سرزمینی، آب و هوا، مرزها، توپوگرافی و شکل سرزمینی از جمله متغیرهای جغرافیایی تاثیرگذار در توسعه اقتصادی و اقتدار منطقه ای و بین المللی کشورها هستند. توسعه اقتصادی و اقتدار منطقه-ای ایران نیز تا اندازه زیادی وابسته به نقش متغیرها و توانمندی های جغرافیایی است. در این راستا دو منطقه-ای که از اهمیت بیشتری برخوردارند دریای خزر و خلیج فارس است. هدف این مقاله عبارت است از تحلیل و بررسی نقش متغیرها و توانمندی های جغرافیایی در توسعه اقتصادی و اقتدار منطقه ای و بین المللی ایران با تاکید بر منطقه دریای خزر و خلیج فارس. سوال اصلی مقاله این است که منطقه دریای خزر و خلیج فارس چه جایگاهی در توسعه اقتصادی و اقتدار منطقه ای و بین المللی ایران دارند؟ فرضیه ای را که برای پاسخگویی به این سوال اصلی در صدد آزمون آن هستیم این است که مسیر درون دادها و برون دادهای سیستم توسعه و اقتدار منطقه ای ایران متغیرهای جغرافیایی به ویژه در منطقه دریای خزر و خلیج فارس هستند. روش این مقاله توصیفی تحلیلی است. نتایج پژوهش نشان می دهد که مهم ترین نقطه قوت ایران برای توسعه و اقتدار منطقه ای وجود دو منطقه دریای خزر و خلیج فارس است اما از طرف دیگر جریانات فرامنطقه ای با اعمال تهدید و تحریم و فشار محدودیت هایی را برای بهره برداری ایران از این دو منطقه به وجد آورده اند.
۹۵.

ارائه راهکارهای «توسعه اقتصاد آبی» در استان گیلان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: اقتصاد آبی توسعه دریای خزر شمال کشور راهبرد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۰ تعداد دانلود : ۲۶۳
هدف: امروز مهمترین منبع تولید و فعالیت های اقتصادی و اجتماعی و خدماتی یک کشور در آب ها آن کشور تشکیل شده است، برای الگویابی این بهره برداری مقاله در نظر دارد تا با هدف الگویابی توسعهافتگی دریایی و استفاده از امکانات و فرصت های اقتصاد آبی، عرصه های مورد اهمیت اقتصاد آبی را در جغرافیای سواحل جنوبی دریای خزر در استان گیلان مورد مطالعه قرار دهد. روش : پژوهش حاضر در پی ارائه الگویی نظری است؛ به همین دلیل روش تحقیق در این پژوهش اسنادی است یعنی مبتنی بر شواهد برگرفته از مطالعه آرشیوها یا آمار رسمی است که عمدتاً شامل اطلاعات و نتایجی است که توسط نویسندگان و پژوهش گران قبلی در حوزه اقتصاد آبی و اقتصاد پیچیده فراهم گردیده است و در سطح کلان، یک پژوهش کاربردی محسوب می شود. برای این هدف در ابتدا به ارزیابی مفهوم اقتصاد آبی و حوزه های مورد توجه و عرصه های تجربه شده آن در جهان امروز می پردازد و در پایان با بررسی ویژگی های جغرافیایی منطقه مورد نظر و ارزیابی وضعیت مزیت های نسبی این حوزه و توانمندی های جانبی آن نشان داده می شود. یافته ها :نتایج پژوهش، پنج راهبرد اساسی را در شکل گیری اقتصاد آبی سواحل استان گیلان مشخص می کند که شامل : 1-گسترش توانمندی های حمل ونقل دریایی؛ 2- فناوری های جدید در  اقتصاد آبی؛ 3- بهره برداری از ظرفیت گردشگری آبی؛ 4- توانمندی های کشتی سازی؛ 5- ظرفیت های شیلات و آبزی پروری دریای خزر. نتیجه گیری :جهت بهره مندی از اقتصاد «دریا محور» سواحل استان گیلان باید ظرفیت های موجود در هر کدام از پنج راهبرد اساسی را مورد توجه قرار داد که در مقاله به آن پرداخته شده است.
۹۶.

نحوه کاربرد شاخص های ارزیابی و مدیریت یکپارچه سند IOC در مناطق ساحلی خطه خزر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: شاخص ارزیابی مدیریت یکپارچه IOC دریای خزر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵۰ تعداد دانلود : ۲۸۰
هدف: براساس هدف 14 توسعه پایدار، جهان در جهت جلوگیری از کاهش ذخایر دریایی و آسیب به محیط های دریایی و ساحلی، خواستار تشکیل مجامع بین المللی با رویکرد مدیریت یکپارچه این مناطق شده است.  این رویکرد جوامع را برای حفاظت و توسعه اکوسیستم ها و منابع ساحلی متحد می کند، و به عنوان ابزاری مناسب برای توسعه پایدار مناطق ساحلی شناخته شده است. در حالی که جوامع و محیط هایی که در آن فعالیت می کنند مداوم در حال تغییر است، بنابراین ضروری است که مدیریتی سازگار با ماهیت آنها ایجاد کنیم. این سازگاری از طریق به کارگیری شاخص های ICOM در ارزیابی و مدیریت مناطق ساحلی و دریایی ایجاد خواهد شد. روش: پژوهش حاضر حاصل از الگوی نظری بوده و برگرفته از گزارشات طرح تدقیق مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی استان های شمالی کشور ICZM   می باشد. این گزارشات به بررسی و کاربرد شاخص های 37 گانه سند IOC در مناطق ساحلی خطه خزر که شامل سه استان و 28 شهرستان، پرداخته است. یافته ها:   نتایج پژوهش شامل بررسی 3 شاخص از 37 شاخص معرفی شده در سند IOC که شامل شاخص اشتغال کل، شاخص فشار انسانی بر زیستگاه ها و  شاخص دسترسی عمومی در 28 شهرستان ساحلی خطه خزر می باشد. نتیجه گیری: در درجه نخست استان گیلان و سپس مازندران در سه شاخص بررسی شده دارای بیشترین امتیاز می باشند. به طوری که در بررسی شاخص اشتغال کل شهرستان رشت  واقع در استان گیلان در فعالیت های عمده در حوزه مدیریت مناطق ساحلی و دریایی دارای بیشترین تعداد شاغلین می باشد. همچنین در بررسی دسترسی عمومی، تنها 9 درصد از کل خط ساحلی شمال دارای دسترسی مطلوب و 75 درصد آن دسترسی نامطلوب دارد. به طوری که شهرستان لنگرود واقع در استان گیلان دارای بیشترین سطح دسترسی مطلوب از مساحت کل  و شهرستان نوشهر واقع در استان مازندران کمترین سطح از  دسترسی مطلوب را به خود اختصاص داده است. و در نهایت در بررسی  شاخص های فشارانسانی بر زیستگاه ها، نتایج حاکی از آن است که  9 شهرستان (نوشهر، چالوس، آستارا، بندرانزلی، رامسر، بابلسر، تنکابن، لنگرود، فریدونکنار) در 2 استان مازندران  و گیلان دارای فشار حداکثری بر زیستگاه می باشند.
۹۷.

تغییرات تالاب انزلی و تاثیر ویژگیهای مرفولوژیکی آن درکاربری اراضی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: تغییرات خطوط ساحلی مرفولوژی کاربری اراضی تالاب انزلی دریای خزر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۵ تعداد دانلود : ۱۸۸
حوضه خزر بعد از جدا شدن از دریاهای باز در زمان پلیوسن بصورت دریاچه درآمد و از آن زمان مجموعه ای از فعالیت های زمین ساختی، نوسان تراز آب، اثر موج و جریانهای ناشی از آن و رودخانه ها مورفولوژی آن را بصورت کنونی پدید آوردند. رسوبات رودخانه ای در طول نوارساحلی باعث تغییرات شدیدی به صورت فرسایش و رسوبگذاری در مورفولوژی تالاب انزلی می شوند. اشکال ژئومورفولوژی حاصل از رسوبگذاری به محیطهای رسوبی مختلفی تعلق دارند. که بر اساس نوع و نیروی سازنده رسوبات در محیطهای مختلف این اشکال بوجود می آید .شناخت عوارض مرفولوژیکی سواحل و تغییرات آن می تواند نقش تعیین کننده ای در برنامه ریزی و مدیریت سواحل داشته باشد. مردابها و باتلاقها، دلتا، زبانه ماسه ای، پهنه های ماسه ای، تالاب، تپه های ماسه ای، پادگانه های دریایی دشت های سیلابی ، پهنه های گل، مخروطه افکنه ها، مناظر ریخت شناسی هستند که در نقاط مختلف سواحل دریای خزر وتالاب انزلی مشاهده می شوند. وضعیت فعلی ساحل از حدود 10 هزار سال پیش با روند عمومی کاهنده سطح آب ایجاد شده اند البته در دهه های اخیر عوامل انسانی نیز یکی از پارامترهای اساسی در تغییر شکل سواحل می باشد که با ساخت سازه های ساحلی رودخانه ای مانع از عملکرد طبیعی در بازسازی ساحل گشته و فرایندهای فرسایش را تقویت می کنند.شناخت مورفولوژی حاشیه خطوط ساحلی وتغییرات آن می تواند در توسعه وآمایش ، عرصه های ساحلی موثر باشد. در این تحقیق با استفاده از مطالعات اسنادی و نرم افزارهای و photoshop و Autocad ،Ilwis عکس های هوایی نقشه های زمین شناسی توپوگرافی 1/20000 و 1/50000 و روش تحقیق مبتنی بر روش RS و GIS  واحدها به تفکیک محیط رسوبی که در آن واقع شده اند مشخص شده اند. با استفاده از این روشها سعی شده است میزان و نرخ تغییرات حاصله از تغییرات تراز آب و جایگزینی واحدهای رسوبی و مورفولوژی منطقه ساحلی محاسبه و وسعت تمامی عوارض به صورت نقشه های نهایی تهیه شده است . تالاب انزلی در اثر رشد رسوبات ساحلی به صورت زبانه های ساحلی و سدهای ساحلی تشکیل شده است . تالاب انزلی یکی از همین دریاچه های پشت ساحلی است که زمانی بخشی از آبهای ساحلی دریای خزر بوده است. تالاب انزلی در گذشته گسترش زیادی داشته ولی به تدریج به وسیله رسوبهای آبرفتی- دلتایی شعب سفیدرود و رودهای منطقه رشت ،فومن و ماسال پر شده است. تالاب انزلی گودرفتگی حاصل از تکتونیک می باشد که با پسروی آب دریای خزر تا حدودی از دریا جدا افتاده و با تیغه ماسه ای (منطقه بین انزلی و کپورچال) که از حرکات دریا و امواج آن ایجاد شده شکل گرفته است. وجود رخساره های دریایی  و ساحلی پلیوستوسن در این نقاط مبین وجود ساحل دریای پلیستوسن در پای ارتفاعات البرز است . به تدریج با فعالیتهای تکتونیکی و عقب نشینی تدریجی دریا وسعت دشت ساحلی افزایش یافته است. بیرون زدگی رخساره های ساحلی بویژه در امتداد جاده آسفالته رشت- جمعه بازار (نرسیده به سه راهی جمعه بازار در ضلع شمالی جاده) را که قابل مشاهده می باشد در جنوب تالاب انزلی قرار گرفته است
۹۸.

تبیین تقابل ایران و آمریکا در ژئوپلیتیک منطقه خزر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: ایران آمریکا دریای خزر ژئوپلیتیک انرژی واقع گرایی تهاجمی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۴ تعداد دانلود : ۶۹۵
منطقه دریای خزر از نظر ژئوپلیتیک انرژی، خطوط انتقال انرژی و امنیت آن از جایگاه بالایی در مناسبات منطقه ای و بین المللی برخوردار است و پس از فروپاشی شوروی و افزایش کشورهای ساحلی خزر از دو به پنج کشور بر پیچیدگی های تعیین رژیم حقوقی دریای خزر نیز افزوده شد. بنابراین کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای برای کسب منافع سیاسی و اقتصادی و بیشینه سازی قدرت خود در نظام بین الملل به رقابت بیشتر در این منطقه روی آورده اند که رویارویی ایران و آمریکا از مهم ترین کشمکش های این منطقه می-باشد. در این نوشتار تلاش شده است تا با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی و بر مبنای رویکردهای نظری ژئوپلیتیک انرژی و رئالیسم تهاجمی به تبیین تقابل ایران و آمریکا در ژئوپلیتیک منطقه خزر پرداخته شود. در این راستا یافته ها حاکی از آن است که، سیاست خارجی و منافع متضاد دو کشور؛ تلاش آمریکا برای حذف موقعیت ژئوپلیتیک ایران از جریان انتقال انرژی خزر؛ تأثیر آمریکا بر مجادلات تعیین رژیم حقوقی دریای خزر از طریق نظامی و امنیتی شدن این دریا و تهدید منافع و امنیت ملی ایران؛ از مهم ترین دلایل تقابل ایران و آمریکا در منطقه خزر هستند. در نهایت، جمهوری-اسلامی ایران می تواند با درک صحیح از موقعیت ژئوپلیتیک کشور در سیاست خارجی و دیپلماسی فعال و هوشمندانه به منافع اساسی خود در رژیم حقوقی دریای خزر دست یابد، به عنوان حلقه ارتباطی تولیدکنندگان و مصرف کنندگان انرژی قرار گیرد و علاوه بر توسعه اقتصادی، اقتصاد بین الملل را به امنیت ملی خود گره بزند و تهدیدات را به حداقل برساند.
۹۹.

بررسی تغییر سطح اساس نکارود تحت تأثیر نوسانات سطح آب دریای خزر و زمین ساخت البرز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: زمین ساخت دریای خزر شواهد ژئومورفولوژی نکارود

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۳ تعداد دانلود : ۱۹۵
مطالعه بستر رودها می تواند بازتاب دهنده تأثیرات زمین ساختی و نوسانات سطح آب دریا باشد. در این پژوهش، نقش تغییرات سطح اساس در شکل گیری بستر و الگوی کانال رودخانه نکارود مطالعه شده است. مسأله اصلی پژوهش، عمیق شدگی رودخانه نکا در نزدیکی مصب است. هدف از این تحقیق بررسی عوامل مؤثر در تغییر سطح اساس نکارود تحت تأثیر نوسانات خزر و عوامل تکتونیکی می باشد. نقشه های رقومی توپوگرافی، نقشه های زمین شناسی، تصاویر ماهواره ای و عکس های هوایی، داده هایی است که در این پژوهش به کار رفته است. برای اثبات فرضیه، مطالعات میدانی زیادی برای یافتن شواهد ژئومورفولوژی تغییرات سطح اساس و تکتونیک منطقه انجام گرفت. نتایج نشان می دهد که عمیق شدگی رودخانه نکا در نزدیکی مصب، تحت تأثیر نوسانات سطح آب دریای خزر و بالاآمدگی البرز است در حالی که در خروجی رودخانه بعد از کوهستان، عامل بالاآمدگی البرز نقش دارد.
۱۰۰.

بررسی عوامل تعیین کننده جغرافیای زیستی در استقرار رژیم حقوقی دریای خزر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: دریای خزر رژیم حقوقی عوامل جغرافیایی جغرافیای زیستی کنوانسیون دریاها

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۷
خزر ،دریای بسته ای است که علاوه بر اهمیت استراتژیکی ، به جهت وجود ذخایر عظیم نفت و گاز و وجود ماهیان خاویاری در جهان معروفیت دارد .مشکل اصلی این دریا که ریشه در شرایط جغرافیایی دارد ،عدم تعیین رژیم حقوقی است. کنوانسیون 1982 ،استقرار رژیم حقوقی دریاهای بسته را در اختیار کشورهای ساحلی قرار داد.عدم اتفاق آراء در چگونگی تحدید حدود ،خزر را به یکی از مناطق بحرانی تبدیل کرد.یکی از بحرانها، معضل زیست محیطی است.مشکلات اقتصادی کشورهای جدید التاسیس ، موجب استفاده بیش از حد از منابع دریایی خصوصا نفت و گاز شد.تکنولوژی پایین و عدم نظارت سازمانهای مستقل زیست محیطی منطقه ای و جهانی موجب رعایت نکردن استانداردهای لازم جهت بهره برداری از منابع نفتی و انتقال آنها می شود.علاوه بر این آلاینده های مختلفی حیات دریایی خزر را به شدت تهدید می کند. به همین دلیل تحقیق حاضر بر آن است تا از منظر جغرافیای سیاسی دریاها و با استفاده از روش کتابخانه ای ،نقش عوامل جغرافیای زیستی را در استقرار رژیم حقوقی خزر بررسی کند.مولفه هایی که جغرافیای زیستی خزر را تهدید می کنند و نقش مهمی در تعیین رژیم حقوقی دارند. شامل؛ آلودگی نفتی ،کشتی و شناور ،جمعیت ،کارخانجات و تاسیسات صنعتی، جزایر مصنوعی،آلودگی زیستی و رودها می باشند که مطابق با کنوانسیون 1982 و باتوجه به شرایط جغرافیایی خزر، مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تحقیق نشان می دهد علیرغم وجود مواد متعدد زیست محیطی در کنوانسیون 1982 و تاکید سران کشورهای ساحلی در نشستهای چهارگانه در جلوگیری از آلودگی، به دلیل اینکه اولا؛مواد مذکور از قدرت الزام آوری برخودار نیستند .ثانیا کشورهای ساحلی قائل به نظارت و دخالت سازمانهای زیست محیطی بین المللی در دریای بسته نمی باشند. در برابر استقرار رژیم حقوقی که مانع ادامه فعالیت آنها شود مخالفت می کنند. کلیدواژه ها: دریای خزر، رژیم حقوقی، عوامل جغرافیایی، جغرافیای زیستی.کنوانسیون دریاها