پسماند

مقدمه:  برنامه ریزی پسماندهای جامد شهری فرآیندی پیچیده و چند وجهی است که نیازمند عزم جدی دستگاه های متولی و همکاری سایر بخش هایی است که به صورت مستقیم و غیرمستقیم در این امر دخیل هستند. آستارا از شمالی ترین شهرهای ایران و غربی ترین شهر استان گیلان با ویژگی های زیست محیطی منحصر به فردی که دارد نیازمند یک برنامه ریزی منظم برای مدیریت پسماندهاست؛ چرا که هم با دریا و هم جنگل مجاورت دارد و این عامل در صورت عدم مدیریت صحیح باعث شکننده شدن این دو فاکتور زیست محیطی خواهد شد.هدف:  مقاله با هدف بررسی نقاط ضعف و قوت و فرصت ها و تهدید ها ی مدیریت پسماند شهر آستارا تدوین شده است.روش شناسی:  این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی ضمن تحلیل وضعیت موجود مدیریت پسماند شهر آستارا با استفاده از مدل تحلیلی SWOT به بررسی نقاط ضعف و قوت و فرصت ها و تهدید های مدیریت پسماند با روش پرسشنامه ای دلفی پرداخته ؛ جامعه آماری شامل 30 نفر از متخصصان و کارشناسان پسماند و... است که به صورت تصادفی انتخاب شده اند. ضریب پایایی پرسشنامه در روش آماری آلفای کرونباخ 75/0 تخمین زده شد.قلمرو جغرافیایی پژوهش:  قلمرو جغرافیایی شامل شهر آستارا در غرب استان گیلان می باشد ، که مطابق سرشماری نفوس و مسکن سال 1395 دارای 51579 نفر جمعیت بوده است.یافته ها و بحث:  فرصت ها به عنوان ظرفیت های بالقوه ای هستند که می توانند برای مقابله با تهدیدها مورد بهره برداری قرار گیرند. در بررسی فرصت ها و تهدیدهای مدیریت پسماند با توجه به اینکه جمع امتیاز وزن دار برابر با 92/1 است و مقدار آن از عدد 5/2 کمتر است بنابراین در مدیریت پسماند شهر آستارا از فرصت های موجود به نحو احسن استفاده نشده است.نتیجه گیری: نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که مراحل پنجگانه مدیریت پسماند در شهر آستارا با مشکلات ساختاری عدیده ای مواجه است و نقاط ضعف بر نقاط قوت غلبه دارد و از فرصت های موجود در برابر تهدیدها به نحو مطلوب استفاده نشده است .

در جهان امروز ، مدیریت پسماند شهری یکی از مهمترین وظایف مدیرت شهری است که هزینه و مشکلات اجرایی فراوانی دارد. عملیات جمع آوری ، دفع و بازیافت پسماندها به دلیل صرف هزینه های گزاف برای سرمایه گذاری در ایجاد ناوگان کامیون های حمل پسماند بسیار پر هزینه است. همچنین صرف هزینه های عملیاتی قابل توجه برای کارگران ، رانندگان ، سوخت و تعمیر و نگهداری ، مدیریت پسماند های شهری را به عملیاتی پر هزینه تبدیل کرده است . با توجه به هزینه های فراوان مدیریت پسماندهای شهری ، ایجاد بهبود های اندک در مدیریت پسماند های شهری ، منجر به صرفه جویی های بزرگ در هزینه های مدیریت پسماند ها خواهد شد . اینترنت اشیاء ( IOT ) یکی از ابزارهای کارآمد و مناسب برای کاهش هزینه های جمع آوری و مدیریت پسماندهای شهری است . در این مقاله ابتدا شاخص ها و الزامات زیر ساختی استقرار شهر هوشمند بیان شده اند . سپس پیش نیازهای استقرار اینترنت اشیاء برای مدیریت پسماندهای شهری در موارد تفکیک ، جمع آوری و بازیافت پسماند های شهری معرفی شده اند . پس از آن یک مدل 5 لایه استقرار اینترنت اشیاء برای مدیریت پسماندهای شهری پیشنهاد شده است . در پایان مقاله ، موانع استقرار اینترنت اشیاء در شهرها به اختصار بیان شده است .

دفع پسماندهای شهری حاوی آلاینده هایی است که هر روز بر میزان و تنوع آنها افزوده می شود، این پروسه ضمن نیاز به مدیریتی اصولی، می بایست به روشی انجام شود که حداقل انتشار گازهای گلخانه ای را دارا باشد. در این پژوهش پس از بررسی کمیت و کیفیت پسماندهای منطقه 15 تهران و روش دفع کنونی آن، چهار سناریو با در نظر گرفتن تسهیلات، بازیافت و کمپوست و کاهش پنج درصدی مواد زائد در مبداء در نظر گرفته شده و سپس سناریو های نگاشته شده از نظر تولید و انتشار گازهای گلخانه ای با استفاده از مدل IWM مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج حاصل حاکی از این است که تسهیلات بازیافت و کمپوست نقش بسزایی در کاهش گازهای گلخانه ای ایفا می کنند و با کاهش 5% مواد زائد به طور میانگین در یک سال 401.66 تن از میزان گازهای CH4 + NOx و 6132.36 تن گاز CO2 کاسته شده است. به طور کلی می توان بیان داشت که به کاربردن تسهیلاتی همچون بازیافت و کمپوست و همچنین استفاده از اصل کاهش در مبداء با استفاده از فرهنگسازی برای عموم جامع می تواند سبب کاهش معضلات محیط زیستی علی الخصوص کاهش انتشار گازهای گلخانه ای گردد.

کاهش پسماند یک فاکتور کلیدی و زیرساختی اساسی در ایجاد جامعه پایدار است. اگرچه در سال های اخیر شهرداری تهران اقدامات خوبی در زمینه های مختلف مدیریت پسماند مانند جداسازی از مبدا، جمع آوری مکانیزه و احداث کارخانه های کمپوست انجام داده است، ولی میزان تولید پسماند در شهر تهران نه تنها روند کاهشی نداشته است بلکه افزایش نیز یافته است. هدف از این پژوهش بررسی وضعیت میزان تولید پسماند و تفکیک پسماند از مبدأ در مناطق 22گانه شهرداری تهران می باشد. پژوهش حاضر به لحاظ روش تحقیق با تبعیت از ماهیت مسئله، روشی تحلیلی- توصیفی است، و برای انجام آزمون و تحلیل ها از مدل (AHP) و از طریق نرم افزار Expert choice به صورت زوجی نسبت به سطوح نسبت به هم مقایسه شده و لایه های اطلاعاتی در محیط نرم افزاری Arc GIS مدل سازی فضایی شده و داد ه های پایه مورد نیاز برای تحلیل ارایه شده است. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که ایجاد مدیریت یکپارچه ی پسماند، واگذاری تدریجی اجرای برخی از عناصر موظف مدیریت پسماند از جمله بازیافت پسماند، جمع آوری، حمل و نقل به بخش خصوصی ، جلب مشارکت مردم در اجرای برنامه های مدیریت پسماند خصوصاً امر تفکیک در مبدأ و بازیافت، ارتباط سازمان ها و دستگاه های اجرایی مرتبط با آموزش عمومی و ارائه ی آموزش های مختلف و فرهنگ سازی توسط شهرداری ها برای ساماندهی مدیریت پسماندهای شهری الزامی و جزو راهکارهای اساسی است. مقایسه میزان سرانه تولید پسماند شهری در مناطق مختلف شهر تهران با حداکثر ظرفیت قابل قبول تولید پسماند، بیانگر فاصله تولید پسماند همه مناطق شهر تهران از حداکثر مقدار مجاز است. بنابراین علاوه بر اینکه برنامه ریزی و انجام اقدامات راهبردی جهت کاهش پسماند شهری تهران ضروری است، این برنامه ها و اقدامات باید با توجه به خصوصیات هر منطقه و کیفیت و کمیت پسماند آن منطقه طرح شوند.

شهر سبزوار با جمعیتی معادل 230 هزار نفر یکی از شهر های پر جمعیت شمال شرق کشور بعد از مشهد است که با تولید 140 تن زباله در روز، رتبه دوم تولید زباله در استان خراسان رضوی را به خود اختصاص داده است. با توجه به تاثیر مخرب این پسماند ی ها بر محیط زیست، از جمله آلودگی خاک، آلودگی آب، آلودگی منظر و .... یک پژوهش کل نگر وجامع لازم است تا بتواند با در نظر گرفتن همه جوانب و رعایت تک تک اصول زیست محیطی، بهترین مکان را برای دفن بهداشتی زباله تعیین کند. در این پژوهش ابتدا لایه های مورد نیاز ساخته شد، سپس با استفاده از روش کمی- کیفی تحلیل سلسله مراتبی و وزن دهی به پارامتر های مؤثر بر انتخاب محل دفن زباله، مناسب ترین مناطق برای دفن زباله در قالب یک نقشه پهنه بندی تعیین و گزینه های پیشنهادی رتبه بندی گردید. هم چنین با استفاده از روش کمّی Topsis نیز گزینه های مناسب جهت دفن پسماند جامد شهر سبزوار رتبه بندی شد. سپس جهت ارزیابی دقت روش های به کار گرفته شده براساس معیار های مؤثر در انتخاب مکان مناسب جهت دفن پسماند جامد شهری، هر کدام از گزینه های پیشنهادی در دو روش مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد گزینه های پیشنهادی روش Topsis به دلایل فاصله زیاد از محل تولید پسماند، قرارگیری در حاشیه محور ارتباطی تهران ومشهد و قرارگیری در مسیر باد غالب، فاقد شرایط لازم جهت احداث تاسیسات دفن پسماند می باشند. بر همین اساس مشخص گردید که اولویت های تعیین شده در روش تحلیل سلسله مراتبی جهت دفن پسماند، مناسب تر می باشند.

همزمان با رشد جوامع و تغییر الگوی مصرف شهروندان فرآیند مدیریت پسماند شهری نیز باید خود را با این تغییرات هماهنگ نموده و رویه های جایگزین و به روزتری را طراحی و پیاده سازی نماید. رشد جمعیت، تغییر الگوی عدم مصرف و سبک زندگی مردم، میزان تولید پسماند، انواع و تنوع خصوصیات زباله را افزایش داده است. بر این اساس، هدف از این تحقیق تدوین و تبیین الگوی مدیریت پسماند در کلانشهر اصفهان بود. پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و به روش نظریه پردازی داده بنیاد برای طراحی الگو انجام و از نمونه گیری هدفمند استفاده شد. ابزار پژوهش مصاحبه نیمه ساختار یافته که بین 12 نفر از خبرگان و کارشناسان سازمان مدیریت پسماند کلانشهر اصفهان انجام شد.نتایج نشان داد پدیده محوری در حوزه مدیریت پسماند، عدم مدیریت یکپارچه در این فرآیند بوده که به جهت پیشرفت و توسعه سازمانی و حرکت به سمت اهداف و استراتژی های از پیش تعیین شده نیازمند حل این معضل می باشد. . عدم مدیریت یکپارچه ، به عنوان پدیده محوری ناشی از عدم توجه به ثبات مدیریتی، عدم اهتمام به نتایج تحقیق و توسعه، آماده و محیا نبودن زیر ساخت های مدیریتی و ساختاری بعنوان شرایط علَی شکل خواهد گرفت. مدیریت پسماند، پیامدهای مثبت و منفی در پی خواهد داشت.هر چند در این مدل، عوامل زمینه ای (نظیر توسعه پایدار، آموزش و فرهنگ سازی، تشویق و تنبیه، سرمایه گذاری بخش خصوصی و سیاستگذاری کلان) و شرایط مداخله گر(نظیر تکنولوژی های روز دنیا،گرانی ارز و تحریم ها، ارزان بودن انرژی وابزارهای قانونی) روابط را تحت تأثیر قرار می دهند.

با وجود تلاش های فراوان در راستای کاهش دفن پسماند همچنان دفن بهداشتی یکی از مهمترین روش های مدیریت پسماند در شهر ها به حساب می آید. یکی از بزرگترین مشکلات به خصوص در شهر های در حال توسعه کمبود مکان مناسب برای دفن بهداشتی است. انتخاب محل مناسب دفن نیاز به بررسی معیار های اثر گذار دارد. در این پژوهش با استفاده از معیار های فاصله از مراکز شهری و روستایی، مناطق حفاظت شده، شبکه ی آبراهه ها، فاصله از جاده های اصلی، شیب و فاصله از چاه ها سعی شده تا مناسب ترین محل دفن بهداشتی تعیین شود. نقشه های مربوطه را در محیط GIS با استفاده از منطق فازی مناطق بهینه را تعیین کرده و سپس با روی هم گذاری نقشه ها و استفاده از توابع AND و OR محدودیت منطقه را مشخص کردیم. نتایج تحقیق حاصل از دو روش در این پژوهش مبین این است که کارایی تابع AND از نگاه محیط زیستی بیشتر است.

با توجه به روند رشد سریع جمعیت، بحث افزایش پسماندها به یکی از چالش های اساسی توسعه پایدار روستایی جهت حفظ محیط زیست تبدیل شده است. در همین راستا هدف پژوهش پیش رو بررسی مؤلفه های مؤثر بر سیاست گزاری مدیریت پسماند مناطق روستایی بخش کن در استان تهران می باشد. جامعه آماری پژوهش شامل کارشناسان و مدیران دهیاری های منطقه و سازمان مدیریت پسماند شهر تهران می باشند. حجم نمونه برای کارشناسان و مدیران با استفاده از روش سرشماری 34 نفر تعیین گردید. روش گردآوری داده ها، به دو روش اسنادی و پیمایشی بوده است. از روش اسنادی برای بررسی سوابق و تبیین مسئله و از روش پیمایشی برای گردآوری داده ها با ابزار مشاهده، مصاحبه و تکمیل پرسشنامه بین کارشناسان و مدیران استفاده شده است. برای تعیین روایی و جهت معتبر سازی محتوای پرسش نامه های تحقیق از نظر متخصصان، اساتید راهنما و کارشناسان استفاده گردید. همچنین پایایی یا قابلیت اعتماد پرسش نامه از طریق آزمون مقایسه دو نسبت سنجش شده است. در این تحقیق برای بررسی مدیریت پسماند از دیدگاه کارشناسی از سه مؤلفه رهبری توأم با نوآوری، بکارگیری صحیح منابع و برنامه-ریزی و ساماندهی استفاده شده و تأثیر آ ن ها بر سیاست گزاری در این حوزه مطالعاتی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج منتج شده در آزمون کای اسکوثر نشان از رابطه معنی دار مولفه های رهبری توأم با نوآوری، بکارگیری صحیح منابع و برنامه ریزی و ساماندهی با سیاست گزاری مدیریت پسماند در این پژوهش است. همچنین با توجه به نتایج از تحلیل رگرسیون چندگانه مجموعاَ 91 درصد از واریانس سیاست گزاری مدیریت پسماند توسط سه بعد یاد شده تعیین شده است.

امروزه هر شئ به ظاهر بی فایده ای که نمی تواند نیازهای مالک را پاسخ دهد و پسماند یا زباله تلقی می شود، می تواند کالایی ارزشمند و به تعبیری طلای کثیف یا سیاه محسوب شود. برخی از پسماندها پس از بازیافت به کالاهای ارزشمندی تبدیل می شوند؛ برخی از زباله ها برای سوختن و تولید انرژی در نیروگاه ها به کار گرفته شده و پسماندهای خوراکی ممکن است برای تولید کود و کمپوست استفاده شوند. پس از آنکه مالک پسماند از آن دست کشید و آن را در کنار سطل یا داخل زباله قرار داد، به طور معمول، نهاد متصدی که ممکن است شهرداری یا شرکت تابع آن باشد اقدام به جمع آوری پسماند می کند و گهگاه اشخاص دیگری اقدام به برداشتن برخی از زباله ها از سطل های مذکور می کنند. این امر ممکن است موجب بروز اختلاف و نزاع بین این اشخاص و مالک سطل های زباله شود. در سطح کلان تر نیز پس از جمع آوری زباله ها و انباشت و بازیافت، مسئله مالکیت آن ها مطرح می شود. حقوق کشورمان فاقد مقرراتی در خصوص مالکیت پسماند است و باتوجه به خلأ قانونی و عدم پیشینه تحقیقی در این خصوص، حل اختلافات در سطح خرد و کلان نیازمند بررسی جامعی است.