دستور زبان روایت در قصص مکافات محور (نمونه پژوهی: داستان نوح، هود، لوط، صالح، شعیب و موسی (علیهم السلام)(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
پژوهش های قرآنی سال ۲۸ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۱۰۹)
45 - 64
حوزه‌های تخصصی:
این مقاله، دستور زبان روایت را در گزیده ای از داستان های مکافات محور قرآن بررسی می کند. ساختار کلّی این داستان ها بر این اساس است که خداوند، پیامبری را برای هدایت قوم یا گروهی ارسال می کند؛ منکران با دعوت پیامبر، مخالفت می کنند؛ پیامبر زحمات و مصائب فراوان متحمل می شود؛ مخالفان همچنان عناد می ورزند و مخالفت می کنند؛ پیامبر از خدا یاری می خواهد؛ خداوند دعاهای پیامبر را اجابت می کند و آن قوم و گروه را به طرق مختلف مجازات می کند. پرسش اینجاست که آیا می توان الگویی کلی از تحلیل روژرف ساخت های روایی این قصص ارائه کرد؟ رخدادهای اصلی این داستان ها بر سه ساختار اصلی توحید و انکار و عدل مبتنی است که سه کنشگر خدا و پیامبر و قوم آن را انجام می دهند. بر اساس مربع معنایی گریماس، توحید (زندگی) در برابر کفر (نا-زندگی) می آید: از کفر، ظلم و بی عدالتی می آید و متعاقباً، ظلم به نا-ظلم یا همان عدل و داد بدل می گردد. در پرتو بافت و زمینه نزول، رابطه بینا- قصّه ای میان داستان پیامبران زمان های گذشته و سیره پیامبر (ص) نیز دیده می شود. این قصص حکم معیار برای سنجش اعمال مخاطبان را دارند. ازاین رو این قصص از تاریخ صرف بیرون می آیند و در حکم گفتمان، وارد جریان پیوسته زمان می شوند.