تاب آوری شناختی

تاب آوری سازمان به عنوان ظرفیت تغییرپذیری و سازگارپذیری در مقابل چالش های محیطی، مفهومی است که دو دهه اخیر موردتوجه اندیشمندان قرار گرفته است. تاب آوری شناختی پیش نیاز و نوعی فرآیند ذهنی برای یادآوری، فهم، تحلیل پدیده، به کارگیری آن در تصمیم گیری، حل مسئله و پاسخ به تغییرات محیطی است. ازآنجاکه پژوهش های پیشین بیشتر متمرکز بر چیستی و چرایی حوزه های مختلف تاب آوری شناختی، عاطفی-احساسی و رفتاری بوده اند، هدف این پژوهش ارائه الگوی کاربردی، برای پاسخ به این سؤال است که چگونه می توان سطح کلی تاب آوری شناختی سازمان را براساس ابعاد، مؤلفه ها و شاخص های مهم آن و با تکیه بر دانش بومی کارآفرینان ایرانی تغییر داد. این پژوهش کیفی، تحقیقی روایتی است و روش اجرای آن تحلیل گفتمان است که با تکنیک مصاحبه های عمیق و هدفمند انجام شده است. یافته های حاصل از تحلیل تجربه زیسته 10 کارآفرین تثبیت شده با تجربه تاب آوری در کار خویش و دو پژوهشگر کارآفرینی با تجربه مرشدی کسب وکار، نشان می دهد که چگونه دانش بومی و مفهومی کارآفرینان طی سه فرآیند: 1. تاب آوری شناختی سخت با زیرفرآیندهای یادآوری و فهم؛ 2. تاب آوری شناختی نرم با زیرفرآیندهای کاربرد، تحلیل، ارزشیابی و نقد و 3. تاب آوری شناختی اقناعی با زیرفرآیند نوآوری مبتنی بر ویژگی سلسله مراتبی نظریه عمومی سیستم ها منجر به نوآوری شناختی می گردد. براساس یافته های پژوهش از آنجا که نتیجه تاب آوری شناختی به مثابه رفتار سازمانی، نوعی یادگیری مشترک جمعی (همچون سبک های سازگارپذیری و پیشگامی) است، پیشنهاد می شود کارآفرینان این سازه مهم را به عنوان یک مفروض زیربنایی فرهنگ سازمانی در حین بازآفرینی مدل های کسب وکار تحلیل نمایند تا زمینه تحقق تاب آوری سازمانی فراهم شود.

تاب آوری به عنوان فرایند سازگاری مثبت در مواجهه با منابع قابل توجه استرس، دارای انواعی است و یکی از انواع آن که جدیداً مورد توجه قرار گرفته است، تاب آوری شناختی است. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی ویژگی های روان سنجی نسخه فارسی مقیاس تاب آوری شناختی (CRS) در نمونه ای از جامعه ایرانی بود. جهت انجام پژوهش، ابتدا کار ترجمه و بازترجمه نسخه انگلیسی CRS انجام شد و نسخه فارسی مقیاس تهیه شد. تعداد ۳۶۱ نفر آزمودنی، CRS، پرسشنامه انعطاف پذیری شناختی (CFI) و مقیاس تاب آوری کانر-دیویدسون (CD-RISC) را تکمیل کردند. روایی محتوایی مقیاس تاب آوری شناختی بر مبنای نظرات ۱۰ متخصص بررسی شده و مورد تأیید قرار گرفت. بررسی خصوصیات روان سنجی CRS با استفاده از روش تحلیل عاملی تأییدی و اکتشافی نشان داد که از ویژگی های روان سنجی مناسبی برخوردار است. روایی همگرا از طریق محاسبه ضریب همبستگی پیرسون CRS با CFI و CD-RISC مورد بررسی قرار گرفت که نشان دهنده وجود همبستگی مثبت معنادار میان آنها بود. پایایی با روش آلفای کرونباخ و بازآزمایی به دست آمد. فرم فارسی CRS در نمونه ایرانی دارای روایی و پایایی کافی است.

هدف: پژوهش حاضر با هدف طراحی، تدوین و ارزیابی اثربخشی بسته مداخلات شناختی رفتاری برای ارتقاء تاب آوری شناختی دانشجویان یک دانشگاه نظامی اجرا گردید. روش: روش پژوهش مورد استفاده، آمیخته با رویکرد اکتشافی متوالی است. بدین ترتیب که در مرحله کیفی با استفاده از روش فراترکیب، عوامل ارتقاء تاب آوری شناختی استخراج گردید و سپس در مرحله کمی، اثربخشی بسته مداخلات شناختی استخراج شده با استفاده از روش شبه آزمایشی در قالب طرح پیش آزمون و پس آزمون با یک گروه کنترل مورد ارزیابی قرار گرفت. در این مرحله، جامعه آماری پژوهش شامل دانشجویان دانشگاه نظامی مورد مطالعه است و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش تحلیل کواریانس انجام شد. یافته ها: بر اساس نتایج فراترکیب، عوامل ارتقاء تاب آوری شناختی در پنج مولفه شامل سبک رهبری مسیر-هدف در فرماندهی ماموریت، مدیریت استعداد، آموزش نظامی منطبق بر واقعیت میدان رزم، آموزش شناختی و فرهنگ و جو یگانی مثبت بدست آمد. سپس در مرحله آزمایش، تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که پس از اجرای مداخله، بین میانگین های نمرات پس آزمون در دو گروه آزمایش و کنترل تفاوت معنی داری وجود دارد و در سطح معنی داری کمتر از 05/0، بین نمرات تاب آوری کل آزمایش با نمرات تاب آوری در گروه کنترل تفاوت معنی داری وجود دارد. د نتیجه گیری: بر اساس یافته های تحقیق، می توان نتیجه گرفت که تاب آوری شناختی کارکنان ماهیتی آموزش پذیر و پویا دارد و ارائه برنامه عمل شناختی جامع و مدون برآمده از دستاوردهای پژوهش حاضر، می تواند بر ارتقاء تاب آوری شناختی کارکنان نیروهای نظامی موثر و نافع واقع گردد.

قلمرو شناخت انسان میدان نبرد جدیدی در جنگ های مدرن است. آسیب پذیری در حوزه اطلاعات و ارتباطات موجب دستکاری برداشت های جامعه و تصمیم گیرندگان کلیدی جامعه خواهد شد و با تشدید تعارض شناختی -احساسی افراد، فضای جدیدی را در «جنگ شناختی» به عنوان چالشی دلهره آور برای امنیت ملی ایجاد خواهد کرد. در جنگ شناختی به عنوان یکی از موضوع مرتبط با علوم شناختی، ذهن انسان به میدان نبرد تبدیل می شود. هدف این است که نه تنها آنچه مردم فکر می کنند، بلکه نحوه تفکر و عمل آن ها نیز تغییر کند. و در این میان شبکه های اجتماعی و مدیریت تصویر و کنترل اذهان نقش مهمی در جنگ شناختی و جنگ ترکیبی انجام می دهند. سؤال اصلی این مقاله مبتنی برچیستی منظومه معنایی جنگ شناختی و راهکارهای شناختی مقابله با آن است که سعی می گردد با استفاده از روش کیفی و با رویکرد تفسیری به آن پاسخ داده شود. یافته های پژوهش بیانگر لزوم نگرش شبکه ای و زنجیره معنایی یه سازه های تشکیل دهنده جنگ شناختی است که لازم است در مواجه با آن از ظرفیت علوم شناختی، استفاده از تجربه دیگران در ارتقاء توانایی دولت ها در ارزیابی صحت اطلاعات و همچنین به مواردی چون پذیرش ضعف در توانایی های شناختی، بهره مندی از فناوری های همگرا، ملاحظات تاب آوری شناختی و تمشیت شهروند سایبری توجه نهادی نمود.

جنگ شناختی یکی از ابعاد نوظهور و پیچیده ی جنگ های نوین است که با بهره گیری از فناوری های دیجیتال، شبکه های اجتماعی و عملیات روانی، ذهن و ادراک افراد را هدف قرار می دهد. در سال های اخیر، جمهوری اسلامی ایران به طور گسترده در معرض این نوع جنگ قرار گرفته است؛ به ویژه در رخدادهایی نظیر اغتشاشات پاییز ۱۴۰۱، که طی آن، دشمن با تولید و انتشار محتوای هدفمند، بمباران اطلاعاتی و القای توهم اکثریت، تلاش کرد تا انسجام ذهنی جامعه را دچار اختلال کند. سؤال اصلی این پژوهش آن است که راهکارهای مؤثر برای افزایش تاب آوری شناختی در برابر جنگ شناختی علیه جمهوری اسلامی ایران چیست؟ پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی تحلیلی، به شیوه کتابخانه ای و با استفاده از منابع داخلی و بین المللی صورت گرفته است. چارچوب نظری تحقیق بر مبنای رویکرد شناختی رفتاری و فرهنگی اجتماعی بومی تدوین شده و مؤلفه های کلیدی تاب آوری شناختی شامل سواد رسانه ای، تفکر انتقادی، خودکارآمدی، انعطاف پذیری ذهنی و مدیریت استرس شناختی مورد توجه قرار گرفته اند. یافته ها نشان می دهد که ضعف در آموزش سواد رسانه ای، نبود پلتفرم های بومی، و خلأ در نهادینه سازی جهاد تبیین، از مهم ترین چالش های تاب آوری شناختی در ایران هستند. در نتیجه، راهکارهایی مانند تقویت آموزش های شناختی، گسترش استقلال رسانه ای، نهادسازی برای جهاد تبیین، و ایجاد سامانه های پشتیبانی روان شناختی پیشنهاد می شود. این راهکارها در صورت اجرای راهبردی، می توانند تاب آوری شناختی جامعه ایرانی را در برابر جنگ های ترکیبی و شناختی دشمنان به صورت معناداری ارتقا دهند.