پیاده روی اربعین

در دوران معاصر حضور زنان به عنوان سوژه های فعال اجتماعی در ایفای نقش های گوناگون از اهمیت بالایی برخوردار است و به تبع آن در عرصه مناسک دینی نیز توجه و نگاه خاصی را متوجه خود ساخته است. آنچه که در این مقاله مورد توجه قرار گرفته، تلاش برای فهمی همدلانه و درون نگرانه از معنابخشی زنان به مناسک عظیم اربعین است. این فهم از خلال تحلیل گفتمانی روایت های زنان زائر به عنوان بخشی قابل توجه از کنشگران مناسک پیاده روی اربعین از سفر زیارتی شان صورت پذیرفته است. این تحقیق به صورت میدانی انجام شده و نمونه ها با روش نمونه گیری نظری انتخاب شده است. بعد از تجزیه و تحلیل گفتمانی روایت های نمونه چهار محور معنایی انگیزشی برای کنشگران تشخیص داده شده است: 1- گفتمان عشق به امام حسین(ع) 2- گفتمان احساس وظیفه سیاسی و آمادگی برای ظهور، 3- گفتمان ثواب و عمل به تکلیف دینی و 4- گفتمان حاجت و شفا.

آیین پیاده روی اربعین بعنوان یکی از بزرگترین رویدادهایی فرهنگی-اجتماعی جهان اسلام هرساله با استقبال زائران در حال برگزاری است. این حرکت جمعی بر مبنای مولفه های تاریخی، مذهبی، جغرافیایی و سیاسی و در قالب هویت اربعینی ظهور و بروز پیدا کرده است. هدف از انجام این مطالعه، بررسی و واکاوی تجربه زیسته و تفسیر دانشجومعلمان به عنوان زائران از پیاده روی اربعین می باشد. محقق در این مطالعه ضمن حضور در پیاده روی و مشاهده مشارکتی، از تکنیک مصاحبه روایی به منظور جمع آوری داده ها استفاده نموده است. جامعه آماری مورد مطالعه دانشجومعلمان شرکت کننده در پیاده روی اربعین 1402 می باشد که در موکب دانشگاه فرهنگیان سکنی گزیده اند. نمونه گیری به شیوه هدفمند و در دسترس صورت گرفته است. نظر به اینکه این آیین، تعلیق امر مادی تلقی می شود و در طی آن افراد برای مدت هرچندموقت از دنیای روزمره و معمولی خود جدا شده و رویارویی با امر مقدس را تجربه می کنند، فلذا یافته های تحقیق متناسب با میدان و به منظور فهم عمیق تر محقق و انتظام بخشی علمی در قالب دوگانه هایی، استخراج، دسته بندی و تنظیم شده است که شامل: زمان/مکان، فردی/جمعی، عینی/ذهنی، دوست/ دشمن، فقیر/غنی، کثرت/وحدت، ایرانی/عراقی، زائر/خادم، اتحاد/افتراق می باشد. یافته ها بیانگر اینست که زائران با شرکت در این آیین جمعی برای مدتی هرچند موقت خود را هماهنگ و همسو با سایر زائران، مناسک و مراسم مذهبی مشترکی را انجام داده و براین اساس خود را در قالب هویت اربعینی تعریف نموده و باز می شناسند .

این تحقیق با هدف تحلیل مردم نگارانه در ادارکات و تعاملات زائرین اباعبدالله الحسین علیه السلام در زیارت پیاده روی اربعین با تمرکز بر نظریات گیرتز و ون جنپ و مفهوم آستانگی انجام شده است. برای فهم لایه های معنایی مشارکت کنندگان و توصیف پدیده مورد مطالعه، از روش مردم نگاری استفاده شد. ابزار اصلی گردآوری داده ها مشاهدات مشارکتی در طی چند سال سفر به عنوان دوگانه زائر و محقق و در کنار آن مصاحبه های نیمه ساخت یافته بوده است. نتایج تحقیق تأییدکننده کاربرد نظریه ون جنپ و گیرتز با زیارت پیاده اربعین بود. کدگذاری مصاحبه ها به چند مقوله مهم ختم شد که مهم ترین آنها تفکر طولانی و خوداندیشی بود. همچنین قوی ترین نوع اثرگذاری از طریق مشارکت مستقیم یا به طور غیرمستقیم از طریق مشاهده رفتار دیگران برای شرکت کنندگان رخ داده است. امید برای تغییر در آستانگی با توسل و تحمل رنج در مسیر برای همدلی و احیای مجدد نام و اعتقاداتِ امام حسین (ع) از مقولات مهم دیگر بود. از انگیزه های اصلی تشریف به این زیارت باور و حضور به اصلی ترین شخصیت کاریزما و اتوپیک یعنی امام حسین (ع) و بعد از آن به ترتیب حضرت زینب، حضرت ابولفضل و حضرت علی اصغر از نتایج مهم دیگر تحقیق حاضر است. در نهایت می توان گفت اثرگذارترین مرحله در این سفر، مرحله آستانگی است که در طی مسیر پیاده روی رخ می دهد و همه اتفاقات مهم و تحولات در همین لحظات گذرا و بسیار کوتاه رخ می دهد هرچند ممکن است از شرکت کنندگان رفتارهای ضد نقیض سر بزند. درواقع در این زیارت، مسیر و راه مهم تر از مقصد است که اتفاقاً وقتی بیشتر حائز اهمیت است که فرد این مسیر را پیاده طی کند تا به نتایجی مؤثری برسد.