راهبرد اجتماعی فرهنگی

فرهنگ در زندگی روزمره و اجتماعی انسان کاربرد بسیاری پیدا کرده تا جایی که کمتر می توان حد و مرزی برای آن متصور شد. نهادهای حاکمیتی نیز از جمله بالاترین مقام رسمی کشور یعنی رهبری به سبب نقش فرهنگ در بقا و اعتلای جامعه با سیاست های متعدد و اثرگذار به حوزه فرهنگ ورود پیدا می کنند که این مسئله، ضرورت بررسی و تبیین نقطه نظرات آیت الله خامنه ای در این زمینه را از حیث جایگاه زعامت ایشان دوچندان می نماید. مضاف بر آنکه تخریج مبانی فقهی سیاست های فرهنگی از منظر ایشان، میزان اعتبار آن را در جامعه نخبگانی و همچنین اقبال مردم جامعه از سیاست های ایشان تحت تأثیر قرار خواهد داد (مسئله). پژوهشگران برای استنباط مشروعیت سیاست های فرهنگی مد نظر ایشان به منابع موجود، اسناد بالادستی در حوزه فرهنگ و بیانات منتشرشده ایشان مراجعه کرده و سپس با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی، نسبت سیاست های یادشده را با تعدادی از قواعد فقهی بررسی کرده اند (روش). با مطالعه و تحلیل سیاست های فرهنگی آیت الله خامنه ای ذیل عناوین کلان فرهنگ ملی- اسلامی، استقلال فرهنگی، جهاد فرهنگی و فرهنگ سازی یا اصلاح فرهنگ، تطابق کامل آنها با پنج قاعده فقهی وجوب ارشاد جاهل، نفی سبیل، لا ضرر، وجوب حفظ نظام و حرمت اخلال در آن و وجوب حفظ مصلحت نظام آشکار شد (یافته ها).

میراث فرهنگی یکی از بنیان های مهم انتقال ارزش ها و تجربیات تاریخی است که داشته های فراوانی را برای هر کشور در دل خود دارد. ازاین منظر جوامع گوناگون سعی دارند تا از این میراث حفاظت نمایند. در این حفاظت، نظام های سیاسی نقش مهمی ایفا می کنند زیرا جدا از اینکه میراث فرهنگی به ذات ماهیتی سیاسی دارد، هر نظام سیاسی، قدرت فراوانی را جهت تحقق این موضوع در اختیار دارد و حفاظت از میراث فرهنگی ملی و محلی، می تواند برای آن منافع زیادی را درپی داشته باشد. دراین جهت، هدف این تحقیق، بررسی نگاه و یا رویکرد نظام جمهوری اسلامی ایران، به عنوان یک نظام سیاسی، به حفاظت از میراث فرهنگی کشور است و اینکه آیا جمهوری اسلامی ایران، از حفاظت از میراث فرهنگی کشور، به دنبال کسب منافع سیاسی-ایدئولوژیک است یا خیر. به منظور کشف این موضوع، در یک تحقیق کیفی، در قالب یک نمونه گیری غیراحتمالی هدفمند و با استفاده از مصاحبه های نیمه ساختاریافته، نظرات کارشناسی مدیران و متخصصان ارشد حوزه میراث فرهنگی کشور، مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان از این دارد که نظام جمهوری اسلامی ایران، از حفاظت میراث فرهنگی کشور، به دنبال منافع سیاسی- ایدئولوژیک نیست و حفاظت از میراث فرهنگی را به عنوان ابزاری برای مشروعیت بخشی به خود درنظر ندارد، به حفاظت از میراث فرهنگی دوره خاصی از کشور مبادرت نمی ورزد و کلیت این میراث مورد توجه حاکمیت است. همچنین این حفاظت را ابزاری برای برجسته نمودن ملی گرایی مطلوب خود قرار نداده است. در ادامه راهکارهای تقویت حفاظت از میراث فرهنگی کشور مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

قانون برنامه پنج ساله هفتم جمهوری اسلامی ایران در ماده 92 تکلیف نموده تا «برنامه تقسیم کار ملی و نقشه راه اجرای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش» تهیه شود. باتوجه به ضرورت مطالعات سیاستی و فقهی در مسائل حکمرانی تربیتی، نوشتار حاضر درصدد است تا «تقسیم کار ملی و هم افزایی نهادها در حکمرانی تربیتی» را از منظر فقه تربیتی بررسی نماید. روش تحقیق، روش توصیفی و استنباطی است. طبق بررسی های این نوشتار، نتایج زیر بدست آمد. 1) «تربیت به مثابه امری فرانهاد» در فقه تربیتی است (اعم از حاکمیت، خانواده، نخبگان دینی و توده های مردم) که بصورت شبکه ای از حقوق و تکالیف تربیتی طولی و عرضی قابل ترسیم است. تربیت در فقه تربیتی از «اهم المهمّات» است که «شارع به ترک آن راضی نیست». 2) «تقسیم کار و هم افزایی نهادها در حکمرانی تربیتی» از باب «تربیت مشارکتی» و «مشارکت تربیتی» بنحو «اعانه تربیتی» و «تعاون تربیتی» و نیز از باب «مقاومت تربیتی» و «تربیت مقاومتی» و نیز با ملاحظه «وظیفه فوقانی حاکمیت در تربیتِ متربیان و نیز توانمندسازی و یاری رسانی مربیان و بازیگران تربیت» » امری مطلوب و مستحب و در مواردی واجب است.

شهید رئیسی با اتکا به ویژگی های فردی، مهارت های بالای اجتماعی و مدیریت جهادی خود توانست با نفوذ اجتماعی بین آحاد مردم نقش آفرینی ویژه و منحصربفرد در تاریخ روسای جمهور کشور داشته باشد. این شهید با الهام از امامین انقلاب اسلامی، خوانشی جدید در نظام حکمرانی و عرصه مدیریت جهادی پی ریزی نمود. هدف اصلی پژوهش واکاوی مؤلفه هایی از سبک زندگی شهید رئیسی از منظر مقام معظم رهبری است. تحقیق کیفی حاضر با روش تحلیل مضمون با تمرکز بر بررسی سبک و سیره شهید رئیسی به عنوان یکی از مسئولان جهادی تمدن ساز موفق و شناخته شده از منظر مقام معظم رهبری می باشد. سخنرانی های معظم له در این زمینه بررسی شد که محقق به 49 مضمون پایه، 5 مضمون سازمان دهنده و 5 مضمون فراگیر (ساحت فردی، ساحت سیاسی، ساحت اجتماعی، ساحت اعتقادی و ساحت مدیریتی) دست یافت. یافته های تحقیق بیانگر آن است با توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری باید به شاخص های سبک زندگی شهید رئیسی توجه نمود و از آنها به منظور تحول در نظام حکمرانی کشور برای بهبود مدیریت و عملکرد مطلوب در سطح کشور بهره مند شد.

مراسم اربعین یکی از بزرگترین اجتماعات دینی معاصر است که دربرگیری بسیار زیادی در بین جامعه ایرانی داشته است. هدف این مقاله شناخت ابعاد مختلف این پدیده در پژوهش های انجام شده با هدف کمک به بهبود و توسعه کیفی و کمی آن است. این مقاله به بررسی پیاده روی اربعین و راهبردهای فرهنگی و اجتماعی آن از دیدگاه علوم اجتماعی می پردازد. پژوهش حاضر با استفاده از روش مرور نظام مند و تحلیل مقالات علمی منتشرشده در بازه زمانی 1403-1393، به بررسی ابعاد مختلف اربعین و تأثیرات آن بر کنش های اجتماعی، فرهنگی و هویتی می پردازد. یافته های پژوهش که با روش مرور 32 مقاله منتشرشده در مجلات علمی وپژوهشی در حوزه علوم اجتماعی به دست آمده است، نشان می دهد که اغلب مطالعات بر رویکردهای کیفی و تفسیری متمرکز بوده و تأکید ویژه ای بر جهان خاص اجتماعی اربعین و تعلیق موقت عقلانیت ابزاری و قشربندی های اجتماعی در این مراسم داشته اند. همچنین، مقالات مختلف بر لزوم توسعه زیرساخت های حمل و نقل، تقویت همکاری های بین المللی و حفظ اصالت فرهنگی و مردمی اربعین تأکید دارند. پژوهشگران به اهمیت حفظ اصالت فرهنگی و مردمی مراسم اربعین تأکید داشته و هشدار داده اند که دخالت های دولتی و برپایی موکب های حاکمیتی می تواند به اصالت این مراسم آسیب بزند. حفظ اصالت پدیده اربعین، بهبود زیرساخت ها و مدیریت مناسب، و آگاهی بخشی به زائران از جمله اقدامات ضروری برای ارتقای کیفیت مراسم اربعین و بهره برداری بهتر از این رویداد عظیم دینی و اجتماعی است.

تغییر نظم و بنیان دینی جامعه ایران در پی انقلاب اسلامی به تدریج سبب شکل گیری الهیات تمدنی برای نیل به تمدن نوین اسلامی شد. پیش از انقلاب، الهیات تمدنی که مدون و صورت بندی شده نبود، به صورت ملی گرایی افراطی، باستان گرایی، وارداتی، سکولار و غرب محور فهم می شد. این مقاله مترصد واکاوی انگاره الهیات تمدنی است که در رویکرد و اسناد برنامه های راهبردی پیش و پس از انقلاب اسلامی خود را نشان می دهد. بر این اساس، رویکرد نظری مقاله مستخرج از مبانی بومی و اسلامی است. نویسنده با استفاده از روش پژوهش اسنادی و سندپژوهی و با استفاده از روش نمونه گیری تمام شماری و سپس هدفمند، به تحلیل 37 سند راهبردی پرداخته است و گزاره های معطوف به الهیات تمدنی در آنها را تحلیل کرده است. درمجموع، یافته ها حول دو محور ارائه شده اند: 1- بررسی تجربی در لایه توصیفی شامل تحلیل گزاره های اسناد برنامه های راهبردی (چرخش از الهیات انفعالی سکولار به الهیات متعالیِ سازنده)؛ 2- بررسی نظری معرفتی در لایه تحلیلی. در پایان، نتیجه گیری بر اساس ظرفیت رویکرد تمدن باورانه پس از انقلاب اسلامی (بررسی ادوار دولت ها) انجام شده است.

رهبر معظم انقلاب با نام گذاری سال 1403 به نام سال «جهش تولید با مشارکت مردم» نقش رهبری الهام بخش، دوراندیش و تحول آفرین خود در بسیج منابع، انگیزه بخشی، جهت دهی راهبردی و هم سویی اهداف و برنامه ها را در اداره کشور به خوبی ایفا کردند. تدوین راهبردهای مرتبط با شعار سال به عنوان یکی از مراحل فرایند برنامه ریزی راهبردی به شرط آنکه مبتنی بر درک صحیح از آن و توجه به تمامی ابعاد آن باشد، زمینه را برای تحقق این شعار فراهم می کند. این پژوهش با هدف تعریف مفهومی ابعاد شعار سال 1403 یعنی جهش تولید و مشارکت مردم، گردآوری مهم ترین راهبردهای تحقق شعار سال از مطالعات و تحقیقات موجود، ایجاد یک چارچوب از راهبردهای جمع آوری شده و همچنین تبیین ارتباط میان ابعاد و راهبردها انجام شده است. با مروری جامع بر مطالعات و تحقیقات موجود در پایگاه های اطلاعاتی معتبر نظیر SID و Civilica و پورتال جامع علوم انسانی، منابع اطلاعاتی مرتبط گردآوری شده اند. به استناد به مطالعات و تحقیقات و همچنین نظرات خبرگان، ابعاد شعار سال تعریف شده و پس از پالایش راهبردهای گردآوری شده، یک چارچوب شامل 32 راهبرد کلان در زمینه تحقق شعار سال تدوین شده است. راهبردها در سه دسته راهبردهای حمایت و جهش تولید، مشارکت مردم و ارتقا بهره وری دسته بندی شده و در نهایت ارتباط میان ابعاد و راهبردها در یک چارچوب (مدل) مدون متشکل از پنج سطح ارائه شده است. این چارچوب می تواند راهنمایی برای تدوین برنامه ها و سازمان دهی منابع برای تحقق شعار سال 1403 باشد.

هرچند از فرهنگ مبتنی بر تفاوت مبانی فلسفی و نظری تعاریف متعدد و مختلفی ارائه شده، لیکن در اصل تغییر و تحول فرهنگی به عنوان فرآیندی پویا، به ویژه از اواخر قرن بیستم میلادی، اجماع وجود دارد. وقوع انقلاب اسلامی در ایران مبتنی بر باورهای دینی و اندیشه فقاهتی اسلام شیعی، اهمیت و نقش فرهنگ به عنوان وجه غالب در بروز انقلاب و ایجاد یک تحول فرهنگی عظیم را متجلی نمود. این پژوهش با کنکاش در آراء و نظرات مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی امام خامنه ای (حفظه الله تعالی) با هدف تقویت گفتمان اسلامی و بومی و در پاسخ به این سوال انجام شده است که تحول فرهنگی چیست و برای مواجهه با آن اتخاذ چه موضع و مبنایی لازم بوده و متولی این مواجهه کیست؟در این تحقیقِ بنیادی رویکرد محققان از نوع توصیفی- تحلیلی است که داده های آن با روش اسنادی و کتابخانه ای جمع آوری و داده ها به روش تحلیل مضمون، تحلیل شده است. بر اساس نتایج پژوهش، مقام معظم رهبری تحولات فرهنگی را سنت الهی دانسته و بروز آن در جامعه را امری قطعی و گریزناپذیر می دانند و با اتخاذ موضع فعال و مثبت در مواجهه با آن و نیز توجه به برخی مبانی مهم سلبی و ایجابی، به امکان مدیریت این تحولات باور دارند و متولی تحول فرهنگی در جامعه را نخبگان فکری و فرهنگی حوزه و دانشگاه و مرکزی اندیشمند بانفوذ و مطاع می دانند.

با عنایت به به بند 5 سیاست های کلی ابلاغی تامین اجتماعی و استقبال روزافزون جامعه کنونی از انواع گوناگون و متفاوت بیمه عمر و چالش مشروعیت آن از سمت مصرف کنندگان و صاحب نظران و کارشناسان اینگونه بیمه، ضرورت و لزوم پژوهش پیرامون این موضوع آشکار می گردد. از آن جایی که صحّت هر عقد و قراردادی به لحاظ حکم شرعی متوقف بر این است که واجد شرائط عمومی صحت قرارداد و مبانی فقهی صحیح باشد، باید به آن موارد به طور دقیق پرداخته شود. و ازآن رو که امروزه تمامی قراردادهای بیمه عمر با شرکت های بیمه ای منعقد می شود و شرکت های بیمه نیز از مصادیق شخص حقوقی به شمار می آیند، بدین جهت در پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی به نظریه صحت معاملات با اشخاص حقوقی به عنوان یکی از مبانی فقهی حاکم برقرار دادهای بیمه عمر پرداخته می شود. بنا به یافته های پژوهش با تمسّک به اطلاقات و عمومات ادله معاملات و عقود و التفات به این نکته که مصادیق اشخاص حقوقی، منحصر در مصادیق اشخاص حقوقی زمان شارع نیست؛ بلکه هر زمان دارای مصادیق خاص مربوط به آن زمان می باشد که متناسب با زمان و مقتضیات جدید به وجود آمده است، مثل شرکت های بیمه امروزی که از مصادیق جدید اشخاص حقوقی هستند، مانعی از جواز و صحت معاملات با اشخاص حقوقی وجود ندارد.

اهتمام به ارتقاء عزت نفس ملی، هویت ملی و روحیه مقاومت از مفاهیم مهم فرهنگی و اجتماعی سیاستهای کلی برنامه هفتم توسعه است. در این راستا پرورش استعدادها و ارتقاء سطح فرهنگی ایثارگران و فرزندان آنها و «ترویج و تحکیم فرهنگ ایثار و جهاد و ساماندهی امور ایثارگران» از مهمترین اهداف سیاستهای کلی نظام دسته بندی می شود. این مقاله با هدف دست یابی به تعریف هویت برساخته اجتماعی فرزندان شهدا، مبادی هویت یابی و انطباق بروندادهای هویتی فرزندان شهدا با راهبردهای سیاستهای کلی نظام به نگارش در آمد.پژوهش حاضر با روش کیفی انجام شده است. جهت جمع آوری داده از مصاحبه نیمه ساختار یافته استفاده شد و 25 نفر از فرزندان شهدا در مصاحبه ها مشارکت داشتند. 15 نفر از مصاحبه شوندگان زن و 10 نفر مرد بودند. نمونه ها به صورت هدفمند و به روش گلوله برفی انتخاب شدند.نتایج تحقیق نشان میدهد تعریف رسمی از فرزندان شهدا ناشی از برساخته اجتماعی است که اجزای آن دچار تناقض است و این تناقض در بروندادهای هویت یابی فرهنگی نیز تاثیر گذار بوده است. نوعی مقاومت در برابر روایت رسمی در خصوص فرزندان شهدا و واقعیت عینی زندگی فرزندان شهدا وجود دارد.