مطالعات راهبردی انقلاب اسلامی

کارآمدی حکومت، بیش از هر چیز دیگر به کارگزاران آن بستگی دارد. این مقاله یکی از مهم ترین آسیب های عدم تحقق دولت (Government) مطلوب در جمهوری اسلامی ایران را ضعف در کارآمدی کارگزار می داند. کارگزار، پیش برنده همه امور دولت در تمام شئون قانون گذاری، اجرا، مدیریت، قضاوت و نظارت است؛ بنابر این عیار اندیشه و عملکرد آن به کارآمدی یا ناکارآمدی نظام سیاسی می انجامد؛ بنابراین بر اساس روش های «توصیفی- تحلیلی» در این پژوهش ابتدا به وضعیت موجود «کارگزار» در جمهوری اسلامی پرداخته شده که یافته های پژوهشگر بیانگر آن است که مهم ترین آسیب در کارگزاران انتخابی و انتصابی، فقدان تخصص و مهارت لازم مدیریتی، عدم سازوکار مناسب مبتنی بر شایسته سالاری در انتصاب ها، ضعف فرهنگ سیاسی رأی دهندگان و خلأ قوانین انتخابات و ضعف سازوکار حزبی است. از سوی دیگر ویژگی های کارگزار در تراز انقلاب اسلامی به عنوان نسخه عملیاتی برای نیل به دولت اسلامی، وضعیت مطلوب کارگزار در جمهوری اسلامی را تداعی می کند. لذا در کنار سلامت اعتقادی و اخلاقی، ویژگی مطلوب کارگزار در دو وجه قابل تبیین است. اول این که کارگزار دولت اسلامی توانمندی عمومی مدیریت بر یک سازمان و منابع انسانی آن و به خصوص مهارت لازم مرتبط با تصدی آن حوزه مدیریتی را برخوردار باشد. دوم آنکه خصوصیت کار فراوان، با کیفیت و مجاهدانه در آن نهادینه شده باشد. البته ایفای نقش نهاد «احزاب» نیز در تصدی و توفیق کارگزار در جمهوری اسلامی بسیار مؤثرند. لذا سؤال اصلی و فرعی متن حاضر عبارت است از این که مهم ترین مسائل کارگزار دولت اسلامی در ایران چیست؟ و راهکارهای گذار از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب در کارگزار چیست؟

فرماندهی مؤثر به مجموعه ای از مهارت ها، ویژگی ها و فرایندهایی اطلاق می شود که به یک فرد یا گروه اجازه می دهد تا به طور مؤثر و کارآمد دیگران را هدایت کرده و به اهداف سازمانی دست یابند. این مفهوم در زمینه های مختلفی مانند مدیریت، نظامی گری، ورزشی و حتی اجتماعی کاربرد دارد. در این میان برای فرماندهی در سازمان رزم نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران تبیین الگویی مطلوب برای مدیریت و فرماندهی اسلامی در سطح کلان یکی از آرمان های بسیار مهم نظام اسلامی محسوب می شود. این پژوهش سعی بر آن دارد که اندیشه های آیت الله خامنه ای در خصوص فرماندهی مؤثر را در قالب الگویی با تأکید بر فرماندهی شهید حاج قاسم سلیمانی ارائه نماید. پژوهش حاضر از نظر هدف از نوع تحقیقات کاربردی، از نظر رویکرد از نوع کیفی بر پایه پارادایم تفسیری و از نظر ماهیت و نوع مطالعه از نوع اکتشافی است. روش تحقیق این پژوهش «داده بنیاد» است که بر اساس آن و در راستای اهداف پژوهش عصاره دیدگاه آیت الله خامنه ای در زمینه فرماندهی مؤثر استخراج، مفهوم سازی، مقوله سازی و سپس مدل پردازی شده است. در همین راستا، پس از استخراج مفاهیم، 6 مقوله اصلی دسته بندی و احصا گردیدند. در مرحله سوم، بر اساس روش نظام مند استراوس-کوربین مدل نظام مند اندیشه آیت الله خامنه ای در خصوص فرماندهی مؤثر با تأکید بر فرماندهی شهید حاج قاسم سلیمانی ارائه گردیده است.

برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران از ابتدا با چالش های گسترده ای در سطح بین المللی روبه رو بوده است. یکی از مهم ترین نقاط عطف در این مسیر، فتوای تاریخی حضرت آیت الله العظمی خامنه ای در سال ۲۰۰۴ مبنی بر حرمت استفاده از تسلیحات هسته ای است که تأثیرات عمیقی در سیاست های هسته ای ایران و روابط آن با جامعه جهانی به وجود آورد. این فتوا، در کنار تعهدات ایران به معاهدات بین المللی مانند معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای (NPT)، نه تنها به عنوان یک عنصر اخلاقی و دینی در راستای استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای، بلکه به عنوان یک عامل تأثیرگذار در سیاست های بین المللی و دیپلماتیک ایران در قبال کشورهای هسته ای و نهادهای بین المللی مطرح شده است. این مقاله با هدف تحلیل تأثیرات راهبردی فتوای رهبری بر حقوق بین الملل و سیاست های هسته ای صلح آمیز جمهوری اسلامی ایران، به بررسی ابعاد حقوقی، سیاسی و دیپلماتیک این فتوا پرداخته است. از روش های تحلیل محتوایی و مقایسه ای برای بررسی نحوه تعامل ایران با قوانین بین المللی، به ویژه در زمینه استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای و تعهدات بین المللی استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که فتوای حضرت آیت الله خامنه ای در عین حال که موجب تقویت مشروعیت برنامه هسته ای صلح آمیز ایران شده، به چالش های جدیدی در مذاکرات هسته ای و تعاملات بین المللی کشور با قدرت های هسته ای و سازمان های جهانی منجر گردیده است.

آزادی سیاسی به عنوان یکی از مهم ترین مسائل در حوزه فلسفه سیاسی دارای اهمیت و کارکردهای گوناگونی است که بازتشریح ماهیت، ارکان، ابعاد و حدود آن با عنایت به ادله وثیق قرآنی نقش مؤثری در کاربست این مقوله در عرصه حکمرانی دینی خواهد داشت. بسامد بالای مشابه این اصطلاح واژگانی در اندیشه آیت الله خامنه ای نشان دهنده کوشش وافر وی در تشدید این مقوله به عنوان تشریعی الهی و مؤلفه ای مهم در عرصه مدیریت اجتماعی است. در این پژوهش که با روش تحلیل مضمون انجام گرفته، تلاش شده است تا ضمن بیان ماهیت آزادی سیاسی، به مبانی قرآنی آن، عرصه های بروز و ظهور آن از منظر ایشان پرداخته شود. در این پژوهش خواهیم یافت که توحید، اختیار و کرامت انسانی از مبانی آزادی سیاسی در قرآن به شمار می رود. همچنین این مفهوم در ساحت آزادی بیان و عقیده، حق انتخاب و نظارت و مشارکت در تصمیم گیری منعکس می شود.

این مقاله با تمرکز بر اغتشاشات سال 1401، به بررسی راهبردهای آیت الله خامنه ای در مقابله با جنگ ترکیبی می پردازد. هدف اصلی پژوهش، شناسایی و تحلیل راهبردهایی است که بتوانند در جلوگیری از تأثیرات منفی جنگ ترکیبی، کارا باشند. با توجه به پیچیدگی های روزافزون امنیت داخلی در دنیای معاصر و استفاده گسترده از جنگ های ترکیبی که شامل تهدیدات نظامی، تحریم اقتصادی و جنگ شناختی می شود، فهم دقیق و ارزیابی راهبردهای مؤثر برای مقابله با این تهدیدات، اهمیت ویژه ای دارد. تحلیل اغتشاشات سال ۱۴۰۱ نشان دهنده یک مورد مطالعه ارزشمند از این پدیده است. در این پژوهش با استفاده از تحلیل مضمون به بررسی داده های کیفی پرداخته شده است. این روش با استخراج و تحلیل مضامین کلیدی از داده ها، امکان شناسایی الگوها و راهبردهای نهفته را فراهم می آورد. همچنین از ابزار مکس کیودا (MAXQDA2020) جهت کدگذاری و ساخت شبکه مضامین استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که آیت الله خامنه ای با تأکید بر تقویت همبستگی ملی و توجه ویژه به هوشیاری عمومی، راهبردهایی جامع برای مقابله با جنگ ترکیبی در اغتشاشات سال ۱۴۰۱ ارائه کرده اند. ایشان با اشاره به نقشه های دشمن در زمینه ایجاد یأس و ناامیدی و تلاش برای تغییر عقاید مردم، همگان را به وحدت و استقامت فراخواندند و در مواجهه با بهره گیری دشمن از رسانه ها برای تأثیرگذاری بر احساسات جوانان، بر ضرورت مقابله هوشیارانه و اطلاع رسانی دقیق تأکید کردند. ایشان نقش جوانان و زنان را در حفظ مقاومت و استحکام فرهنگی برجسته ساخته و نیروهای مسلح و بسیج را به عنوان حافظان امنیت و نظم، تقویت نمودند.

طی سخنرانی آیت الله خامنه ای در تاریخ 15/01/1402، مفهوم جدیدی در سپهر اندیشه ای ایران به نام «حرام سیاسی» ابداع و تولید شد. پژوهش حاضر در پیِ فهم معنایی و ارتباط آن با بستر جامعه و مراد گوینده در کاربست اجتماعی این راهبرد زبانی است. سؤال پژوهش حاضر این است که مفهوم حرام سیاسی و بستر و بافت پدیدآورنده این مفهوم چیست؟ بنابر این با استفاده از رویکرد انتقادی و با ارائه مستندات و ذکر شواهد، سعی شده این مفروض اثبات گردد که حرام سیاسی در اندیشه آیت الله خامنه ای بر اساس اصول و مقاصد شرعی و منافع ملی تعریف می شود و به عنوان یک مکانیسم اخلاقی و قانونی جهت بسط و تقویت جامعه توحیدی و تسهیل کننده اجرای شریعت در بطن جامعه می باشد. رویکرد پژوهشی حاضر بر مبنای تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف و در سه مرحله جمع بندی گردیده است: مرحله «توصیف»، مرحله «پرکتیس گفتمانی» و مرحله «پرکتیس اجتماعی». نتایج تحقیق نشان می دهد که حرام سیاسی در اندیشه آیت الله خامنه ای یک گفتمان انتقادی است که با گفتمان های دیگر مانند اسلام سیاسی یا فقاهتی و جمهوریت ارتباط معناداری دارد و با دال هایی همچون جامعه توحیدی، امر به معروف و نهی از منکر، آزادی، امنیت، منافع ملی و هویت ملی مرتبط است؛ همچنین از این مفهوم سازی برای مقابله با چالش ها و تهدیدهای داخلی و خارجی استفاده می شود.