محسن رایجی

برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران از ابتدا با چالش های گسترده ای در سطح بین المللی روبه رو بوده است. یکی از مهم ترین نقاط عطف در این مسیر، فتوای تاریخی حضرت آیت الله العظمی خامنه ای در سال ۲۰۰۴ مبنی بر حرمت استفاده از تسلیحات هسته ای است که تأثیرات عمیقی در سیاست های هسته ای ایران و روابط آن با جامعه جهانی به وجود آورد. این فتوا، در کنار تعهدات ایران به معاهدات بین المللی مانند معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای (NPT)، نه تنها به عنوان یک عنصر اخلاقی و دینی در راستای استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای، بلکه به عنوان یک عامل تأثیرگذار در سیاست های بین المللی و دیپلماتیک ایران در قبال کشورهای هسته ای و نهادهای بین المللی مطرح شده است. این مقاله با هدف تحلیل تأثیرات راهبردی فتوای رهبری بر حقوق بین الملل و سیاست های هسته ای صلح آمیز جمهوری اسلامی ایران، به بررسی ابعاد حقوقی، سیاسی و دیپلماتیک این فتوا پرداخته است. از روش های تحلیل محتوایی و مقایسه ای برای بررسی نحوه تعامل ایران با قوانین بین المللی، به ویژه در زمینه استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای و تعهدات بین المللی استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که فتوای حضرت آیت الله خامنه ای در عین حال که موجب تقویت مشروعیت برنامه هسته ای صلح آمیز ایران شده، به چالش های جدیدی در مذاکرات هسته ای و تعاملات بین المللی کشور با قدرت های هسته ای و سازمان های جهانی منجر گردیده است.

معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای دارای مفاد مبهم بسیاری است. بحث برانگیزترین ماده آن، بخش 1 ماده 4، به حقوق کشورها در مورد انرژی هسته ای برای اهداف صلح آمیز می پردازد. کشورهای غیر هسته ای استدلال می کنند که حق مسلمی برای توسعه فناوری هسته ای برای مقاصد صلح آمیز دارند، در حالی که کشورهای دارای سلاح هسته ای تأکید می کنند که حقوق کشورهای غیرهسته ای بر فناوری هسته ای به آنها حق استفاده از همه مواد و فناوری ها را نمی دهد. کشورهای غیرهسته ای مبنی بر اینکه کشورهای دارای سلاح هسته ای از دسترسی به برخی مواد و فناوری های هسته ای برای حفظ وضعیت فعلی سلسله مراتب هسته ای خودداری می کنند، بحث را تشدید کرده است. علیرغم بحث مداوم، معاهده «هدف صلح آمیز» را تعریف نمی کند. این ماده استانداردهای کنوانسیون وین در مورد حقوق معاهدات را برای تفسیر «هدف صلح آمیز» ترکیب می کند و به این نتیجه می رسد که برخی از مواد و فناوری های هسته ای مانند اورانیوم ضعیف شده و سوخت رآکتور دریایی نباید استفاده هایی از انرژی هسته ای برای اهداف صلح آمیز در نظر گرفته شوند. در این سو با دستیابی به قدرت هسته ای تاکید بسیاری بر استفاده صلح آمیز از سلاح هسته ای دارد که در این مقاله با هدف بررسی استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای از منظر حقوق بین الملل با تأکید بر بیانات رهبری به تحلیل آن خواهیم پرداخت. روش پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی و روش گرداوری اطلاعات از نوع کتابخانه ای می باشد.

حقوق بشر و اصول آن از مباحث مهم و اساسی عصر معاصر است که در تمامی جوامع انسانی با چهارچوب های ملی و بین المللی همراه بوده است. در این راستا با تبلبور انقلاب شکوهمند اسلامی ایران قوانین بشردوستانه مطابق اندیشه های امام خمینی بر اساس دین مبین اسلام تعیین و اجرا گردید اصول و قواعدی که امام خمینی( ره) در عرصه حقوق بین الملل طراحی می نمود بر گرفته از مبانی دینی و اسلامی ایشان بود که این مبانی دینی، نقش بسیار مهمی در اصول و قواعد حقوق بین الملل، در تجلی دیدگاه امام خمینی ایجاد می نمود. در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به مقایسه این دو نظام حقوقی پرداخته شد. این پژوهش با هدف تبیین اندیشه امام خمینی (ره) در باب حقوق بشر دوستانه می باشد.