مطالعات سیاسی بین النهرین

در سال 1357 انقلاب اسلامی رخ داد که پیام آور تحولات بسیار و رسالت هایی در عرصه داخلی و بین المللی بود. یکی از رسالت های انقلاب نشئت گرفته از ماهیت جهان شمول اسلام، مسئله صدور انقلاب بود که از زمان انقلاب تا به امروز در الگوهای مختلفی پیگیری شده است. صدور انقلاب اسلامی از اهمّ اهداف و آرمان های گفتمان انقلاب اسلامی ایران بوده و در خرده گفتمان های اصول گرایی و اصلاح طلبی با ابزار و روش های متنوع و مختلف پیگیری شده است. مقاله حاضر با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی و با بهره گیری از داده های کتابخانه ای و اینترنتی به دنبال یک تحلیل مقایسه ای از نحوه پیگیری اصل صدور انقلاب در خرده گفتمان های اصول گرایی و اصلاح طلبی و فرجام این پیگیری با به کارگیری نظریه گفتمان است. یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که در دوران بعد از انقلاب در دولت های اصولگرا و ارزشی، صدور انقلاب با شدت بیشتر و گاه به صورت قهرآمیز و در چارچوب حکومت اسلامی پیگیری شده اما در دولت های اصلاح طلب و اعتدالی با شدت کمتر و مسالمت جویانه و در چارچوب حکومت توسعه یافته به انجام رسیده است. هدف نوشتار حاضر واکاوی نقطه ضعف ها و ارائه داده ها و نتایج مناسبی به منظور کمک به پیگیری اصولی تر، منطقی تر و خردمندانه تر اصل صدور انقلاب در نظام جمهوری اسلامی با توجه به رهنمودهای امام خمینی و مقام معظم رهبری است.

با روی کار آمدن حکومت الجولانی در سوریه شاهدیم که نگاه به امر هویت اهمیت فراوانی یافته است. در کنار این امر، حضور ایران و ترکیه به عنوان دو بازیگر هویت مند جدال گرا در این منطقه سبب شده تا نقش هویت در شکل گیری منازعات سیاسی میان رودان مهم باشد. با توجه به موارد مذکور، در پژوهش حاضر می توان این پرسش اصلی را مطرح کرد که مؤلفه های هویتی چگونه در رقابت ایران و ترکیه در بحران سوریه نقش آفرینی کرده اند. در این پژوهش تلاش شده تأثیر هویت های ایدئولوژیک و قومی- مذهبی بر سیاست خارجی ایران و ترکیه در قبال سوریه و بررسی چگونگی بازتاب این رقابت در ساختار امنیتی و ژئوپلیتیک منطقه میان رودان تحلیل شود. نگارندگان با استفاده از روش پژوهش کیفی در پی به آزمون گذاردن این فرضیه است که تضاد در هویت های جمهوری اسلامی ایران و ترکیه یکی از عوامل مؤثر در تعمیق رقابت و افزایش بی ثباتی در سوریه و منطقه بوده است. نتیجه آنکه مؤلفه های هویتی نقش اساسی و گیرا در جهت دهی به رفتار و سیاست خارجی ایران و ترکیه در بحران سوریه ایفا کرده است. برخلاف تحلیل هایی که تنها بر منافع ژئوپلیتیکی یا اقتصادی تأکید دارند، این مطالعه نشان می دهد که هویت های ایدئولوژیک، مذهبی و تاریخی، چارچوب ادراکی تصمیم گیران دو کشور را شکل داده و در انتخاب راهبردها و ائتلاف ها بسیار اثرگذار بوده است. ترکیه با تکیه بر هویت سنی و تمایلات نئوعثمانی، به حمایت از گروه های سنی مخالف دولت اسد پرداخته، در حالی که ایران با رویکردی شیعی و گفتمان مقاومت، از دولت اسد و نیروهای همسو حمایت کرده است.

بحران های زیست محیطی از جمله کمبود منابع آب، آلودگی هوا، فرسایش خاک، ریزگردها و فرونشست زمین، چالش های اساسی توسعه پایدار در ایران به شمار می آیند. این مسائل نه تنها زیست بوم طبیعی کشور را تهدید می کنند، بلکه پیامدهای گسترده ای بر سلامت عمومی، امنیت اجتماعی و کیفیت زندگی شهروندان داشته اند. اگرچه عوامل طبیعی مانند خشک سالی و تغییرات اقلیمی در شدت این بحران ها نقش دارند، بخش عمده ای از آن ها به ضعف ساختاری در مدیریت منابع طبیعی، نبود شفافیت در سیاست گذاری و فقدان سازوکارهای مشارکت جمعی بازمی گردد. ظهور جنبش های زیست محیطی در اوایل دهه ۱۹۶۰، پاسخی به نگرانی های جهانی درباره تخریب منابع طبیعی، افزایش آلودگی و رشد مصرف گرایی بود. این جنبش ها در دهه های بعدی شتاب گرفتند؛ زیرا کسب اطلاعات محیط زیستی نخستین گام در مسیر پایداری و از شروط اساسی بقای آینده بشر تلقی می شود. درک اصول شناخت محیط زیست و زندگی بر اساس آن، زمینه شکل گیری مطالبات عمومی برای حفاظت از محیط زیست را فراهم می کند. این پژوهش با تکیه بر نظریه حوزه عمومی هابرماس و با رویکرد توصیفی- تحلیلی، نقش نهادهای اجتماعی، رسانه ها، دانشگاه ها و جامعه مدنی را در مواجهه با بحران های زیست محیطی ایران بررسی می کند. نتایج تحقیق نشان می دهد که فقدان حوزه عمومی مستقل و گفتمان محور، همراه با ضعف مشارکت عقلانی شهروندان، منجر به کاهش سرمایه اجتماعی در این حوزه شده است. در پایان، بر بازسازی حوزه عمومی، تقویت نهادهای مدنی، دسترسی آزاد به اطلاعات و شکل گیری اراده جمعی تأکید شده است.

روابط ایران و عراق به واسطه اشتراکات عمیق تاریخی، فرهنگی، مذهبی و ژئوپلیتیکی، از دیرباز پیچیده و در عین حال حائز اهمیت بوده است. پس از سقوط صدام حسین در سال 2003، این روابط وارد فاز جدیدی شد و جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از بازیگران کلیدی در تحولات سیاسی عراق ظهور کرد. سیاست خارجی ایران نسبت به عراق، به عنوان یکی از همسایگان استراتژیک و مهم، تحت تأثیر عوامل متعدد تاریخی، مذهبی، امنیتی و اقتصادی قرار دارد. این سیاست ها با هدف حفظ و گسترش نفوذ ایران در منطقه و تضمین امنیت ملی و منافع اقتصادی این کشور تدوین و اجرا می شود. بیشتر مطالعات درباره سیاست خارجی ایران در قبال خاورمیانه عمدتاً بر مباحث نظامی / استراتژیک متمرکز است و نقش منافع مادی در پیشبرد سیاست خارجی تهران مغفول مانده است. در نتیجه، هدف این تحقیق پر کردن این خلأ از طریق طراحی ساختارگرایی انتقادی برای پرداختن به روابط اقتصادی ایران با عراق به عنوان مطالعه موردی برجسته در دوره بعد از بهار عربی است. هدف پژوهش بررسی و حل مسئله رابطه بین هویت و منافع مادی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نسبت به عراق به خصوص بعد از بهار عربی و گسترش داعش است. در این تحقیق، رابطه پیچیده بین هویت و منافع مادی که به صورت متقابل قوام می یابند، برای درک عوامل چندوجهی که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال منطقه را شکل می دهد، مورد بررسی قرار می گیرد. مقاله حاضر در پی پاسخ به این سؤال است که هویت و منافع چه تأثیری بر سیاست خارجی ایران نسبت به عراق داشته است. فرضیه اصلی مقاله عبارت است از اینکه نزدیکی فرهنگی و هویتی، به جمهوری اسلامی کمک می کند تا با صادرات کالاهای غیرنفتی خود به عراق، که در آنجا از قدرت نرم و سخت برخوردار است اما حوزه نفوذ اقتصادی محدود دارد، اقتصاد خود را تنوع بخشد.

این مقاله در یک فضای گفتمانی به بررسی مفصل بندی ساخت هویت در ایران پس از انقلاب اسلامی با تمرکز بر گفتمان ملی گرایی متأخر می پردازد. انقلاب اسلامی، به عنوان یکی از مهم ترین نقاط عطف تاریخی ایران، زمینه ساز تحولات اساسی در گفتمان های هویتی و سیاسی کشور شد. در این دوران، گفتمان های مختلفی در تلاش برای تعریف و بازتعریف هویت ملی ایرانی بوده اند. در پژوهش حاضر، با استفاده از چارچوب نظریه گفتمان لاکلا و موفه، سعی شده روندهای گفتمانی و مفصل بندی های ناشی از آن در ملی گرایی متأخر بررسی و نشان داده شود که چگونه این گفتمان تلاش کرده تا عناصر گوناگون هویتی، از جمله مؤلفه های مذهبی، تاریخی و فرهنگی را در چارچوب یک روایت مشترک تلفیق نماید. همچنین، به تحلیل چالش ها و رقابت های گفتمانی میان ملی گرایی متأخر و سایر گفتمان های هویتی، نظیر اسلام گرایی و غرب گرایی رادیکال پرداخته شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که این گفتمان از طریق بهره گیری از نمادها، داشته ها و روایت های تاریخی، توانسته است به طور نسبی در بازتولید هویت ملی موفق عمل کند؛ اما همچنان با چالش هایی در مفصل بندی کامل و پذیرش عمومی روبه رو است. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، به ارائه تصویری جامع از تغییرات گفتمانی و تأثیر آن بر ساخت هویت ملی در ایران پس از انقلاب پرداخته است.

این پژوهش به تحلیل انتقادی مکانیسم های طرد سیاسی در دولت های مدرن با تمرکز بر تجربه کردهای سوریه پس از سرشماری ۱۹۶۲ می پردازد. مسئله اساسی این است که نظریات لیبرال شهروندی مبتنی بر حقوق جهانی، قانون محوری و نهادهای بین المللی قادر به تبیین و پیشگیری از پدیده بی تابعیت ساختاری نیستند. هدف اصلی مطالعه نقد این نظریات و ارائه چارچوب نظری جایگزین مبتنی بر مفاهیم «وضعیت استثنایی» و «لحظه تصمیم» کارل اشمیت و «حیات برهنه» و «هومو ساکر» جورجو آگامبن است. سؤال محوری پژوهش این است که چگونه می توان مکانیسم های طرد سیاسی در دولت های مدرن را از منظر این نظریات تحلیل کرد و چرا نظریات لیبرال در توضیح این پدیده ناکام می مانند. روش شناسی پژوهش مبتنی بر تحلیل اسنادی و بررسی تطبیقی نظریات سیاسی است. داده ها از منابع کتابخانه ای و گزارش های سازمان های بین المللی حقوق بشر جمع آوری شده است. یافته های کلیدی نشان می دهد که سرشماری ۱۹۶۲ نمونه کاملی از «لحظه تصمیم» اشمیتی بود که به طرد ۱۲۰ هزار کرد از نظم شهروندی و تبدیل آن ها به «هومو ساکر» آگامبنی منجر شد. این فرایند شامل تعلیق قوانین عادی شهروندی، اعمال معیارهای خودسرانه و ایجاد تمایز دوست / دشمن در سطح داخلی بود. این مطالعه آشکار می سازد که وضعیت استثنایی از حالت موقت به وضعیت دائمی و نهادینه تبدیل شد و مناطق کردنشین به عنوان «اردوگاه» آگامبنی عمل کردند. فرمان ۴۹ در سال ۲۰۱۱ نمونه بارز «شمول طردکننده» محسوب می شود. نوآوری پژوهش در کاربرد تحلیلی مفاهیم زیست سیاست بر موردی عینی و نشان دادن ناکارامدی ساختاری نظریات لیبرال است. نتیجه گیری راهکارهای نظری و عملی برای عبور از مدل وستفالیایی و حرکت به سمت مفاهیم جدید شهروندی مبتنی بر کرامت انسانی ارائه می دهد.