۱.
کلیدواژه‌ها:
قاجاریه فناوری های جدید ناصرالدین شاه صنعت عکاسی زنان عکاس
ورود فناوری های جدید ازجمله عکاسی به ایران در دوره قاجار، منشأ تحولات ژرفی در عرصه های گوناگون اجتماعی و فرهنگی شد. صنعت عکاسی در دوره محمدشاه به ایران وارد و گسترش آن، از دوره ناصری، با حضور عکاسان مرد آغاز شد و به تدریج با علاقه مندی زنان، ورود زنان عکاس و تأسیس عکاس خانه بانوان، موردتوجه قرار گرفت. در طی این دوره، جامعه ایران همگام با تحولات جهانی، تغییرات بنیادینی در فرهنگ و هنر تجربه نمود که از نتایج آن، تغییر نگرش به نقش و جایگاه زن در ساختار اجتماعی و فرهنگی بوده است. این مقاله به تحلیل زمینه های اجتماعی و فرهنگی حضور زنان عکاس و علاقه مندی زنان به عکس در دوره ناصری تا زمان کشف حجاب می پردازد. سؤال اصلی پژوهش، چگونگی استقرار و سازوکار این زمینه ها و تغییرات اجتماعی-فرهنگی و نتایج آن است. هدف این مقاله، شناخت عوامل تأثیرگذار بر ورود زنان به فعالیت های اجتماعی با تأکید بر زنان عکاس و عکاسی از زنان است که با روش توصیفی تحلیلی، متکی بر منابع تاریخی و تحقیقات معتبر و اسناد دوره قاجار و تکیه بر دیدگاه معیار جهانی ماتیلا و همکاران در تقسیم بندی مخاطبان پدیده های جدید انجام شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که با ورود دوربین عکاسی ، در یک کنش جمعی، ابتدا زنان اشراف به عکاسی علاقه مند شدند و به تدریج در اواخر دوره قاجار، فرصت مشارکت زنان از دیگر گروه ها، در عرصه عکاسی فراهم گردید.
۲.
کلیدواژه‌ها:
سیاهکوه جغتو ایلخانان اردلان سقز
سیاهکوه یکی از نواحی ساحل رود جغتو است که نام آن از دوره سلجوقیان تا زمان قاجار در منابع تاریخی آمده است. بااهمیت ترین دوره این ناحیه، دوره حکومت ایلخانان مغول بوده است. موقعیت مکانی سیاهکوه، در نزدیکی رود جغتو و به عنوان یکی از قشلاق های دوره ایلخانی از ظرفیت های مطالعاتی متنوعی برخوردار است. این ناحیه به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود که شامل قرار گرفتن بر سر راه شهرها، نواحی و ایالات مختلف و وجود آب وهوای مناسب و حاصل خیز بوده، موردتوجه حکومت های وقت قرار گرفته است. سیاهکوه و حوزه رود جغتو در گذشته، ویژگی های لازم جهت یک ناحیه قشلاقی و اسکان فصلی را دارا بوده و همین عامل باعث شده که ایلخانان مغول که عادت به چنین رسمی داشته اند به آن توجه ویژه ای بنمایند. درباره سیاهکوه هیچ تحقیقی تاکنون صورت نگرفته و این پژوهش اولین پژوهش مستقل در این باره است. این مقاله بر آن است که با روش تحقیق تاریخی و به شیوه فیش برداری و با تکیه بر اسناد و داده های تاریخی و جغرافیایی، به شناساندن موقعیت جغرافیایی و تاریخی سیاهکوه و مکان یابی امروزی آن و نیز جنبه های تاریخی رود جغتو بپردازد، نتایجی که می تواند ارائه دهنده اطلاعات متنوع و احیاناً دستاوردهای علمی تازه ، درباره یکی از اسکان های موقتی حکومت های مرکزی و دولت های محلی و یکی از راه های بین ایالتی باشد.
۳.
کلیدواژه‌ها:
فقرزدایی پهلوی اول دولت توسعه گرا اصفهان فقیر
فقر به عنوان علت و معلول توسعه نیافتگی، از مظاهر اصلی دوره قاجار بود که با اشغال کشور در جنگ جهانی اول بر شدت آن افزوده شد. در چنان شرایطی، جامعه بیش از هر چیز به دنبال فردی برای ایجاد وحدت، امنیت، رشد، توسعه و رفع عوامل عقب ماندگی بود. رضاشاه در پاسخ به این شرایط زمانه روی کار آمد و اقداماتی را در جهت مدرنیزاسیون و توسعه کشور انجام داد. در همین راستا، او برنامه هایی را برای رفع فقر که یکی از عوامل و نشانه های توسعه نیافتگی محسوب می شد، اجرا کرد. هدف پژوهش حاضر، بررسی سیاست های فقرزدایی دولت پهلوی اول بر مبنای نظریه دولت توسعه گراست که با تمرکز بر اصفهان صورت می گیرد. این تحقیق با رویکردی توصیفی تحلیلی و با تکیه بر اسناد آرشیوی و نشریات محلی انجام می شود. نتایج تحقیق نشان می دهد دولت پهلوی اول با هدف توسعه و مدرن کردن کشور، اقداماتی را برای رفع فقر انجام داد که ازجمله آن ها می توان به جمع آوری و اسکان فقرا، پرداخت کمک های نقدی، اطعام فقرا، تهیه پوشاک و ارائه خدمات آموزشی و بهداشتی رایگان اشاره کرد. هرچند این اقدامات تأثیراتی در رفع فقر آموزشی، بهداشتی و رفاهی فقیران داشت اما به دلیل فقدان روحیه فقیر نوازی و عدالت ورزی در نظام حاکم و سقوط دولت با اشغال دوباره کشور در جنگ جهانی دوم، پدیده فقر همچنان به صورت گسترده ای باقی ماند.
۴.
کلیدواژه‌ها:
پارلمان پارلمانتاریسم اسلام پرورش میرزا علی محمد خان کاشانی
مفهوم پارلمان از مفاهیم موردتوجه در ایران پیشامشروطه، در روزنامه پرورش چاپ قاهره از ابعاد مختلف مورد توجه قرار گرفت. روزنامه ضمن توصیف پارلمان های غربی، آن را با قاعده مشورت در اسلام پیوند داد و تأسیس پارلمان در ایران را نه تنها منافی با اسلام ندید، بلکه آن را راهکاری مناسب برای تقویت سلطنت و مقابله با استعمار دید. برای این منظور روزنامه درصدد برآمد پارلمان را به عنوان نهادی برآمده از نظام های مشروطه غربی و مبانی نظری آن، با اصول اسلامی و سلطنت قاجاری مطابقت دهد. تحقیق حاضر بر آن است تا نحوه و چگونگی تطبیق پارلمانتاریسم با اصول اسلامی و سنت های جامعه را به عنوان یک مسئله مورد بررسی قرار داده و به این سؤال با روش تبیینی و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا پاسخ دهد که روزنامه به چه نحو اصول پارلمان را با اسلام و سنت های جامعه ایران تطبیق داده و برای ایران آن زمان مفید دانسته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که پرورش به دلیل عدم اعتقاد به اخذ تمام و کمال اصول تمدن غربی و به تبع آن پارلمانتاریسم رایج در غرب، سعی کرده است تا ضمن تأیید نظام پارلمانی، با تقلیل این مفهوم مدرن، آن را با اصول اسلامی و سنت های جامعه ایران مطابق نشان دهد. همین امر نیز باعث شد تا روزنامه به توصیف ظواهر پارلمان غربی و کارکردها و فواید حاصل از آن برای جامعه و سلطنت اکتفا نماید و تأسیس آن را برای تقویت سلطنت و مقابله با استعمار ضروری بداند.
۵.
کلیدواژه‌ها:
ایمبری آمریکا بریتانیا رضاخان نفت
قتل ایمبری در سال 1303ش. اندکی پیش از تغییر سلطنت در ایرانِ عصر قاجار درهم تنیدگی زیادی با سیاست های داخلی و خارجی ایران داشت. موضوع نفت، تثبیت قدرت سیاسی و اقتصادی بریتانیا در ایران، به حاشیه راندن شرکت های نفتی آمریکایی توسط بریتانیا، بحث جمهوری خواهی در ایران، محدودیت فعالیت های مطبوعاتی و آزادی بیان توسط دولت و برخی دیگر از مسائل پیدا و پنهان مسائل سیاسی ایران با این حادثه به صورت مستقیم و غیرمستقیم پیوند یافت. قربانی شدن ایمبری توسط اوباش و متعصبان مذهبی، بهانه ای شد که بریتانیایی ها به رُقبای تازه به میدان آمده خود در عرصه اقتصاد نفتی خاورمیانه بفهمانند که دیپلماسی نفتی ایران در کَفِ قدرت آن هاست. در پژوهش حاضر، پرسش اصلی این است که ماجرای سقاخانه و قتل ایمبری چه تأثیری بر تحولات داخلی و قراردادهای نفتی ایران با بریتانیا داشته است؟ یافته های پژوهش با تکیه بر اسناد آرشیوی، خاطرات و گزارش های تاریخی نشان می دهد تکاپوهای ایمبری جهت نزدیکی کمپانی های نفتی آمریکایی با دولت ایران جهت همکاری و اخذ امتیازات نفتی، بهانه ای در اختیار انگلیسی ها قرار داد تا آن ها درصدد حذف ایمبری برآیند. از سوی دیگر، ازنظر داخلی نیز واقعه سقاخانه و مرگ ایمبری مورد بهره برداری رضاخان قرار گرفت و بهانه ای برای سرکوب کنشگران سیاسی از سوی وی شد. رضاخان با ایجاد حکومت نظامی ناشی از قتل ایمبری به اِعمال سیاست های خود جهت بسترسازی پایه های سلطنت خویش پرداخت. در پژوهش حاضر از روش توصیفی تبیینی استفاده شده و تلاش می شود با استفاده از اسناد و داده های کتابخانه ای و آرشیوی، تا حد امکان پاسخی مناسب برای پرسش پژوهش یافته شود.
۶.
کلیدواژه‌ها:
صفوی عثمانی چالدران شروان دیپلماسی ابراهیم شیخ شاه شروانی
هم زمان با فعالیت های قزلباش ها در نخستین سال های تشکیل دولت صفوی، شاهزاده سلیم حاکم یکی از ولایت عثمانی در مجاورت قلمرو صفویه بود. وی از همان ایام، عزمی جدی در مقابله با قزلباشان که در مناطق مختلف عثمانی ایجاد آشوب و دخالت می کردند، داشت. در راستای آن پس از دست یابی به سلطنت نیز، درصدد مقابله جدی با صفویان و قزلباشان برآمد و کار را به نبرد چالدران کشاند. اگرچه پیروزی عثمانیان در جنگ چالدران، ضربه سنگینی به دولت نوپای صفوی وارد ساخت، اما بروز برخی مشکلات و موانع، سلطان سلیم را از ادامه مقابله جویی بیشتر بازداشت. هرچند سلطان سلیم، سال ها بعد نیز درصدد مقابله بیشتر با صفویان بود، اما در این میان فرصت هایی پیش آمد که حاکمان منطقه ای و محلی همجوار مانند شروانشاه ابراهیم شیخ شاه به خاطر حفظ منافع خود یا ایجاد تعادل منطقه ای نقش واسطه صلح و آشتی را میان طرفین ایفا نمایند. درواقع حاکمانی مانند شروانشاه فرصتی برای ردوبدل پیام های آشتی جویانه طرفین شدند. در این راستا مکاتبات سلطان سلیم با حاکم شروان که در مجموعه منشآت السلاطین منعکس شده است، اهمیت خاصی دارد. حال مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که در این مقطع، شروانشاه ابراهیم شیخ شاه با کدامین موقعیت و امتیازات، به چنین نقشی در مناسبات عثمانی و صفویان دست یافت وحاصل آن چه شد؟ و اینکه چرا سلطان سلیم به او اعتماد داشت و اجازه چنین مداخله ای را برای او قائل شد؟ این نوشتار با روش و رویکرد توصیفی تحلیلی در پی واکاوی نقش سیاسی و دیپلماتیک ابراهیم شیخ شاه شروانی در تعیین مناسبات صفویان و عثمانیان و روند و دستاورد های آن است.
۷.
کلیدواژه‌ها:
بریتانیا تجارت مروارید خلیج فارس شیوخ عرب صلح دریایی قاجاریه
تجارت مروارید پرسودترین کالای تجاری در خلیج فارس، تا پیش از اکتشاف نفت بود. بریتانیا در عصر قاجار سهم عمده ای در تجارت مروارید داشت. ازاین رو تلاش داشت امنیت این حوزه را به منظور تسهیل تجارت مروارید تأمین سازد. در این راستا به مقابله با درگیری های قبایل عرب و دزدی دریایی پرداخت و با عقد قراردادهایی، آن ها را به در پیش گرفتن رویه مسالمت جویانه وادار نمود. در پژوهش حاضر تلاش بر آن است که با روش تاریخی و رویکرد توصیفی تحلیلی و براساس منابع کتابخانه ای و اسنادی، به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که تجارت مروارید چه تأثیری بر ایجاد صلح دائم توسط بریتانیا در خلیج فارس داشت؟ براساس یافته های تحقیق، بروز ناآرامی و جنگ میان قبایل عرب منطقه و دزدی های دریایی باعث ایجاد اختلال در تجارت مروارید در خلیج فارس شد. بریتانیا که از این تجارت سود هنگفتی به دست می آورد، به منظور برقراری امنیت با ترکیبی از اعمال فشار و جلب رضایتِ شیوخ عرب، در ابتدا تنها در فصول صید و تجارت مروارید، اقدام به ایجاد آتش بس نمود و سپس با انعقاد قرارداد صلح دائم به ناامنی ها و درگیری ها در خلیج فارس خاتمه داد. در این میان، شیوخ عرب که از تجارت مروارید سود فراوانی کسب می کردند، با قرارداد صلح دائم موافقت نمودند. بدین ترتیب مهم ترین یافته این تحقیق تأثیر مستقیم تجارت مروارید بر شکل گیری قرارداد صلح دائم میان شیوخ عرب و بریتانیا بود که درنهایت به تسلط بریتانیا بر خلیج فارس و شکل گیری شیخ نشین ها در حاشیه جنوبی خلیج فارس منجر شد.
۸.
کلیدواژه‌ها:
تیموریان حافظ ابرو زبده التواریخ هویت هویت ایرانی
این مقاله درصدد است تا عناصر و مؤلفه های هویت ایرانی در کتاب «زبده التواریخ» حافظ ابرو را بررسی و باز نمایی کند. از آنجایی که هویت هر سرزمینی مقوله ای تاریخی است و باید در بستر تاریخی آن مورد مطالعه قرار گیرد؛ لذا عرصه تاریخ نگاری محمل مناسبی برای شناختِ برداشت ایرانیان از هویت خود در دوره های مختلف است. این پژوهش به دنبال پاسخ گویی به این پرسش است که عناصر و مؤلفه های هویت ایرانی در کتاب «زبده التواریخ» چگونه بازنمایی شده است؟ بدین منظور این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه ای، مؤلفه های هویت ایرانی در متن کتاب «زبده التواریخ» را مورد بررسی قرار می دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد حافظ ابرو با استفاده از قالب روایت گونه، در خلال گزارش از حوادث و رویدادها، از پیروزی ها و جهانگشایی تیمور و شاهرخ در جهت برجسته سازی مفهوم «ایران زمین» بهره گرفته است. وی با گذاشتن امیران تیموری در قالب شاهان اساطیری، تاریخی و قهرمانان ملی-مذهبی و شاهی آرمانی ایران، پیروزی ها و افتخارات آن ها را افتخارات ایرانیان دانسته و از سوی دیگر در عین ستایش آنان، در لفافه به اندرزگویی آن ها می پردازد.
۹.
کلیدواژه‌ها:
امویان اندلس مولدان عرب ها شعوبیه صقالبه عجم ابن غرسیه
مُوَلَّدان (نومسلمانان بومی) از جمله گروههایی بودند که نقش مهمی در تحولات سیاسی و اجتماعی دوره ی حکومت امویان اندلس ایفا کردند. آنان با گروش به اسلام، خواهان حقوق برابر با اقلیت عرب بودند. اما محرومیت سیاسی، فقر و فشار اقتصادی، تبعیض اجتماعی و نژادی که از جانب حاکمان اموی و عربها علیه آنان اعمال شد، زمینه ی شورش و اعتراض آنها را فراهم ساخت. ابتدا بسیاری از مُوَلَّدان برای احقاق حقوق خود به مبارزه ی نظامی علیه حاکمیت دست زدند. اگرچه با آغاز خلافت عبدالرحمن سوم (حک؛ 300-350ق) این شرایط تا حدود زیادی تغییر کرد و سیاست های مسالمت جویانه و تسامح و تساهل قومی و نژادی و دینی عبدالرحمن ناصر خلیفه اموی و فرزندش حکم ثانی (حک؛350-362ق) سبب شد مُوَلَّدان مجال بیشتری برای مشارکت در ساختارهای سیاسی و اجتماعی جامعه اندلس یابند، اما در این میان عده ای از آنان با تاکید بر هویت نژادی و قومی شان به فعالیت های فرهنگی و فکری در قالب ستایش و جانبداری از استعداد و توانایی عجمان علیه تعصب نژادی و برتری قومی عرب-ها پرداختند و به تدریج با ضعف حکومت اموی در آندلس و شکل گیری دولت های مستقل، حالت دفاعی تبدیل به هجوم و انکار صریح نژاد عرب توسط مُوَلَّدان شد که در رساله ی شعوبیه ابن غرسیه به اوج رسید.
۱۰.
کلیدواژه‌ها:
لباس متحدالشکل عرب های خوزستان رضاشاه سیاست هویت رسمی واکنش
سیاست متحدالشکل کردن لباس ایرانیان به عنوان یکی از ارکان نمادین برساختن هویت جدید ایرانی در سرتاسر دوره پهلوی اول دنبال شد. اجرای این سیاست در مناطق مختلف کشور و در قبال اقوام مختلف، رویه های خاصی را ایجاب می کرد. جامعه ی عرب خوزستان یکی از حوزه های قومی بود که در معرض این سیاست قرار گرفت. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که این سیاست در جامعه عرب خوزستان با کدام تدابیر و شیوه های عملی دنبال شد و چه واکنش هایی را از سوی این جامعه ی قومی در پی داشت؟ تحقیق حاضر با روش تاریخی و استفاده از منابع دست اول مانند اسناد و نشریات صورت گرفته است. یافته های تحقیق حکایت از آن دارد که کارگزاران حکومت درزمینه ی اجرا و پیشبرد اقدامات خود به دو روش متوسل شدند؛ نخست استفاده از سازمان آموزش رسمی و دستگاه های اداری و دوم جلب نظر شیوخ و نخبگان جامعه ی موردنظر. آن ها بنا به ملاحظات و موقعیت اجتماعی و منافع مادی با این سیاست همراهی هایی نشان دادند. درواقع کارگزاران می دانستند که بدون جلب نظر و همراهی این شیوخ نمی توانند برنامه های موردنظر خود را در منطقه پیاده سازند. به علاوه نتایج این تحقیق نشان می دهد که جامعه عرب خوزستان علاوه بر روش های نافرمانی جمعی، با تن دادن به مهاجرت به کشور همسایه عراق، در قبال این سیاست از خود واکنش نشان دادند. بدین ترتیب نتایج تحقیق این مهم را آشکار ساخت که سیاست متحدالشکل کردن لباس مردم عرب خوزستان نه تنها به پیشبرد سیاست هویت جدید و رسمی یاری نرساند، بلکه آن را با چالش تازه ای نیز روبرو ساخت.
۱۱.
کلیدواژه‌ها:
دیوان رسائل ساختار اداری کاتبان مغرب اسلامی موحدون
یکی از بخش های مهم ساختار اداری و دیوانی دولت ها، رسائل بوده که به منظور مکاتبات اداری و نامه نگاری اهمیت داشته و رفته رفته با تحولات ساختارهای اداری، پیچیده تر شد. موحدون به عنوان یکی از دولت های مستقل غرب جهان اسلام موفق شدند در قرون میانه بر مغرب و اندلس حاکمیت یابند. آنها از ابتدای دعوت خویش به امور کتابت نامه های دیوانی و کاتبان اهمیت بسیاری داده و در دوره تثبیت قدرت نیز بر اعتبار آن افزودند. بدون شک پایداری نظام سیاسی آنها توسط تشکیلاتی اداره می گشت که از سازمان منسجمی برخوردار بود. از این رو پژوهش حاضر با تاکید منابع و مطالعه بر ساختار اداری و تشکیلات تمدنی دوره موحدون، به دنبال آن است که با بررسی دیوان رسائل به لحاظ تکنیک و روش شاخصه های آن را ارزیابی نماید. همچنین به این پرسش پاسخ دهد که این دیوان چه جایگاهی در ساختار اداری دولت موحدون داشته است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که موحدون توجه ویژه ای به رسائل داشته و از تجربیات دولت های قبلی خود سود جستند. مکاتبات باقی مانده این دولت با عنوان رسائل، دارای جنبه های مختلفی است که می توان نکات مهمی از درون آن به دست آورد.
۱۲.
کلیدواژه‌ها:
ایران سبک زندگی سفرنامه قاجار گیلان زندگی اجتماعی
سفرنامه ها به عنوان منابع تاریخی و فرهنگی، نقش مهمی در شناخت زندگی، آداب و رسوم، و شیوه های معیشت مردم در ادوار مختلف دارند. سفرنامه های دوره قاجار، به ویژه آن هایی که توسط اروپاییان نوشته شده اند، به دلیل گسترش روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران با جهان خارج، از اهمیت ویژه ای برخوردارند. این سفرنامه ها نه تنها به توصیف جغرافیا و سیاست می پردازند، بلکه به زندگی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مردم نیز توجه دارند. منطقه گیلان به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص، آب و هوای معتدل، و تنوع فرهنگی و قومی، همواره مورد توجه سیاحان و جهانگردان بوده است. مقاله حاضر با استفاده از روش تحلیل محتوا به بررسی شیوه و سبک زندگی اجتماعی مردم گیلان در هفت سفرنامه منتخب عصر قاجار پرداخته است. در این مقاله از آراء و نظریه ماکس وبر برای تحلیل داده ها استفاده شده است. مقوله های اصلی تحقیق شامل تفریح و سرگرمی، جشن و اعیاد، خوراک، پوشاک و شغل است. یافته های تحقیق نشان می دهد که شیوه و سبک زندگی اجتماعی مردم گیلان در دوره قاجار تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله جغرافیا، اقتصاد و فرهنگ شکل گرفته است. کشاورزی، به ویژه کشت برنج و ماهیگیری به عنوان اصلی ترین مشاغل گیلانیان در این دوره شناخته شده است. نقش زنان در این فعالیت ها نیز بسیار پررنگ بوده است. فعالیت های تفریحی مانند شکار، قهوه خانه نشینی و مسابقات محلی بخشی از زندگی روزمره مردم گیلان را تشکیل می دادند.
۱۳.
کلیدواژه‌ها:
جامعه نمادین ایرانی ایلخانان غیریت سازی تشبیه سازی و تطبیق سازی مؤلفه های هویتی
به دنبال سقوط ساسانیان در قرن اول هجری و سپس هجوم مغولان به ایران در قرن هفتم هجری و فروپاشی ساختارهای جغرافیایی، ملی و اجتماعی ایران، مورخان ایرانی درصدد بازتولید هویت ایران در قالب یک جامعه آرمانی و نمادین، در پرتو مؤلفه های سیاسی، فرهنگی و جغرافیایی برآمدند. تحقیق حاضر با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی و نظریه «جامعه نمادین» بندیکت اندرسون می کوشد به این پرسش اساسی پاسخ دهد که مورخان ایرانی عصر ایلخانان چگونه و با استفاده از چه رویکردهایی و بر پایه چه مؤلفه هایی به بازتولید هویت ایرانی پرداختند؟ یافته های تحقیق حاکی از آن است که مورخان ایرانی در دوره ایلخانان نوعی آرمان و تصور مشترک از فرهنگ، جغرافیا و تاریخ ایران زمین در دوران باستان داشتند و در پرتو قدرت تصور، تخیل و نمادپردازی و با استفاده از رویکردهایی همچون جابجایی مفهوم پایداری سیاسی، دیگرسازی، تشبیه سازی و تطبیق سازی و مؤلفه هایی همچون تأکید بر فره ایزدی، شیوه حکمرانی ایرانی، مفاخر فرهنگی و جغرافیای سرزمین ایران به بازنگری جامعه نمادین ایرانی و بیان علت وجودی مملکت ایران پرداختند. درواقع مهم ترین اقدام در راستای رسیدن به این منظور دخالت در مقوله ی تاریخ و تاریخ نگاری بود که اهمیت و کارکرد آن در جهت مشروعیت بخشی بوده و مورخان این دوره اهتمام خود را در این مسیر به کار گرفتند بود.
۱۴.
کلیدواژه‌ها:
مظفرالدین شاه سید علی اکبربحرینی دینداری دینداری عامیانه استخاره سیاسی
سلاطین قاجاری از جمله حکمرانان ایران بودند که با برقراری ارتباطات نزدیک با علما و وعاظ دین، سعی در کسب هرچه بیشتر مشروعیت مردمی و مقبولیت عمومی داشتند. بررسی زندگی و احوال شاهان قاجار نشان می دهد که هر یک از آن ها به نوبه خود با یک یا چند تن از عالمان یا وعاظ زمان خویش ارتباط نزدیکی داشتند. مظفرالدین شاه (ح: ۱۳۱۳-۱۳۲۴ ق.) نیز از این قاعده مستثنی نبود و به سید علی اکبر بحرینی بسیار علاقه و بلکه ارادت داشت. این ارتباط، ضمن دلالت بر توجه شاه به مذهب و ظواهر آن، زمینه تأثیرگذاری سید را نیز در سپهر سیاسی ایران آن روز فراهم می آورد. هدف از نگارش این مقاله، بررسی این موضوع است که آیا با مطالعه زندگی سید علی اکبر بحرینی می توان به نقش پیدا و ناپیدای افرادی با شهرت کمتر اما مؤثر در تصمیم سازی های عهد مظفری دست یافت. پژوهش حاضر با بهره گیری از رویکرد زمینه شناسی تاریخی و با هدف بازشناسی و واکاوی یکی از عناصر مؤثر، و در عین حال کمتر مورد توجه قرار گرفته، در دربار مظفری، به گزارش برخی از نمونه ها به تأثیر او در سیاست ورزی آن دوران می پردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که بحرینی، با وجود اینکه از افراد مشهور آن زمان نبود، اما با گذشت زمان و نزدیکی به شاه و نیز رجال دربار، از جمله صدراعظم، موفق شد نفوذ کلام و در نتیجه قدرت اقتصادی فراوانی برای خود به دست آورد.
۱۵.
کلیدواژه‌ها:
ایران عصر تیموری سازمان صنفی صنعتگران هنرمندان آثار هنری و صنعتی
اقشار اجتماعی جامعه ایران در ادوار تاریخی مختلف بسته به نوع شرایط سیاسی و اجتماعی، دارای موقعیت و به تبع آن منشأ بروز اثراتی در حوزه های مختلف و مرتبط با جایگاه و کارکردهای خویش بوده اند. چنان که هنرمندان و صنعتگران عصر تیموری به دلیل حجم قابل توجه تحولات هنری و صنایع دستی رخداده در این زمان، دارای موقعیت اقتصادی متفاوتی شدند. بررسی سلسله مراتب صنفی، نوع تعاملات با حکومت، وضعیت درآمدی و معیشتی و فرصت ها و چالش های اقتصادی فراروی هنرمندان و صنعتگران از مسیرهای شناخت موقعیت و وضعیت اقتصادی آنان در این زمان هستند. دستاوردهای تحقیق نشان می دهد اقدامات و شرایطی نظیر معافیت مالیاتی، علاقمندی و رقابت شاهزادگان در کنار مشارکت اقتصادی سایر اقشار اجتماعی، ثبات سیاسی، توانمندی های فردی و اجتماعی اشخاص، دسترسی آسان و ارزان قیمت به مواد اولیه تولید آثار هنری و صنایع دستی، ساخت و تأمین امنیت مراکز و مسیرهای عرضه آثار و همچنین وجود سازمان و تشکیلات صنفی حاکم و ناظر بر این قشر، در ثبات و بهبود موقعیت اقتصادی آنان در دوره تیموری اثرگذار بودند. بدین لحاظ در پژوهش حاضر با رویکردی تاریخی و با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی ساختار صنفی حاکم بر فعالیت هنرمندان و صنعتگران و تبیین موقعیت اقتصادی آنان در این دوره، پرداخته خواهد شد.
۱۶.
کلیدواژه‌ها:
ایران امپراتوری ساسانی اردشیر بابکان شاپور یکُم سیاست عربی حیره الحضر
با تشکیل شاهنشاهی ساسانی (224 م.) مناسبات اعراب با جهان ایرانی وارد مرحله تازه ای شد. اردشیر بابکان مؤسس این سلسله به تسخیر برخی از مناطق و شاهزاده نشین های عربی نظیر میشان پرداخت و در خاک بحرین واقع در کرانه های جنوبی خلیج فارس پیشروی کرد. جانشین وی شاپور یکم نیز با تداوم سیاست جهان گشایی سلف خود، شاهزاده نشین فتح ناشدنی الحضر را به زانو درآورد و به مناسبات مساعد با دولت عربی حیره در شمال شبه جزیره عربی ادامه داد. ارتباطات و روابط این دو فرمانروا با اعراب با توجه به اهدافی صورت گرفت که تا آخرین روزهای حیات سلسله ساسانی پابرجا ماند. به همین سبب شیوه برخورد بسیاری از شاهان بعدی این دودمان با طوایف و دولت های عربی در مواردی برگرفته از همان الگوی ارتباطی اردشیر و شاپور بود. این پژوهش بر آن است با بهره گیری از منابع مکتوب و شیوه پژوهش توصیفی،تحلیلی؛ پس از تبیین و تشریح روابط اردشیر بابکان و شاپور یکم با اعراب، درستی این فرضیه را نیز در بوته آزمایش قرار دهد، به ویژه آن که تحقیق در باب مناسبات شاهنشاهی ساسانی در زمان فرمانروایی نخستین شاهان این سلسله، کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
۱۷.
کلیدواژه‌ها:
ایران عصر قاجار ایالت های غربی آنفلوانزا عوامل شیوع روزنامه اختر
شیوع بیماری ها همواره یکی از دغدغه های اصلی بشر بوده که به تناسب پیشرفت های علمی خود، به شناسایی انواع بیماری ها و ارائه راهکارهایی برای پیشگیری و درمان آن ها پرداخته است. شناسایی برخی بیماری ها ازجمله آنفلوانزا به دوره قاجار برمی گردد. در این دوره روزنامه ها به درج طیف وسیعی از موضوعات، ازجمله بیماری ها پرداخته تا وضعیت سلامتی جامعه را منعکس کنند. در این پژوهش نگارندگان با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و بهره مندی از اسناد آرشیوی منتشرنشده و تکیه بر گزارش های روزنامه اختر، در نظر دارند به این پرسش ها پاسخ دهند که عوامل شیوع بیماری آنفلوانزا در ایالت های غربی ایران عصر قاجار از منظر روزنامه اختر کدم اند؟ و این روزنامه در امر اطلاع رسانی و آموزش، پیشگیری و درمان بیماری آنفلوانزا چه نقشی داشته است؟ یافته های این تحقیق نشان می دهد برودت هوا، مراودات خارجی، تراکم جمعیت، عدم رعایت نکات بهداشتی، زندگی با حیوانات از عوامل اصلی شیوع این بیماری در ایالت های غربی ایران عصر قاجار بوده و این روزنامه با آگاهی بخشی درباره این بیماری، تأکید بر محدودیت در روابط اجتماعی به هنگام بروز آن به امر اطلاع رسانی همت گماشته و با ارائه توصیه هایی چون تقویت سیستم ایمنی بدن، پرهیز از غذایی های پرچرب به هنگام ابتلا، استفاده از گیاهان دارویی و دوری از سرما نقش خود را در مهار بیماری و درمان آن به ویژه در مناطق شهری ایفاء نموده است.
۱۸.
کلیدواژه‌ها:
ایران جنگ جهانی اول اصلاحات روزنامه ایران
در بررسی سرمقاله های روزنامه ایران در زمستان 1297 شمسی توجه نویسندگان به ضرورت و روند اصلاحات در ایران چشمگیر است. باید در نظر داشت که جنگ جهانی اول آثار عمیقی بر ایران گذاشت. از هم گسیختن سازمان سیاسی و اداری، عوارض قحطی و بیماری، تضعیف زیرساخت های اجتماعی و اقتصادی همه و همه شرایط را بحرانی ساخته بود. در سال های پس از جنگ ضرورت انجام اصلاحات درمیان سیاستمداران جامعه احساس می شد، اما طرح و نقشه ای برای این کار وجود نداشت. از سوی دیگر تشکیل نشدن مجلس چهارم به عنوان محلی برای گفتگو و تصمیم گیری برای آینده ایران، بر مشکلات می افزود. افراد و گروه های مختلف امکان ارائه نظرات گوناگون خود را نداشتند. در این میان روزنامه ایران به عنوان رسانه نیمه رسمی دولت باب گفتگو در این زمینه را گشود. در زمستان 1297 شمسی (1919 میلادی) این روزنامه از صاحب نظران مختلف درخواست کرد تا پیشنهاد خود برای اصلاحات ضروری در ایران را مطرح کنند. نُه متن طولانی و خلاصه از جانب صاحبان دیدگاه های مختلف در این روزنامه به چاپ رسید؛ که مبنای اصلی این پژوهش است. در این راستا با بررسی این متن ها و دسته بندی مفاهیم مطرح شده در آنها، در پی آن هستیم تا روشن کنیم نخبگان جامعه در آن برهه از زمان ایجاد تغییر در چه جنبه هایی را لازم می دانستند و اولویت را در کدام موضوعات در نظر می گرفتند. این پژوهش با روش تحقیق کیفی و با رویکرد توصیفی- تحلیلی بر محتوای این مقالات و نیز چند متن همزمان با آن ها نشان می دهد که از نظر صاحب نظران اولویت با انجام اصلاحات در سازمان اداری و نیز بهبود عملکرد اقتصادی در زمینه تجارت و تولید کشاورزی بوده است.
۱۹.
کلیدواژه‌ها:
ایران تهران عثمانی سفیرعثمانی عاصم بیگ جنگ جهانی اول سیاست خارجی
در طول جنگ جهانی اول، دولت عثمانی سعی کرد سیاستی فعال را در ایران پیش بگیرد. وظیفه اصلی دستگاه دیپلماسی عثمانی، ترغیب مقامات ایرانی به پیوستن به اتحاد نظامی با عثمانی، خنثی سازی نفوذ روسیه در آذربایجان و حمایت از اهداف نظامی عثمانی در افغانستان و هند بود. برای تحقق این اهداف، مصطفی عاصم بیگ دیپلمات برجسته ترک به عنوان سفیر جدید در تهران معرفی شد. عاصم بیگ و همکارانش بر سیاست نرم و نفوذ در میان رهبران مشروطه خواه و طوایف غرب ایران تأکید داشتند. در مقابل، نظامیان عثمانی تحت رهبری رئوف بیگ، به دنبال پیاده سازی سیاست تهاجمی و استفاده از خشونت برای مقابله با تبلیغات متفقین بودند. این دو رویکرد متفاوت، چالشی اساسی میان دیپلمات ها و نظامیان عثمانی در ایران ایجاد کرد و به طور قابل توجهی بر سیاست های کلان عثمانی، ازجمله طرح اتحاد تأثیر گذاشت. باوجود تلاش های عاصم بیگ، ایران از پیوستن به اتحاد با عثمانی خودداری کرد، طرح «جهاد اکبر» در ایران به اهداف خود نرسید و تلاش ها برای ایجاد سیاست های ضد روسی و انگلیسی در غرب و جنوب غرب ایران ناکام ماند.عاصم بیگ در مدت دو سال مأموریت خود در تهران، مکاتبات متعددی با مقامات عالی رتبه در استانبول و مقام های نظامی و سیاسی عثمانی و آلمانی انجام داد. این مقاله بر آن است تا با بررسی اسناد به جای مانده از عاصم بیگ در «آرشیو ترکیه»، از زاویه دید منابع عثمانی، چالش های دیپلماتیک دولت عثمانی در ایران را مورد تحلیل و واکاوی قرار دهد.
