درخت حوزه‌های تخصصی

این مقاله در پی بیان اوصاف بدترین بندگان در نگاه امیرمؤمنان در نهج‏البلاغه است. از نگاه آن حضرت، خشم و غضب خدای متعال از مبغوض‏ترین افراد از آن‏روست که گناهان این افراد به دیگران نیز سرایت می‏کند. این افراد از موقعیت و شهرت و علم برخوردارند و از موقعیت خویش برای تأسیس مکاتب انحرافی بهره گرفته و موجبات انحراف بسیاری از افراد ساده‏لوح را فراهم می‏سازند. از مدار هستی و حق غافل و بر هوا و هوس خویش پافشاری می‏کنند. عالمان و کارشناسان دین شناخته شده در میان مردم، مسئولیت سنگینی در این زمینه بر عهده دارند و باید ترفندهای آنان را به مردم معرفی کنند. همواره باید مراقب بود؛ چراکه شهرت‏طلبی، ثروت‏اندوزی و برتری‏طلبی از عواملی است که موجب گم‏راهی و انحرافات اجتماعی است.

در آموزه‏های دینی خوف، رجاء، اندوه، ترس، فرح و شادی چه جایگاهی دارند؟ به عبارتی، از میان این ویژگی‏ها و احوال نفسانی کدام‏یک مطلوب و پسندیده است و کدام‏یک نامطلوب و ناپسند؟ به بیانی دیگر، آیا خوف و حزن و اندوه پسندیده هم می‏تواند باشند؟ و بعکس آیا شادی و خوشحالی ممکن است ناپسند هم باشند؟ چرا و چگونه؟ این مجموعه از سخنرانی‏های استاد علّامه مصباح، بر آن است که از منظر اسلام، شادی، حزن و ترس مطلوبند، اما نه به صورت مطلق؛ مطلوبیت شادی از آن‏روست که انسان در صدد استفاده از نعمت‏های الهی در مسیر صحیح برآید. از سوی دیگر، ترسو و اندوهی در اسلام مطلوب است که مثبت، سازنده و منشأ اثر باشد.

انسان که به زیباترین شکل خلق شده است، ویژگی‏هایی دارد که نسبت به سایر مخلوقات الهی، به عنوان موجودی برتر شناخته می‏شود. این موجود، علاوه بر برخورداری از اختیار و اراده، که او را در میان خلایق الهی ممتاز کرده است، از نظر صورت و سیرت نیز بر دیگران برتری دارد. برخورداری از هدایت تکوینی و تشریعی، هدایت باطنی و درونی، چشم، گوش، و قلب باطنی از ویژگی‏های انسان است. علی علیه‏السلام مولای موحدان، انسان را برخوردار از حیات انسانی می‏داند که می‏تواند در پرتو آن، همه امکانات، ظرفیت‏ها و توانمندی‏های خود را در مسیر هدایت و انجام وظایف دینی و الهی خویش به کار گیرد تا به موجودی کامل نائل آید. انسانی برخوردار از حیات انسانی است که همه فضایل و کمالات انسانی او به منصه ظهور رسیده و او از آنها بهره‏مند شود. اما همین انسان دارای حیات حیوانی نیز هست. در این صورت رشد صفات و ویژگی‏های حیات حیوانی او، بسان موجودی بی‏روح و مرده خواهد بود. همچون سایر حیوانات، بلکه به مراتب بدتر از آنها خواهد بود.