فلاسفه اسلامی

عقل نظرى مهم ترین قوه نفس ناطقه است که اصلى ترین کارکردش از نظر فلاسفه، ادراک کلیات است. این کلیات دربردارنده صور و معانى، تصورات و تصدیقات، قضایاى صادق و کاذب، و نظرى و عملى، واجبات، ممکنات و ممتنعات، ظنیات، یقینیات و... است. عقل نظرى بدون نیاز به بدن و قواى بدنى، آن کلیات را به گونه اى ویژه و با علم حضورى از مبادى عالیه دریافت مى کند و نقشش در این دریافت، تنها انفعال و تأثر است؛ اما اینکه مبادى عقل نظرى چیست و مراتب آن کدام اند و آیا همه افراد مى توانند به همه مراتب آن نایل شوند و نیز عقل نظرى چه نقشى در تولید علم و اخلاق دارد و آیا مى تواند در حصول سعادت و کمال انسان در دنیا و آخرت نقشى داشته باشد و موانع این نقش کدام اند، پرسش هایى اند که پاسخشان از نظر ابن سینا و ملّاصدرا در این مقاله کانون بررسى و تحقیق قرار مى گیرد.

۸۴۳.

بررسی تطبیقی معرفت نفس از منظر ملاصدرا و علامه طباطبایی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: علی کارشناس

منبع: آیین حکمت سال چهارم پاییز ۱۳۹۱ شماره ۱۳

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۱۰۰ تعداد دانلود : ۶۵۳

۸۴۴.

تأثیرپذیری ساحت عقیدتی از ساحت های غیر عقیدتی با نظر به رابطه ی نفس و بدن از دید غزالی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: میترا (زهرا) پورسینا

منبع: اندیشه دینی پاییز ۱۳۹۱ شماره ۴۴

کلیدواژه‌ها: نفس غزالی بدن ساحت عقیدتی (معرفتی) ساحت های غیر عقیدتی (عاطفی - ارادی)

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۰۹۲ تعداد دانلود : ۵۷۹

۸۴۵.

جایگاه فلسفه دین در سنّت فلسفة اسلامی به روایت ابن سینا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حسین غفاری

منبع: پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت سابق) سال دهم پاییز و زمستان ۱۳۹۱ شماره ۲ (پیاپی ۲۰)

کلیدواژه‌ها: انسان کامل ابن سینا فلسفة دین عقلانیت عدل قانون گذار الهیات شفا

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۲۷ تعداد دانلود : ۸۳۶

این مقاله سعی میکند نشان دهد که در سنّت فلسفة اسلامی، مجموعة نسبتاً کامل و منسجمی از مباحث «فلسفة دین»، به طور یکجا در نظام فلسفة سینائی بیان شده است. برای این کار، به معرفی مقالة دهم از کتاب «الهیات شفا» ابنسینا خواهیم پرداخت که معمولاً چندان به آن پرداخته نمیشود. این مقاله، آخرین بخش کتاب «الهیات شفا» و مشتمل بر 5 فصل است که تقریباً در بر دارندة مهمترین عناوینی است که به طور پیشینی باید در موضوع فلسفة دین مطرح شوند. در یک فلسفة عقلی وابسته به سنّت کلاسیک ـ مانند فلسفة ابنسینا که موضوع فلسفه را موجود از آن جهت که موجود است میداند و مسائل فلسفه را عوارض ذاتی این موضوع معرفی میکند ـ اولین پرسش این است که هر مسئلة فلسفی جدید باید از عوارض ذاتی موجود مطلق یا موجود چونان موجود باشد. به این ترتیب، باید برای فلسفة دین و هر فلسفة مضاف دیگری، جایگاهی منطقی در نظام وجود مطلق پیدا کرد. در این مقاله، این موضوع و همچنین سایر مباحثی که در فلسفة دین ابنسینا آمده است ـ از جمله بحث عدالت به عنوان معیار نیازمندی به دین ـ تبیین گردیده و به ارزیابی انتقادی آن پرداخته شده است. مهمترین خصوصیت فلسفة دین ابنسینا، عقلانیّت دین و هماهنگی کامل آن با اصول پیشینی عقل نظری است که در عین حال، روح نظریة انسان کامل عرفانی نیز در آن یافت میشود. در مجموع میتوان گفت که طرح مباحث فلسفة دین نزد ابنسینا، نشان دهندة ویژگیهای یک فلسفة دین شیعی است.

۸۴۶.

متافیزیک ارسطو و ابن سینا در تقابل با دیدگاه مثُل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدعلی تیوای

منبع: اندیشه دینی پاییز ۱۳۹۱ شماره ۴۴

کلیدواژه‌ها: افلاطون مثل متافیزیک ارسطو - ابن سینا

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۹۵۰ تعداد دانلود : ۹۸۱

۸۴۷.

نسبت دو معنای ماهیت (""ما به الشیء هو هو"" و ""ما یقال فی جواب ما هو"") در فلسفه ابن سینا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: فاطمه شهیدی

منبع: حکمت سینوی (مشکوه النور) سال شانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۱ شماره ۴۸

کلیدواژه‌ها: وجود ماهیت ابن سینا ملاصدرا حد «ما یقال فی جواب ما هو» «ما به الشیء هو هو»

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۳۷۲۶ تعداد دانلود : ۸۷۱

ماهیت دارای دو معنای مشهور است: «ما به الشیء هو هو» یا وجود و «ما یقال فی جواب ما هو» یا مفهوم کلی شیء. ملاصدرا نخستین کسی است که به این دو معنا، و مدلول هر یک تصریح داشته است. این دیدگاه، با اصالت و وحدت وجود به عنوان مهم ترین مبانی نظام صدرایی سازگار و حتی ملازم است. در عین حال با توجه به این که این دو اصل نزد فیلسوفان پیش از صدرا و به طور خاص ابن سینا مطرح نبوده اند حتی اگر بتوان دو معنای یاد شده را از برخی عبارات شیخ برداشت کرد، به دلیل اختلافات بنیادی نظام سینوی و صدرایی نمی توان نسبت میان آن ها را در این دو نظام فلسفی یکسان دانست. در فلسفه ابن سینا ماهیت چیزی نیست جز «ما به الشیء هو هو» که عیناً همان حقیقت و ذات شیء و متمایز از وجود است. اگر «ما به الشیء هو هو» یا ماهیت شیء، مجهول باشد، از آن به ما هو سؤال میشود و پاسخ یا همان «ما یقال فی جواب ما هو»، مفهومی است که دلالت تام بر «ما به الشیء هو هو» دارد. بنابراین، این دو معنای ماهیت بر خلاف آنچه در فلسفه صدرا ملاحظه میشود، نسبت دال و مدلول به یکدیگر دارند و از جهتی میتوان گفت دو مرتبه یا دو مقام از یک امرند. با این تفسیر، دیگر تأویلاتی که صدرا و پیروان او از منظر حکمت متعالیه از برخی عبارات شیخ دارند، لازم نمی آید.

۸۴۸.

نقدهای شیخ اشراق بر نظریه مشائیان درباره ادراک ذات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید حسن سعادت مصطفوی مهران رضایی

منبع: حکمت سینوی (مشکوه النور) سال شانزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۱ شماره ۴۷

کلیدواژه‌ها: واجب الوجود صورت شیخ اشراق مشائیان هیولی ادراک ذات

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۶۰۲ تعداد دانلود : ۱۱۳۶

ادراک و بررسی زوایای مختلف آن در طول تاریخ، از جمله مباحث پرتقابل در فلسفه بوده است. یکی از جلوه های این موضوع، مسئله ادراک ذات است؛ تقریر مسئله بدین گونه است که در چه صورت یک موجود می تواند خود را ادراک کند؟ مشائیان قائل اند که هر موجودی که مجرد از ماده شود، عالم به ذات خویش است؛ در مقابل، از منظر شیخ اشراق فقط امری می تواند عالم به ذات خود باشد که نور لنفسه است. شیخ اشراق اظهار می کند با فرض قبول نظریه مشائیان، لازم است که هیولی عالم به ذات خود و عالم به تمام صور قائم به خود و با توجّه به ماهیت نداشتن هیولی هم چون واجب الوجود عالم به تمام اشیا باشد و از سوی دیگر واجب الوجود نیز هم چون هیولی، افتقار به صور داشته باشد. البته سهروردی تمام این نتایج و لوازم را باطل می داند. در مقام دفاع از نظریه مشائیان، به عنوان نظریه مطبوع، اشکالات شیخ اشراق مردود شمرده می شود و منشأ آن به ضعف شیخ در فهم سخنان مشائیان برمی گردد؛ زیرا مشائیان هیولای مجرد را در خارج محقق نمی دانند (بلکه هیولی را قوه صرف می دانند که در خارج فعلیتی مستقل و ماسوای از صورت ندارد) و همین طور قائل نیستند که هیولی وجودی محض و بی ماهیت (هم چون خدا) است؛ در نتیجه، اشکالات شیخ اشراق وارد نیست.

۸۴۹.

ملاصدرا و نقد مبانی حکمت سینوی درباره ادراک غیر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مرتضی عرفانی

منبع: حکمت سینوی (مشکوه النور) سال شانزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۱ شماره ۴۷

کلیدواژه‌ها: اتحاد عاقل و معقول ابن سینا حرکت جوهری ملاصدرا مثل افلاطونی ادراک غیر

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۳۵۲ تعداد دانلود : ۸۳۶

دیدگاه ملاصدرا درباره ادراک غیر، حاصل مطالعه عمیق و نقد جدی آرای ابن سینااست و فهم دقیق آن توجه بیش تر به این نقدها را می طلبد. ابن سینا ادراک غیر را حصولی و انطباعی می داند. صدرا این نظریه را مورد انتقاد قرار داده رد می کند؛ زیرا آن را مبتنی بر اصولی چون ثبات جوهر جسمانی، انکار مثل افلاطونی و نفی اتحاد عاقل و معقول می داند که از نظر وی به هیچ وجه قابل قبول نیست. صدرا برخلاف ابن سینا تفسیر خود را از ادراک غیر، بر اعتقاد به حرکت جوهری جسم و نفس، مثل افلاطونی و اتحاد مدرِک با مدرَک استوار می سازد و از این رو ادراک غیر را منحصر در ادراک حضوری یعنی حضور صورت شیء نزد مدرک می داند. صحت و سقم یا برتری هر یک از این دو دیدگاه درباره ادراک غیر به صحت و سقم یا برتری مبانی و اصول آن بستگی دارد. از میان این چهار مبنا، اتحاد عاقل و معقول از اهمیت خاصی برخوردار است. نظریه ای که شالوده آن را وحدت و اصالت وجود تشکیل می دهد و نه تنها اندیشه ملاصدرا را از ابن سینا، بلکه از سهروردی هم متمایز می سازد.

۸۵۰.

نمونه انگاری نفس آدمی با خدا نزد ملاصدرا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: ناصر مومنی مهدی گنجور

منبع: حکمت و فلسفه سال هشتم بهار ۱۳۹۱ شماره ۱ (پیاپی ۲۹)

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۳۲ تعداد دانلود : ۹۹۵

۸۵۱.

بررسی تطبیقی همه عاشق انگاری نزد ابن سینا و شیخ اشراق(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: نادیا مفتونی

منبع: حکمت سینوی (مشکوه النور) سال شانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۱ شماره ۴۸

کلیدواژه‌ها: ادراک ابن سینا کمال سهروردی همه عاشق انگاری عشق عقلی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۸۶ تعداد دانلود : ۸۷۷

همه عاشق انگاری یا باور به سریان عشق در همه موجودات و مراتب هستی، هم در آرا ابن سینا و هم در اندیشه سهروردی به چشم میخورد. شیخ الرئیس دو تعریف از عشق بیان میکند که در یکی تنها کمال اخذ شده و در دیگری علاوه بر کمال، ادراک نیز ملحوظ شده است. بنا بر تعریف نخست، هیچ موجودی از شمول عاشقی بیرون نیست، هر چند بیشتر اشیا به عشق خویش عارف نیستند. این عشق شامل دو گونه عشق طبیعی و ارادی است. عاشقی در تعریف دوم به موجودات ذی شعور اختصاص دارد. این عشق به سبب ذو مراتب بودن ادراک و اشتمال آن بر ادراک حسی، خیالی، وهمی،ظنی و عقلی ذو مراتب است. ابن سینا شریفترین مرتبه عشق ارادی را که متوقف بر ادراک عقلی است، عشق اختیاری یا عقلی یا نطقی خوانده است و مراتب پایینتر را عشق حیوانی مینامد. شیخ عشق ارادی بدون دخالت قوه ناطقه را به مثابه گناه و بیماری تلقی کرده است. شیخ اشراق به تعاریف ابن سینا وفادار و قائل به عشق فراگیر در دو گونه ارادی و طبیعی است و با زبان نمادین عشق عقلی را به تصویر کشیده است. وی از عشق به تاریکی ها سخن گفته است و چنین عشقی را برابر با شقاوت میداند.

۸۵۲.

نقش عقل در حوزه معرفتی و تکامل انسان (از دیدگاه مولوی در مثنوی معنوی با توجه به دیدگاه علامه جعفری)(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده: سید محمود موسوی سید احمد حسینی

منبع: پژوهشنامه نور حکمت (طلوع نور سابق) تابستان ۱۳۹۱ شماره ۴۰

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۶۰ تعداد دانلود : ۱۰۹۴

۸۵۳.

نقد و بررسی نظریه حرکت فیلوپونس از دیدگاه ابن سینا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: عباس طارمی جعفر چاووشی

منبع: شناخت (پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی) بهار و تابستان ۱۳۹۱ شماره ۶۶

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۹۳۹ تعداد دانلود : ۸۵۴

۸۵۴.

اخلاق توحیدی از دیدگاه علامه طباطبایی

نویسنده: مصطفی خلیلی

منبع: اخلاق وحیانی سال اول پاییز ۱۳۹۱ شماره ۱

کلیدواژه‌ها: اخلاق ادب دین عام دین خاص اخلاق مادی اخلاق الهی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۲۲۹ تعداد دانلود : ۹۸۴

اخلاق توحیدی با شاخصه وحیانی و توحیدی بودن، اخلاق اسلامی را از سایر مکاتب اخلاقی متمایز می سازد. امروزه در جوامع بشری، سه یا به تعبیری چهار مسلک اخلاقی وجود دارد که دارای قدمت بسیار طولانی هستند: مسلک اخلاقی یونان، مکتب اخلاقی عام، مسلک نسبیت گرایی و مکتب اخلاقی خاص. هر چند این مکاتب اخلاقی می کوشند رفتار فردی و اجتماعی پیروان خود را تعدیل کرده، افراد تربیت شده و سالمی از حیث اخلاقی تحویل جامعه دهند، بنا به نوع نگرش خاصی که به انسان و جایگاه و غایت خلقت او دارند، دارای تأثیرات متفاوتی می باشند. علامه طباطبایی معتقد است اخلاقی شدن به معنای بار یافتن به آستان معارف توحیدی است و تمام اخلاق، مقدمه نیل به این قله رفیع انسانی خواهد بود. این مقاله، چیستی و مؤلفه های اخلاق توحیدی را از منظر ایشان بررسی خواهد کرد.

۸۵۵.

تصویری نظام مند از معرفت شناسی سهروردی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: مهدی عباس زاده

منبع: ذهن پاییز ۱۳۹۱ شماره ۵۱

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۱۹۴ تعداد دانلود : ۶۵۰

۸۵۶.

نسبت تجربه دینی با تجربه اخلاقی از دیدگاه شهید مطهری

نویسنده: علی شیروانی

منبع: اخلاق وحیانی سال اول زمستان ۱۳۹۱ شماره ۲

کلیدواژه‌ها: فلسفه اخلاق تجربه دینی مطهری فلسفه دین تجربه اخلاقی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۹۷۵ تعداد دانلود : ۶۱۲

مسألهٔ نسبت تجربهٔ دینی با تجربهٔ اخلاقی (وحدت، اتحاد، تمایز، تباین، تعاند یا...) در عین حال که با مسألهٔ نسبت میان دین و اخلاق مرتبط است، با آن یکی نیست. از این رو، می توان اخلاق را مستقل از دین دانست و در عین حال تجربهٔ دینی و تجربهٔ اخلاقی را واحد یا متحد به شمار آورد. در این مقاله تلاش شده با تحلیل و بررسی دیدگاه های شهید مطهری دربارهٔ موضوعاتی از قبیل دین، ایمان، پرستش، ارزش اخلاقی و به ویژه نظریهٔ اخلاقی برگزیدهٔ ایشان (اخلاق به مثابه پرستش) پاسخ ایشان به پرسش یادشده به دست آید و نشان داده شود که از نظر ایشان «هر تجربهٔ اخلاقی نابی همواره تجربه ای دینی است و با آن اتحاد دارد، و نه تنها منفک از آن نیست بلکه متمایز از آن نیز نمی باشد».

۸۵۷.

معاد جسمانی از دیدگاه مدرس زنوزی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مهری چنگی آشتیانی

منبع: اندیشه دینی تابستان ۱۳۹۱ شماره ۴۳

کلیدواژه‌ها: صدرالمتألهین معاد جسمانی بدن خیال نفس ناطقه آقا علی مدرس زنوزی

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات فلاسفه اسلامی

تعداد بازدید : ۱۱۳۵ تعداد دانلود : ۹۴۲

۸۵۸.

بررسی تطبیقی اراده الهی از منظر خواجه نصیر طوسی و ابوالحسن اشعری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: اسماعیل سید هاشمی سید صفی الله وسوی

منبع: اندیشه نوین دینی سال هشتم زمستان ۱۳۹۱ شماره ۳۱

کلیدواژه‌ها: ذات افعال انسان داعی اراده الهی اختیار انسان قائم به ذات خواجه نصیر طوسی ابوالحسن اشعری

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۵۲۸ تعداد دانلود : ۱۰۹۹

معرفت خدا برترین و بالاترین معارف است و یکی از راه های آن شناخت اسما و صفات اوست. هدف اصلی در این نوشتار بیان مقایسه آرای دو متکلم شهیر درباره اراده الهی و مسائل مربوط به آن است؛ ازجمله اینکه آیا اراده از صفات ذات است یا فعل؟ آیا اراده عین ذات است یا زائد بر آن؟ اراده باریتعالی حادث است یا قدیم؟ مطلق است یا مقید؟ در صورت مطلق بودن، اراده و اختیار انسان چه میشود؟ خواجه نصیر اراده را داعی (انگیزه) و داعی را همان علم به مصلحت میداند. از منظر وجودشناختی، اراده را از صفات ایجابی، ذاتی و بلکه عین ذات میداند. وی ضمن پذیرش اراده مطلقه الهی، انسان را دارای اختیار و آزادی در طول اراده خداوند میداند. در مقابل، اشعری اراده الهی را مستقل از دیگر صفات ذاتی ازجمله علم میداند و آن را صفتی ایجابی، قدیم و قائم به ذات میشمارد. خداوند فاعل همه افعال و ازجمله فعل انسان است و ازاین رو انسان هیچ اراده ای از خود ندارد؛ بلکه قدرت را خداوند در او خلق کرده و انسان آن را کسب کرده است.

۸۵۹.

بررسی تجرد نفس از دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: قاسم کاکایی نجمه بی تعب

منبع: اندیشه دینی پاییز ۱۳۹۱ شماره ۴۴

کلیدواژه‌ها: نفس ابن سینا ملاصدرا تجرد

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۲۹۸ تعداد دانلود : ۱۳۷۹

۸۶۰.

واکاوی تکفیر ابن سینا از سوی غزالى در مسئله علم خداوند به جزئیات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: زهره توازیانی

منبع: پژوهش های فلسفی - کلامی سال سیزدهم تابستان ۱۳۹۱ شماره ۴ (پیاپی ۵۲)

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۱۸ تعداد دانلود : ۶۸۴

درخت حوزه‌های تخصصی