سعید خودداری نایینی

موزه ملی ایران یک موزه باستان شناسی است که حجم عظیمی از آثار خود را مستقیماً از کاوش محوطه های باستان شناسی به دست می آورد. در مقایسه با دیگر موزه هایی که در جهان، آثار ایرانی را در تملک دارند و یا به نمایش می گذارند، این یک امتیاز ویژه برای موزه ملی ایران است. اما با عنایت به رسالت جدید موزه در عصر حاضر، در راستای توجه به مخاطب، نمایش بهینه و روایت سازی پرسش اینجاست که موزه ملی ایران چگونه از این امتیاز در نمایش اشیاءِ خود در موزه بهره برده تا مخاطب را افزون بر آگاهی بر اهمیت حفظ و نگهداری میراث گذشته، به یادگیری در زمینه باستان شناسی سوق دهد؟ و این خصلت ها چه نمودی در شیوه های بازنمایی و ارائه آثار در موزه دارند؟ در این پژوهش، پس از مروری بر ادبیات مرتبط با تاریخچه و رسالت موزه های باستان شناسی، به آن دست از ارزش های ویژه مجموعه های باستان شناسی برای نمایش موزه ای پرداخته و سپس، به مدد یک تحلیل ساختاری و محتوایی، کار موزه ملی در نمایش اشیاء و مجموعه های باستان شناختی ارزیابی می شود. رویکرد پژوهش کیفی و روش گردآوری داده ها، افزون بر استفاده از داده های کتابخانه ای، مشاهده مستقیم و نیز مصاحبه با دست اندرکاران موزه است. یافته های پژوهش حاکی از غلبه طبقه بندی گاه شمارانه براساس دوره های اصلی باستان شناختی و سلسله های پادشاهی است که با نگاهی موضوعی و برجسته سازی اشیاء شاخص تکمیل شده است. همچنین، تلاش برای بازآفرینی زمینه تاریخی، رویکرد زیبایی شناسی به چیدمان مجموعه باستان شناسی، از طریق هم نشینی اشیاء هم اندازه و مشابه با نظمی دقیق و رعایت فاصله ها، از دیگر تمهیدات موزه ملی برای نمایش اشیاء باستان شناسی است. در نهایت، این پژوهش با بهره گیری از مبانی نظری نمایش اشیاء باستان شناسی و نیز رسالت و اهداف این شکل از موزه ها، بهره گیری از رویکردهایی چون تاریخ زنده و باستان شناسی معاصر را در نمایش این موزه پیشنهاد می کند. 

  با تثبیت حکومت صفویان در سده دهم، بسیاری از جشن ها و آیین های باستانی ایرانیان با حمایت دربار و اقبال عمومی رونق دوباره یافت. در همین دوره به دلیل علاقه سلاطین گورکانی به بسط و گسترش زبان و فرهنگ ایرانی در هند و همچنین حضور برخی از شاخص ترین هنرمندان ایرانی در دربار گورکانی، شرایط برای انتقال بسیاری از سنت های ایرانی، به ویژه جشن ها به هند فراهم شد. این پژوهش با هدف شناخت تأثیرات بزم نگاره های ایرانی بر نگاره های بزمی هند می کوشد تا به این پرسش پاسخ دهد که عناصر و ویژگی های موجود در مجالس جشن و شادمانی در ایران چه تأثیری بر نگاره های بزمی مکتب گورکانی داشته اند؟این مطالعه برپایه استدلال های تطبیقی-مقایسه ای انجام گرفته است. یافته ها بیانگر آن است که عناصر تصویری بزم نگاره های اوایل دوره گورکانی به دلیل نسخه برداری مستقیم از آثار ایرانی، بسیار متأثر از بزم نگاره های صفوی است. تا جایی که در انتخاب مکان برپایی جشن ها یا چگونگی چینش افراد، سنت رایج در دربار صفوی مورد توجه قرار می گرفت؛ اما به تدریج با استقلال نگارگری هند و نفوذ سنت های بومی، عناصر تصویری ایرانی کم رنگ و درنهایت با عناصر هندی جایگزین شد.