علی پناهی

رشد جمعیت شهرها، افزایش خودرو و ترافیک ناشی از آن، تأثیرات منفی بر محیطزیست، سلامت و ایمنی شهروندان دارند. در مواجهه با این چالش ها، بهره مندی از گزینه های حمل ونقل پایدار ضروری و تأکید بر انسان یکی از مهمترین رویکردهای این حمل ونقل است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی مؤلفه های اثرگذار بر پایداری زیست محیطی کلان شهر تبریز بر مبنای برنامه ریزی حمل ونقل انسان محور انجام شده است. روش تحقیق آن آمیخته (کمی-کیفی) با هدف کاربردی و ماهیت تحلیلی و اکتشافی است که در راستای تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل حداقل مربعات جزئی در نرم افزار Smart-pls استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که باوجود تأکید بر برنامه ریزی حمل ونقل انسان محور در کلان شهر تبریز و احداث پیاده راه ها و توسعه خطوط اتوبوس های تندرو و مترو، جدایی عملکردی بین ارگان های مختلف، قطعیت گرایی، ناهماهنگی بین طرح های حمل ونقل و کاربری زمین، عدم اختصاص بودجه کافی، نظارت نامناسب بر اجرای طرح های حمل ونقل و کاستی های اساسی در قوانین و مقررات و ضعف آگاهی بخشی شهروندان، از موانع عمده است. همچنین بیشترین اثرگذاری در تحقق حمل ونقل انسان محور مربوط به مؤلفه های تأکید بر رویکرد یکپارچه و سیستمی در مدیریت و برنامه ریزی حمل ونقل، جامعیت محتوایی طرح های حمل ونقل، هماهنگ سازی طرح های حمل ونقل و کاربری زمین، طراحی و پیاده سازی سیستم جامع مدیریت ناوگان و توسعه مسیرهای پیاده روی و دوچرخه سواری در سطح شهر است که ارزش مدل ساختاری برای آنها به ترتیب 792/0، 751/0، 744/0، 735/0 و 730/0 محاسبه شده است.

مقدمه:  بحران های ناشی از بلایای طبیعی همواره در کمین جوامع انسانی بوده و می توانند در مدت زمان کوتاه آثار زیان باری را بر کانون های مدنی شهری و روستایی تحمیل نمایند. یکی از این آثار زیان بار به دلیل عدم توانایی در پیش بینی زمانی وقوع سوانح طبیعی مخصوصاً زمین لرزه ها، بحران های ناشی از آن ها است. هدف:  هدف مقاله حاضر مخاطرات لرزه ای شهری با رویکرد مدیریت بحران در شهر اردبیل است. روش شناسی:  پژوهش حاضر از لحاظ هدف از نوع کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی تحلیلی  است. در این پژوهش، ابتدا سناریوی لرزه ای شهر اردبیل برای شدت های مختلف لرزه ای مورد بررسی قرار گرفته است. در مرحله بعد برای بررسی عوامل موثر جهت کاهش آسیب های لرزه ای معیارهای بررسی در مدیریت بحران شامل: وجود نظام ذخیره سازی، تجهیزات تخصصی، نیروی انسانی متخصص، نظام اطلاع رسانی، اثر بخشی عملیات و زیرساخت های ارتباطی، با استفاده از اطلاعات پرسشنامه ای تکمیل گردیده و تحلیل عوامل و متغیرها از روش معادلات ساختاری در نرم افزار لیزرل صورت گرفت.   قلمرو جغرافیایی پژوهش:  مناطق پنجگانه شهر اردبیل. یافته ها و بحث:  پژوهش نشان می دهد که بیشترین و کمترین نمایه آسیب پذیری شهر اردبیل به ترتیب 905/0 و 580/0 است و کمترین و بیشترین میزان شدت لرزه ای در زمین لرزه های با شدت V-VI و VII به 640/0 و 560/2 می رسد. مهم ترین متغیرهای پنهان موثر در مدیریت بحران زمین لرزه و کاهش آسیب پذیری نیز وجود نظام ذخیره سازی برای مدیریت پشتیبانی امداد (گویه ذخیره سازی لوازم اسکان )، تجهیزات تخصصی و وجود ساختار تشکیلات مناسب عملیاتی (گویه تجهیزات پشتیبانی)، نیروی انسانی متخصص (گویه آموزش های تخصصی و تکمیلی)، و اثربخشی عملیات و نظام اطلاع رسانی برای ساکنین ( گویه فعالیت مستمر ستاد اطلاع رسانی) و در بین وجود زیرساخت ها و تأسیسات ارتباطی (گویه وجود کمیته بحران) هستند. نتیجه گیری: در حال حاضر هر چند که زمین لرزه ها از لحاظ مکانی قابل پیش بینی هستند ولی هنوز از لحاظ زمانی این امر مقدور نمی باشد. لذا در بحث مدیرت بحران لرزه ای مخصوصادر سطح شهرستان اردبیل به عنوان یکی از کانون های لرزه خیز شمال باختری ایران بایستی رویکرد غالب ایجاد آمادگی برای روبرو شدن با خطر لرزه ای مورد توجه قرار گیرد.