امیدعلی مسعودی

روش نشانه شناسی وتحلیل روایت رولان بارت نظریه پرداز فرانسوی درمطالعات رسانه ای وتحلیل خبردستمایه تحقیق بسیاری ازمحققان دردانشگاه های ایران است، پذیرش این روش بدون نقد و بررسی آن یکی ازمشکلات دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی است. این مقاله درصدد بررسی و نقد این روش ها است. بازنگری درآرا و اقوال اندیشمندان غربی که بدون نقد وبررسی عالمانه به محیط های علمی و آکادمیک ایران اسلامی وارد و مورد استقبال بی شائبه برخی دانشگاهیان قرار می گیرد، از اهداف اصلی این مقاله است و در همین جهت هم به بررسی و نقد آرای مهم رولان بارت فرانسوی به عنوان منتقد ادبی می پردازد. اندیشه های بارت در حوزه هایی چون: نشانه شناسی، ساختارگرایی، تحلیل روایت ونقد ادبی بردانشگاهیان ایران تاثیرگذار بوده است. زبان پیچیده و پست مدرنی بارت، آرا و اقوال او را غیرقابل درک کرده و او را از نقد و بررسی در امان گذاشته است. در این بررسی مشخص می شود که دوران سخت کودکی و بیماری بارت درشکل گیری شخصیت همجنس گرای او موثر بوده است. او درنقد آثار نویسنده، به مرگ مولف باور دارد و خواننده را تنها مفسر متن می داند. بارت، مخالف شیوه های علمی در دانشگاه هاست. در نشانه شناسی به ساختارگرایی می رسد و پس از آن با نفی رابطه میان دال و مدلول، همچون دریدا به نفی متافیزیک حضور می رسد. بنابراین سیرتحولی بارت از ساختگرایی به پسا ساختگرایی کاملاً قابل درک و فهم است. یکی دیگر از حوزه های کاری بارت، تحلیل روایت است. انحراف او از مبادی و مبانی تحلیل روایت کلاسیک ولادیمیر پراپ و دیگران روش تحلیلی بارت را پیچیده و غیر قابل استفاده کرده است به نحوی که هر تحلیلگری می تواند برداشت هایش را از کنش شخصیت های روایت به عنوان تحلیل بنویسد.

محققان حوزه علوم ارتباطات برخلاف حوزه هایی چون روانشناسی ،هنگام انجام تحقیقات پیمایشی با فقدان مجموعه ای از پرسشنامه های استاندارد رو به رو می شوند. برای حل این مشکل پژوهشگران از پرسشنامه های محقق ساخته استفاده می کنند که اغلب به دلیل استاندارد نبودن، ضرورت استانداردسازی آن کاملا مشهود است.ضمن آن که تهیه پرسشنامه های استاندارد می تواند به تدریج مجموعه ای غنی از پرسشنامه های استاندارد برای محققان ارتباطات فراهم کند. این مقاله برای استاندارد سازی ابتدا تعیین روایی پرسشنامه ازطریق مراجعه به کارشناسان و وزن دهی به آن ها و محاسبه مقدار روایی از طریق فرمول ارائه شده را مطرح می کند و سپس تعیین پایایی از طریق آلفای کرونباخ را برای استانداردسازی مطمح نظر قرار می دهد.

"مقاله حاضر، حاصل پژوهشی است که با هدف شناخت مؤلفه‌های پنهان در پیش‌بینی وضعیت «نظارت الکترونیکی» در جامعه اطلاعاتی 20 سال آینده کشور ایران انجام شده است تا تصویری روشن به کارگزاران آن ارائه دهد.‌ به‌ این منظور، پس از مصاحبه‌های عمقی که در 3 مرحله، بر اساس روش دلفی انجام گرفت، دیدگاه‌های 15 صاحبنظر دریافت شد.‌ در مرحله اول، 27 پیش‌بینی و در مرحله دوم، پس از هم‌رأیی، 18 پیش‌بینی اظهار شد.‌ این 18 پیش‌بینی، در قالب 18 پرسش در اختیار مجریان جامعه اطلاعاتی ایران؛ «مهندسان مراکز پشتیبانی اینترنت» قرار گرفت.‌ در تحلیل عاملی، ابتدا به منظور بررسی ساختار عاملی، پرسش‌ها با روش مؤلفه‌های اصلی و چرخش واریماکس؛ چرخش داده شدند و نتایج حاصل از آنها نامگذاری شد.‌ به‌این‌‌ترتیب، 6 مؤلفه اصلی و پنهان شناسایی شدند: نظارت آسان، نظارت فرهنگی، سواد رسانه‌ای، نظارت تخصصی، آسیب‌پذیری آزادی‌ها و مقاومت مردمی " جامعه اطلاعاتی، جامعه تحت نظارت، روش دلفی، نظارت الکترونیکی

رسانه های جمعی عواملی مؤثر بر فرهنگ عمومی جوامع هستند. در تحقیق نویسنده بر روی برنامه های خبری سه شبکة تلویزیونی سی ان ان آمریکا، الجزیره قطر و العالم جمهوری اسلامی ایران در ایام جنگ دوم خلیج فارس مشخص شد که حضور رسانه های مستقل می تواند ضمن شکستن انحصار رسانه ای و پخش یک سویة اطلاعات رسانه های انحصارگر غربی، فرصت های تازه ای را در اختیار وسایل ارتباط جمعی کشورهای مدافع فرهنگ عمومی بگذارد. در این تحقیق با روش کیفی (تحلیل محتوی) تلاش شد تا به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که در طول جنگ دوم خلیج فارس چه محتوایی در برنامه های این سه شبکه به مخاطبان ارائه شد؟ کدام موفق تر عمل کردند و بر فرهنگ مخاطبان و افکار عمومی تأثیر گذاشتند؟ از جمله عوامل تأثیرگذار برنامه های خبری که بررسی و مقایسه شد، عبارتند از: استراتژی سرگرمی، سرعت و شفافیت، گفتمان و تعامل، برنامه های مبتذل ومستهجن، اسلامی بودن برنامه ها، شهامت و شجاعت خبرنگاران، تکنیک های پوشش خبری، با مردم یا علیه مردم، میزان نفوذ برنامه ها، نقش آگهی ، ارزش های خبری، وحرفه ای بودن گویندگان. نتیجه نشان داد که، تنها مجهز بودن به فناوری های ارتباطی گره گشا نیست، بلکه در سایة شناخت فرهنگ مهاجم و کاربرد درست فرهنگ اسلامی می توان جریان یک سویة اخبار و انحصار رسانه ای را متوقف کرد.

در این مقاله با توجه به اهمیت و ضرورت ارتقای کارایی و نوآوری روابط عمومی ها سعی شده است تا در یک بررسی توصیفی و اکتشافی با روش پیمایش و استفاده از دیدگاه تمامی مدیران، رؤسای واحدها یا کارشناسان روابط عمومی ها شامل 92 سازمان، دربارة محقق کردن آموزه های اسلامی در روابط عمومی سازمان ها، روابط عمومی اسلامی مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. نتایج نشان دهندة این است که مدیران و کارشناسان با انجام وظایفی مانند: صداقت، درستی و راستی، صحت، حقیقت، اعتدال، امانت، انصاف، حفظ حریم خصوصی از سوی روابط عمومی اسلامی موافق هستند. اگرچه تحصیلات و سابقة فعالیت در روابط عمومی و سن مدیران و کارشناسان روابط عمومی همبستگی مستقیمی با میزان شناخت آنها از این ویژگی ها ندارد ولی نتیجه بررسی همبستگی بین رشته تحصیلی با میزان شناخت آنها از این ویژگی ها و تمایل به اجرای این وظایف، نشان داد مدیران و کارشناسانی که در رشته های مرتبط تحصیل کرده بودند در مقایسه با رشته های غیرمرتبط، شناخت بیشتری از ویژگی ها و وظایف داشته و تمایل بیشتری به اجرای این وظایف از سوی روابط عمومی اسلامی دارند. بررسی ها نشان داد مدیران، رؤسای واحدها یا کارشناسان روابط عمومی، موافق اجرای آموزه های اسلامی از سوی روابط عمومی ها هستند.

"آموزش مجازی از جمله دستاوردهای جامعه اطلاعاتی است. این نوع آموزش با ارتقای سطح دانش بشری، آن ها را به جامعه معرفتی و دانش محور رهنمون می شود. در چنین جامعه ای دادوستد «دانش» جایگزین «کار و خدمات» می شود. پیش بینی می شود مزیت های آموزش الکترونی و شیوه های این آموزش باعث رشد روزافزون کاربران اینترنت در سراسر جهان شود؛ زیرا با داشتن فقط یک دستگاه رایانه و اتصال به شبکه جهانی، کاربران می توانند اکنون و در آینده وارد جامعه معرفتی شوند. دو عامل «شکاف دیجیتالی» و «فاصله فرهنگی»، باعث عدم دسترسی شهروندان کشورهای در حال توسعه و فقیر به آموزش الکترونی و محروم شدن آن ها از مزایای این نوع آموزش شده است. با مطالعه برخی کشورهای در حال توسعه از جمله کشور جمهوری اسلامی ایران می توان به چالش های موجود در این زمینه بیشتر واقف شد و برای آینده برنامه ریزی کرد. نویسنده در پایان برای رفع موانع توسعه کشورهای فقیر، همکاری کشورهای جهان، سازمان های بین المللی و از جمله یونسکو را پیشنهاد می کند. "

"رشد شتابناک و روزافزون فن آورى هاى اطلاعات و ارتباطات وضعیتى تناقض نما در جهان امروز به وجود آورده است که در آن جامعه اطلاعاتى در برابر نظارت الکترونى فن آورى هاى اطلاعات و ارتباطات دچار چالش مى شود. برخى از نظریه پردازان به این تقابل نگاهى خوش بینانه دارند و برخى دیگر با نگاهى انتقادى، در جست وجوى راه حل معضلات چالش هستند. نویسنده در این مقاله پس از تحقیق و بررسى راه حلى براى تناقض نماى نظارت و اطلاعات ارائه مى دهد و سپس آینده جامعه تحت نظارت در ایران را بررسى مى کند. در این بررسى، با استفاده از روش دلفى، محقق به یافته هایى براى آینده نگرى جامعه تحت نظارت ایران در سال 1400 هجرى شمسى دست مى یابد. براساس این پژوهش، نظارت الکترونى در آینده به شکلى دقیق تر و جامع تر، رفتار شهروندان را دیده بانى خواهد کرد. پیش بینى صاحب نظران و متخصصان جامعه اطلاعاتى، آن است که اگر شیوه هاى نظارت الکترونى در 20 سال آینده با توجه به فرهنگ و وضع قوانین لازم صورت نگیرند با مقاومت هاى مردمى روبه رو خواهند شد. در پایان نیز محقق پس از نتیجه گیرى، به محدودیت هاى تحقیق اشاره کرده، پیشنهادهایى در حوزه تحقیقات و مسائل اجرایى براى آیندگان ارائه داده است. "

کمپین هایی که طی سال های اخیر در شبکه های اجتماعی شکل گرفته تا از زنان برای مبارزه با حجاب قانونی دعوت کند، تاحدودی تأثیرگذار بوده و چالش هایی را در جامعه زنان ایجاد کرده است؛ ازجمله، کمپین «چهارشنبه های سفید» که به عنوان یک کمپین اعتراضی، علیه حجاب زنان در ایران راه اندازی شده است. به این ترتیب، پژوهش حاضر به بررسی محتوای پیام های زنان کمپین در شبکه اجتماعی اینستاگرام پرداخته، از میان 4600 پست ارسالی کاربران، تعداد 94 پست با نمونه گیری هدفمند، از آغاز کمپینِ چهارشنبه های سفید، یعنی اردیبهشت 1396 تا اردیبهشت 1397 مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که از میان 94 پیام کدگذاری شده، 17 مؤلفه، 9 اصل و چهار مبنا استخراج شده است. اصول حاکم بر محتوای این پیام ها در اینستاگرام، شامل 4 اصل عدالت اجتماعی، ابراز مخالفت، ساختارشکنی و دموکراسی غربی بوده و با توجه به مبناها و مؤلفه های استخراج شده، مشخص می شود که هسته اصلی پیام ها رسیدن به دموکراسی غربی از طریق مخالفت با سنت حاکم بر جامعه و حمایت از آزادی زنان به سبک غرب است.

تحولات پرشتاب فن آوری های جدید ارتباطی، امکانات گسترده ای را در اختیار جوامع بشری برای تبادل اطلاعات گذاشته است. در چنین شرایطی درجوامع سنتی و در حال گذار مانند ایران، نسل جوان که بیشترین جمعیت را در کشور داراست با استفاده از رسانه های جدید در اوقات فراغت خود را از حالت مخاطب منفعل به مخاطب فعال تبدیل کرده است. با رسانه های جدید هر گیرنده پیام می تواند فرستنده ای تأثیرگذار در فرایند ارتباطات اجتماعی باشد. چنین وضعیتی علاوه بر فرصت ها، تهدیدهایی را برای کاربران جوان در پی خواهد داشت. از جمله فرصت های رسانه های جدید، افزایش دسترسی به اطلاعات و افزایش سرعت انتقال پیام به صورت تعاملی است. اما در میان این پیام ها، بسیاری از اطلاعات زیان آور برای مخاطبان جوان وجود دارد که می بایست راه حل هایی برای برخورد با آن ها یافت. علاوه بر این، ورود کودکان و جوانان به شبکه جهانی اطلاعات چه از طریق شبکه های ماهواره-ای و یا اینترنت، آنان را از دوران واقعی اشان دور کرده و وارد دوران بزرگسالی می کند تا شاهد زوال دوران کودکی آن ها باشیم. نسل جوان ایران با استفاده از رسانه های جدیدی مانند : ماهواره ، تلفن سیار و اینترنت و بهره مندی از پدیده هایی چون : پیامک ، بلوتوث ، وب سایت ، وبلاگ ، وب کم ، توییتر، فیس بوک و... عملاً وارد «جامعه اطلاعاتی» شده است. این مقاله کوشش می کند تا راه حل هایی برای کنترل و نظارت بر فعالیت های جوانان هنگام فراغت در جامعه اطلاعاتی ارائه دهد. از آنجا که «جامعه اطلاعاتی» با کمک فن آوری های جدید ارتباطی و اطلاعاتی شکل گرفته است همین فن آوری ها با ایجاد جامعه تحت نظارت ، امکان کنترل و نظارت بر جریان اطلاعات را فراهم کرده اند. «نظارت الکترونی» به دو شیوه «خود نظارتی » یعنی نظارت توسط کاربر یا خانواده و «دگر نظارتی» یا نظارت نهادها بر جوانان ، دو راه حل برای ایمن سازی فضای رسانه ای جوانان است که البته می بایست با آموزش آنان توأم شود تا از تهدیدهای پیش رو محافظت شوند.

این مقاله درصدد «تحلیل گفتمان انتقادی پیام های فرهنگی و سیاسی شهرداری تهران» است که از سال 1385 تا 1395 خورشیدی بر روی بیلبوردهای شهری انتشار یافته اند. هدف کلی شناخت این گفتمان است، بنابراین، فرایند مطالعه کیفی آن بر اساس روش تحلیل گفتمان لاکلا و موفه انجام یافت. شناخت دال های مرکزی، شناور و وقت های مفصل بندی شده شهرداری تهران که برای به حاشیه راندن و غیریت سازی مؤلفه های گفتمانی رقیب بکار برده است به عنوان پرسش ها و اهداف این تحقیق اند. محقق با انتخاب هدف مند تعداد 25 نمونه طرح گرافیکی از میان جامعه آماری و نیز تحلیل جداگانه هر یک از آنها، به اشباع نظری رسید. روش تحقیق، بر اساس روش کیفی تحلیل گفتمان منطبق بر رویکرد پساساختارگرایی لاکلا و موفه است. نتایج و برون داد این پژوهش بیان گر آن است که؛ دال مرکزی «ولایت مداری» در محور و کانون گفتمان این نهاد قرار گرفته است. دال های شناور «مدیریت جهادی»، «روحانیت» و «غرب ستیزی»، با پیوند به پیرامون و حول کانون مرکزی، مفصل بندی گفتمان شهرداری تهران با خاستگاه گفتمان «اصول گرایی» را، تشکیل داده اند. همچنین از طریق برجسته سازی مؤلفه های گفتمان خودی و به حاشیه راندن دال های مفصل بندی رقیب، از لایه های پنهان این پیام ها قابل فهم است که هدف پنهان آن، هژمونی فرهنگی و ایدئولوژی گفتمان اصول گرایی و نیز دستیابی به قدرت سیاسی شهردار تهران است. 

در این مقاله،که نتیجه پژوهشی میدانی است به روش دلفی در مورد راه های اثر بخش کردن فرهنگ دفاع مقدس، انجام شده است. برای پژوهش، دیدگاه های پدیدآورندگان نشرآثاردفاع مقدس به عنوان متخصصان و متفکران این عرصه، طی سه مرحله مصاحبه عمقی و به شیوه پانل به دست آمد و سپس با استفاده از آمار استنباطی (تحلیل عاملی و تحلیل مسیر) براساس الگوی نظری رومن یاکوبسن تحلیل شد. پژوهشگر برای شناخت عوامل پنهان و مؤثر بر آثار دفاع مقدس با استفاده از تحلیل عاملی از میان 32 متغیری که متخصصان مشخص کرده بودند به هشت عامل یا متغیر جدید دست یافت که عبارت است از: برنامه ریزی فرهنگی، سیاستگذاری فرهنگی، اجرا و چگونگی دریافت آثار، ابزارهای رسانه ای، نظارت دولت بر آثار، استقلال حرفه ای پدیدآورندگان، نظارت مردمی، ثبات در سیاستهای نهادی ناظر. در گام بعدی، پژوهشگر با ادغام ، گزاره ها و متغیرهای اظهارشده توسط متخصصان یعنی 32 متغیر براساس الگوی تحلیلی تحقیق شش متغیر جدید را ایجاد کرد. و تأثیر این متغیرها را بر متغیر خلق آثار حرفه ای دفاع مقدس و سپس تأثیر همه آنها را براستقبال و رضامندی مخاطبان در تحلیل مسیر مشخص کرد.