حسنعلی لقایی

یکی از ارکان اساسی توسعه پایدار ، اسکان پایدار است و توسعه شهری پایدار را در همین چارچوب می توان مطرح نمود. به نظر می رسد مفهوم توسعه شهری پایدار( به طور خاص) و پی بردن به نقش برنامه ریزی شهری در ارتباط با آن ، مستلزم توجه به اصول و ارکان توسعه پایدار (به طور عام) می باشد. هدف از این نوشتار ابدا طرح و جمع بندی تعاریف توسعه پایدار و مشخص کردن ویژگیها و جایگاه توسعه پایدار شهری و آنگاه دستیابی مقدماتی به مفاهیم و اصول کلی آن است. به مقوله پایداری شهری و نحوه استفاده از ابزارهای برنامه ریزی شهری برای تأمین آن نیز در این مقاله اشاره گردیده و در پایان ضمن توجه به اصول مصوب دستور کار21 ، بیانیه «ریو» ، نظرات موجود و همچنین واقعیت ها و معضلات زیست محیطی: حاصل از شهرنشینی؛ملاحظات کلی در جهت برنامه ریزی برای توسعه پایدار شهری(با تأکید بر ملاحظات کالبدی) به صورت پیشنهادی ارائه شده است. کلیدواژگان: توسعه پایدار، توسعه پایدار شهری، برنامه ریزی شهری، توان های محیطی

کیفیت محیط شهری به عنوان بخشی از کیفیت زندگی، از مباحث کلیدی در حوزه ی مطالعات شهری است که با رشد سریع شهرها و تمرکز جمعیت و فعالیت دست خوش تغییر قرار گرفته است. در رابطه با بافت های تاریخی شهرها این امر از اهمیت بیشتری برخوردار است و در این نوع بافت، بسیاری از فضاها دچار فرسایش شده و مؤلفه های کیفی آن دچار نقصان است. بنابراین توجه به کیفیات محیطی بافت های تاریخی یکی از مهم ترین عوامل در شناسایی محدوده ها هدف جهت مداخله در آن هاست. تحقیق حاضر نیز تبیین مؤلفه های موثر بر ارتفاء سطح کیفی بافت های تاریخی در محدوده منطقه 8 کلانشهر شیراز می باشد. تحقیق کاربردی و روش انجام آن توصیفی- تحلیلی است. جامعه ی آماری تحقیق ساکنین منطقه هشت شهر شیراز می باشد، جمعیت این منطقه بر اساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن برابر 9767 نفر و حجم نمونه نیز براساس فرمول کوکران برابر 369 نفر محاسبه شده است. در تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده های پرسشنامه ای از نرم افزار SPSS و آزمون تحلیل عاملی تأئیدی و آزمون فریدمن کمک گرفته شد. نتایج  بررسی میزان رضایت شهروندان از کیفیت زندگی در منطقه هشت کلانشهر شیراز نشان داد در بیشتر شاخص های مورد بررسی میانگین رضایتمندی ساکنین کمتر از میانگین متوسط (3.5) می باشد. محاسبه بار عاملی متغیرهای و شاخص های تحقیق با کمک روش دلفی و نرم افزار SPSS نیز نشان داد؛ پنج عامل کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و بصری دارای بار عاملی بر روی کیفیت محیط می باشند. بارهای عامل محاسبه شده برای بیشتر عامل های فوق بیشتر از 6 محاسبه شده که نشان دهنده بالا بودن بار عاملی این شاخص ها در سنجش کیفیت محیطی بافت قدیم شیراز می باشند.

امروزه بافت های تاریخی شهرها با افول ارزش ها، کیفیات زندگی و محیطی در تمامی ابعاد شهری روبه رو شدند و این موضوع در صورتی است که شناخت ارزش ها، توانایی ها و پتانسیل های بافت ها تاریخی می تواند موجب توسعه و بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی شهر گردد. لذا، کیفیت محیطی این بافت ها با توجه به نقش مشارکت مردم سبب برون رفت از مسائل و مشکلات مطرح شده می شود. این مقاله به تبیین نقش شهرسازی تاکتیکال به عنوان رهیافتی نوین در ارتقا کیفیت محیطی بافت های تاریخی شهری پرداخته شده است. رویکرد حاکم بر این پژوهش "توصیفی- تحلیلی" و "توصیفی- پیمایشی" است و به طور کلی تحقیق از لحاظ هدف کاربردی می باشد. جامعه ی آماری ساکنین منطقه هشت شهر شیراز می باشد. هم چنین، در تجزیه وتحلیل اطلاعات و داده های پرسشنامه ای از نرم افزار SPSS و آزمون فریدمن و رگرسیون چند متغیره استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که توجه طراحی محیطی به عنوان پاتوق اجتماعی که می تواند در حضورپذیری افراد در فضاهای شهری مؤثر باشد، دارای بیشترین اثرگذاری در در ارتقا کیفیت محیطی بوده است. پس از آن دسترسی به خدمات تجاری و کیفیت طراحی محیطی در ایجاد فضای فراغتی بالاترین رتبه را به خود اختصاص داده اند. هم چنین، با توجه به موؤفه های بررسی شده بر اساس آزمون فریدمن به ترتیب مؤلفه های حضورپذیری، مشارکت و فراغت قرارگرفته شدند که هریک از این مؤلفه ها می توانند کیفیت محیطی بافت تاریخی شهر شیراز را بر اساس شهرسازی تاکتیکال موجب شوند.

اکوپارک فضایی تفریحی است که هدف از طراحی آن علاوه بر حمایت از محیط زیست، خلق مکان تحقیقاتی به منظور بالا بردن دانش محیط زیستی افراد است. با توجه به روند توسعه کشور و مشکلات محیط زیستى موجود و تأثیرات ازدیاد و رشد پرشتاب جمعیت و در پى آن افزایش مصرف و تولید زباله های خانگى و صنعتى، ضرورت طراحى و اجراى اکوپارک اجتناب ناپذیر است. از نخستین الزامات در طراحی اکوپارک، معیارهایی است که این گونه پارک ها را از سایر پارک ها متمایز می سازد. در این بحث با اتکا به روش های توصیفی- تحلیلی و با انجام مطالعات کتابخانه ای و روش تحلیل محتوای متن، فرآیند دستیابی به این معیارها از طریق تحلیل نمونه های موردی موفق و بررسی دیدگاه نظریه پردازان در ارتباط با ویژگی های اکوپارک ارائه گردیده است. در نهایت جمع بندی در رابطه با معیارهای طراحی در چهاراصل پایداری محیط زیستی، پایداری اجتماعی– اقتصادی، ارتقاء سطح فرهنگی و آموزشی و پایداری کالبدی و طراحی اکولوژیکی ارائه شده است.

پژوهش به دنبال دریافت چالش های روش تکه انگاری با هدف ارتقاء آموزش دانشجویان معماری در هر گام آن می باشد. نخست نظریات پژوهشگران در ارتباط با فرایند طراحی با کمک مطالعات اسنادی و کتابخانه ایی به روش توصیفی –تحلیلی و در سه نسل خردگرا ، فرایندگرا و هنجاری مطالعه شد . چالش ها از دیدگاه فراگیرندگان، در سه مقوله ابهامات، تاکیدات و نکات مثبت و منفی ، و با دریافت از 24 گویه، ارزیابی شد. روش تحقیق پژوهش از نوع ترکیبی و تحلیل داده ها از نوع بهم تنیده است . ابزار گرد آوری داده ها ، پرسشنامه های بسته ، مشاهده و مصاحبه های عمیق و بحث های گروهی و مطالعه دستنوشته های دانشجویان در سال های متمادی است . ابزار تحلیل داده ها نرم افزار SMART – PLS می باشد . یافته ها نشان می دهد که روش تکه انگاری جزیی از الگوهای فرایندگرا و در مسیر خلق ایده با الگوهای قیاسی و بهره مندی از استعاره عمل می کند . نتایج نشان می دهد، پر چالش ترین گام ، ورود به وادی تکه انگاری ، رسیدن به اسکیس های اولیه و تهیه گزارش نهایی است. این روش در مسیر خلق ایده بسیار تاثیر گذار تر است.

مناظر موقت، پوشش ی موقتی برای مناظر دائمی هس تند که اگرچه برای مدت کوتاهی باقی م یمانند، تأثیرشان بر ادراک ذهنی مردم از محیط و خلق معنی، پایدارتر و مؤثرتر اس ت. در این مقاله تلاش ش ده اس ت تا با استفاده از روش تحلیلی توصیفی با استفاده از شفاف سازی متون و بررسی مصادیق به تبیین چگونگی سازوکار تأثیر گذاری منظر موقت پرداخته شود و همچنین با در نظر گرفتن این مقوله به عنوان مقوله ای جدید، تأثیرات منظر موقت بر رفتار و تعاملات اجتماعی شهروندان موردبررسی قرار گیرد. نتایج پژوهش نش ان می دهد؛ منظر موقت با ایجاد تجربه ای جدی د از منظر، در نقش یک محرک، کنش های آگاهانه و ناآگاهانه اجتماعی را  به همراه دارد. ش هروندان جذب فعالیت ها و حضور سایرین می شوند و به واسطه تجربه و حضوری مشترک خاطره ای جمعی ش کل می گیرد. تباین فضایی صورت گرفته س بب افزایش حس تعلق می شود. درنهایت این نمایش شهری سبب افزایش تعاملات اجتماعی و تبدیل شهروندان به شهروندی فعال می گردد.

در سال‌های اخیر توجه به محیط‌زیست، با درنظر گرفتن بحران‌های زیست​محیطی در کشور، اهمیت بسزایی یافته​است. شهر ارومیه به علت بحران دریاچه ارومیه به‌عنوان یکی از کانون‌های در معرض خطر شناسایی شده​است به‌علاوه شرایط نابسامان محیط​زیست در داخل و حوزه بلافصل شهر بر شدت آسیب​پذیری می​افزاید. یکی از رویکردهای جدید برنامه‌ریزی برای بهبود تعامل شهرها با محیط طبیعی،‌ رویکرد بوم‌شهر است. اساس بوم‌شهر، توسعه و احیاء به شیوه‌ای هماهنگ با فرهنگ​و​طبیعت است. در این پژوهش شناخت شهر و جمع‌آوری داده‌ها، از طریق مطالعات​اسنادی، مشاهدات​میدانی-پرسش‌نامه بوده. روش تحلیل​سلسله​مراتبی برای تحلیل داده‌ها استفاده شده‌​است. یافته‌ها نشان می‌دهد که ارومیه دارای قابلیت‌های کالبدی، طبیعی و فرهنگی جهت ایجاد تغییر در شیوه زندگی ساکنان به سوی هرچه هماهنگ​تر شدن با طبیعت است. در نهایت با تکیه بر این قابلیت‌ها، برنامه​ریزی جهت بهبود محیط​زیست در شهر ارومیه ارائه شده‌است. امید است در نتیجه انجام این راه کارها، تبعات منفی خشک​شدن دریاچه بر شهر و​بالعکس کاهش‌یابد. در سال‌های اخیر توجه به محیط‌زیست، با درنظر گرفتن بحران‌های زیست​محیطی در کشور، اهمیت بسزایی یافته​است. شهر ارومیه به علت بحران دریاچه ارومیه به‌عنوان یکی از کانون‌های در معرض خطر شناسایی شده​است به‌علاوه شرایط نابسامان محیط​زیست در داخل و حوزه بلافصل شهر بر شدت آسیب​پذیری می​افزاید. یکی از رویکردهای جدید برنامه‌ریزی برای بهبود تعامل شهرها با محیط طبیعی،‌ رویکرد بوم‌شهر است. اساس بوم‌شهر، توسعه و احیاء به شیوه‌ای هماهنگ با فرهنگ​و​طبیعت است. در این پژوهش شناخت شهر و جمع‌آوری داده‌ها، از طریق مطالعات​اسنادی، مشاهدات​میدانی-پرسش‌نامه بوده. روش تحلیل​سلسله​مراتبی[i] برای تحلیل داده‌ها استفاده شده‌​است. یافته‌ها نشان می‌دهد که ارومیه دارای قابلیت‌های کالبدی، طبیعی و فرهنگی جهت ایجاد تغییر در شیوه زندگی ساکنان به سوی هرچه هماهنگ​تر شدن با طبیعت است. در نهایت با تکیه بر این قابلیت‌ها، برنامه​ریزی جهت بهبود محیط​زیست در شهر ارومیه ارائه شده‌است. امید است در نتیجه انجام این راه کارها، تبعات منفی خشک​شدن دریاچه بر شهر و​بالعکس کاهش‌یابد.