سعید کاظم پوریان

در دهه های اخیر، فناوری به پدیده ای مهم و کلیدی برای جوامع و سازمان ها تبدیل شده که شناسایی و رصد تغییرات آن، امری ضروری است. همچنین، افزایش دسترسی به اطلاعات و فناوری های مختلف باعث تغییر فضای کسب وکارها و پیچیدگی روزافزون دنیای رقابت شده است. در این محیط پیچیده رقابتی تنها سازمان هایی قادر به بقا هستند که توانایی ها و ظرفیت های فناورانه خود را بهبود بخشیده و رویکردهای هوشمندی فناوری را در سازمان خود به کار بگیرند. موضوع هوشمندی فناوری طی سال های اخیر مورد توجه پژوهشگران بسیاری قرار گرفته است. بررسی ادبیات موجود در این زمینه، سهم بسزایی در فهم بهتر هوشمندی فناوری خواهد داشت و می تواند منجر به بهبود فرآیندهای برنامه ریزی و تصمیم گیری سازمانی در حوزه فناوری شود. هدف از نگارش این مقاله، بررسی مبانی نظری و پیشینه پژوهش های هوشمندی فناوری با روش کتابخانه ای است. تعاریف، جایگاه، اهداف و چالش های هوشمندی فناوری از دیدگاه محققان مختلف به تفصیل مورد بررسی قرار می گیرند و کاربردها و نمونه های پیاده سازی هوشمندی فناوری نیز در داخل کشور و در چندین صنعت مختلف ارائه می شود.

هدف:   در دهه های اخیر، پژوهش های مختلفی در حوزه معنویت سازمانی انجام گرفته است و طی این پژوهش ها مشخص شده که ابعاد و خصوصیات آن، وابسته به دیدگاه مورد استفاده است. معنویت سازمانی از سه دیدگاه مورد بررسی قرار می گیرد: معنویت فردی، معنویت در محل کار و معنویت سازمانی. همچنین، می توان معنویت را از دیدگاه مذهبی نیز در نظر گرفت. پژوهش حاضر، به شناسایی مفهومی فراگیر از معنویت سازمانی در زمینه مدیریت بر اساس اصطلاحات و مفاهیم استفاده شده در ادبیات این حوزه می پردازد. روش شناسی: یک مرور نظام مند از ادبیات با استفاده از مقالاتی که اصطلاحات مرتبط با معنویت سازمانی در عنوان، چکیده یا کلمات کلیدی آن ها به کار رفته است، در پایگاه های Scopus و Web of Science انجام گرفت و به ترتیب 285 و 168 مقاله در آن ها یافت شد. مقالات مستخرج، با استفاده از نرم افزار VOSviewer تحلیل شدند. یافته های پژوهش: نتایج حاصله شامل دو خوشه بودند: معنویت سازمانی و معنویت در محل کار. تحلیل خوشه ها نشان می دهد که فضایی برای پژوهش در زمینه معنویت در محل کار و شکافی در مطالعات معنویت سازمانی در حوزه مدیریت وجود دارد. مفهوم پیشنهادی برای معنویت سازمانی، یک هویت سازمانی است که از ارزش ها، شیوه ها و گفتمان حاکم بر آن نشئت می گیرد که از معنویت فردی و معنویت در محل کار تشکیل می شود، توسط رهبر و سایر اعضاء هدایت می شود و تحت تأثیر محیط، فرهنگ سازمانی و مدیریت دانش است. محدودیت ها: محدودیت اصلی مربوط به روش مورد استفاده و خصوصاً نرم افزارهای و گزینه های جستجو و اسکن در پایگاه ها و مقالات است. پیامدهای عملی: تعریف معنویت به این صورت سبب تولید ارزش و منفعت اجتماعی می شود که در وجهه، مأموریت، رسالت و ارزش های سازمان قابل رؤیت است. ابتکار یا ارزش مقاله: این پژوهش، ادبیات موجود در زمینه معنویت سازمانی را با روشی که تاکنون در مقالات این حوزه به کار نرفته است طبقه بندی می کند و مفهومی کامل تر از معنویت سازمانی ارائه می دهد.

هدف: رهبری معنوی با ایجاد احساس عضویت و معنا در کار و بینش و بصیرت ایجاد شده ناشی از آن، از مهم ترین عوامل ارتقای بهره وری و سلامتی روانی کارکنان در دنیای پر تلاطم و ناپایدار کنونی محسوب می شود. هدف این مقاله، استخراج الگویی از رهبری معنوی بر پایه آموزه های اسلامی بود. روش: روش این پژوهش، کیفی و با رویکرد استقرایی است. به منظور استخراج مطالب از منابع اسلامی- که در این پژوهش به طور خاص کتاب میزان الحکمه استفاده شده است- تکنیک تحلیل مضمون به کار رفته است. یافته ها: نتایج پژوهش در مرحله کیفی نشان داد که الگوی رهبری معنوی اسلامی مشتمل بر سه سطح فردی، گروهی و سازمانی بوده که مؤلفه های شخصیتی و اعتقادی در بعد فردی، مؤلفه های منشی و اعتقادی در بعد گروهی و مؤلفه های بینشی و کنشی در بعد سازمانی اجزای تشکیل دهنده آن است. نتیجه گیری: الگوی نهایی این پژوهش می تواند مبنای مناسبی برای شناخت رهبران از جایگاه خود و همچنین سنجش و ارائه راهکارهای بهبود نقش مدیران سازمانی به عنوان رهبران معنوی در سازمان خویش باشد و بر اساس مؤلفه های تعریف شده در این الگو، آموزشهای متناسب برای ایفای هرچه بهتر آنها ارائه شود. هدف: رهبری معنوی با ایجاد احساس عضویت و معنا در کار و بینش و بصیرت ایجاد شده ناشی از آن، از مهم ترین عوامل ارتقای بهره وری و سلامتی روانی کارکنان در دنیای پر تلاطم و ناپایدار کنونی محسوب می شود. هدف این مقاله، استخراج الگویی از رهبری معنوی بر پایه آموزه های اسلامی بود. روش: روش این پژوهش، کیفی و با رویکرد استقرایی است. به منظور استخراج مطالب از منابع اسلامی- که در این پژوهش به طور خاص کتاب میزان الحکمه استفاده شده است- تکنیک تحلیل مضمون به کار رفته است. یافته ها: نتایج پژوهش در مرحله کیفی نشان داد که الگوی رهبری معنوی اسلامی مشتمل بر سه سطح فردی، گروهی و سازمانی بوده که مؤلفه های شخصیتی و اعتقادی در بعد فردی، مؤلفه های منشی و اعتقادی در بعد گروهی و مؤلفه های بینشی و کنشی در بعد سازمانی اجزای تشکیل دهنده آن است. نتیجه گیری: الگوی نهایی این پژوهش می تواند مبنای مناسبی برای شناخت رهبران از جایگاه خود و همچنین سنجش و ارائه راهکارهای بهبود نقش مدیران سازمانی به عنوان رهبران معنوی در سازمان خویش باشد و بر اساس مؤلفه های تعریف شده در این الگو، آموزشهای متناسب برای ایفای هرچه بهتر آنها ارائه شود.

تحول دیجیتال مسئله ای است که در سالیان اخیر در دنیا مطرح شده است و از اهمیت ویژه ای برای اکثر سازمان های دولتی و خصوصی برخوردار است. ثمره تحول دیجیتال، تغییر در روابط با مشتریان، فرآیندهای داخلی و ارزش آفرینی خواهد بود. دغدغه اصلی ذینفعان تحول دیجیتال، تعریف ره نگاشت و چشم اندازی است که گام های پیشروی در این مسیر را مشخص سازد. هدف از پژوهش حاضر، کمک به سازمان ها در راستای پیاده سازی تحول دیجیتال در قالب فازها و گام های مشخص و از پیش تعیین شده است. در این راستا، مروری نظام مندی روی پژوهش ها و چارچوب های ارائه شده در سال های اخیر انجام گرفت و پس از استخراج 47 پژوهش و 11 چارچوب مناسب برای این مطالعه، تحلیلی جامع روی آن ها صورت پذیرفت. ابتدا مقالات منتخب با استفاده از نرم افزار VOSviewer مورد تحلیل قرار گرفتند و نتایج حاصل از این تحلیل نشان دادند که موضوع فرآیندها در حوزه تحول دیجیتال، اکثریت پژوهش های سال های اخیر را به خود اختصاص داده است. با این وجود، روند مقالات در حال تغییر مسیر به سوی موضوع تدوین راهبرد تحول دیجیتال است. سپس با ترکیب پژوهش ها و چارچوب های انتخابی، ره نگاشتی برای تحول دیجیتال تدوین شد که شامل 6 فاز اصلی با نام های شروع، ایده، ارزیابی، تعهد، پیاده سازی و پایداری و نیز 20 فعالیت در این فازها بود. سازمان ها با طی کردن این مراحل به صورت گام به گام می توانند از استقرار اثربخش تحول دیجیتال، اطمینان حاصل کنند.

فناوری های دفتر کل توزیع شده اخیرا توجه بسیاری را به خود جلب کرده است و زنجیرۀ بلوکی، به منزلۀ فناوری زیربنایی رمزارزها، کانون این توجهات است. از زنجیرۀ بلوکی در حوزه های گوناگونی استفاده شده است، ازجمله رایانش ابری، رایانش مهوارهای، رایانش مرزی و اینترنت اشیا (IOT). بااین حال، این فناوری با محدودیت هایی مواجه است و قابلیت پشتیبانی از تراکنش های مکرر را ندارد. از سوی دیگر، پس از رایانش ابری و رایانش مهوارهای، رایانش مرزی نیز به منزلۀ توانمندساز کلیدی برای بسیاری از فناوری های آتی مانند 5G، اینترنت اشیا و ارتباطات وسائط نقلیه با یکدیگر از راه اتصال منابع و همچنین خدمات رایانش ابری به کاربران نهایی ایفای نقش می کند و این منابع و خدمات را تا مرز شبکه گسترش می دهد. اما این فناوری اکنون با چالش هایی در حوزۀ مدیریت نامتمرکز و امنیت روبه روست. ترکیب زنجیرۀ بلوکی و رایانش مرزی در قالب یک سیستم دسترسی و کنترل مطمئن شبکه، ذخیره سازی و محاسبات توزیع شده در مرزهای شبکه و درنتیجه، مقیاس بزرگی از رورهای شبکه، فضای ذخیره سازی داده ها و محاسبۀ اعتبار را در نزدیکی مرز شبکه و از راهی امن فراهم می آورد. با وجود مزایای سیستم های حاصل از یکپارچه سازی زنجیرۀ بلوکی و رایانش مرزی، پیش از پیاده سازی گسترده باید ارتقای مقیاس پذیری، خودسازماندهی، مدیریت منابع، یکپارچگی کارکردها و مسائل امنیتی آن ها مدنظر قرار گیرد. در این مقاله، برخی از پژوهش های صورت گرفته در حوزۀ سیستم یکپارچه متشکل از زنجیرۀ بلوکی و رایانش مرزی بررسی می شود. همچنین، برخی جنبه های حیاتی یکپارچه سازی زنجیرۀ بلوکی و رایانش مرزی شناسایی می شود. درنهایت، تأثیرات این یکپارچه سازی در کسب و کار بررسی خواهد شد.

فناوری بلاک چین، که با معرفی رمزارز بیت کوین در سال 2008 به اوج شکوفایی خود رسید، امروزه نوعی فناوری دگرگون کننده در فضای کسب و کار به شمار می رود. با استفاده از شبکه های بلاک چین می توان پایگاه های داده و دفاتر کل متمرکز را با دفاتر کل و پایگاه های داده امن و توزیع شده میان اعضای شبکه، که به عنوان صحه گذار شناخته می شوند، جایگزین نمود. مهم ترین بخش ساختار شبکه بلاک چین، الگوریتم های اجماع به کار رفته در آن است که با استفاده از آن، شیوه به توافق رسیدن اعضای شبکه درباره اضافه کردن بلوک اطلاعاتی به زنجیره اطلاعاتی بلوک ها تعیین می شود. به عبارت دیگر، الگوریتم های اجماع قوانین و پروتکل هایی را مشخص می کنند که مطابق آن اعضا درباره اینکه کدام بلوک به زنجیره اضافه شود و این کار را چه عضوی انجام دهد به توافق می رسند و از شکل گیری ساختارهای موازی و متناقض جلوگیری می کنند. الگوریتم های اجماعِ به کار رفته در بلاک چین به دو گروه تقسیم می شوند. گروه نخست، الگوریتم های اثبات محورند. در این الگوریتم ها، اعضای مشارکت کننده در شبکه صحه گذاری باید نشان دهند که برای افزودن بلوک جدید شرایط و توان بهتری به نسبت سایرین دارند. گروه دوم الگوریتم های رأی محورند؛ در این الگوریتم ها، اعضای شبکه قبل از تصمیم نهایی، باید نتایج خود را درخصوصِ صحت تراکنش یا بلوک جدید با یکدیگر درمیان بگذارند. در این مقاله، الگوریتم های اجماعی بررسی می شوند که در بلاک چین کاربرد بیشتری دارند و ضمن بیان ویژگی های مهم آن ها، از جهات گوناگون نیز با یکدیگر مقایسه می شوند.

رضایت از ارتباطات شغلی کارکنان سازمان، تحت تأثیر عوامل متعددی قرار می گیرد. هدف از این پژوهش، بررسی اثر ویژگی های سازمانی، زیرساخت مدیریت دانش و جهت گیری کارآفرینانه بر رضایت از ارتباطات شغلی کارکنان است. این پژوهش با رویکردی کمّی اجرا شده و داده های آن از طریق پرسشنامه ای برخط و آفلاین جمع آوری شدند. بررسی این روابط نیازمند بررسی عمیق یک سازمان با زمینه مرتبط است و به همین دلیل شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی ایران برای این پژوهش انتخاب شد. برای تحلیل داده ها از مدل معادلات ساختاری و نرم افزار SmartPLS استفاده شد. در این راستا 9 فرضیه تدوین شدند که در انتها 6 مورد از آن ها مورد تائید قرار گرفت و 3 فرضیه دیگر رد شدند. نتایج این پژوهش نشان دادند که ویژگی های سازمانی، رابطه معناداری با ابعاد زیرساخت مدیریت دانش (فناوری، ساختار و فرهنگ)، جهت گیری کارآفرینانه و رضایت از ارتباطات شغلی دارد و فرهنگ نیز خود به عنوان یکی از زیرساخت های مدیریت دانش، رابطه معناداری با رضایت از ارتباطات شغلی دارد، اما فناوری، ساختار و جهت گیری کارآفرینانه، رابطه معناداری با رضایت از ارتباطات شغلی ندارند. این یافته ها به درک بهتر رضایت از ارتباطات شغلی کارمندان سازمان و افزایش آن از طریق بهبود و اصلاح زیرساخت مدیریت دانش در سازمان ها کمک می کند.

ظهور هر موج جدید از فناوری در آموزش، سبب پیش بینی های خوش بینانه دربارۀ پیشرفت های چشمگیر در یادگیری می شود. یکی از این فناوری ها سیستم آموزش الکترونیکی است که اغلب، برای فراهم کردن محیط آموزشی غنی، به منابع سخت افزاری و نرم افزاری گسترده ای نیاز دارد و فراهم کردن این منابع، مستلزم صرف هزینه های فراوان است. محاسبات ابری برای فراهم کردن این منابع با صرف کمترین هزینه و ارائۀ سرویس هایی غنی در زمینۀ آموزش الکترونیکی است. هدف از این تحقیق بررسی فناوری رایانش ابری و قابلیت های آن، به منظور ارتقای سطح کیفیت آموزش، و یادگیری راه حلی مناسب است. به همین منظور، در این تحقیق نخست ضمن معرفی رایانش ابری و خدمات گوناگون آن، به بررسی مزایا و محدودیت های آن در آموزش الکترونیکی پرداخته شده و سپس راهکارهای آن برای ارتقای کیفیت آموزش عالی بررسی شده است و درنهایت، بعد از بررسی خدمات ابری سیار در آموزش، بهترین مدل به کارگیری این خدمات در آموزش الکترونیکی و عوامل موفقیت در این امر معرفی شده اند.

مؤسسات تجاری برای حفظ بقای خود همواره باید از مدرن ترین فناوری ها استفاده کنند. با پیشرفت سریع فناوری های پردازشی و ذخیره سازی و همچنین اینترنت، مدل محاسباتی جدیدی به نام رایانش ابری بروز کرده است. با این حال، در ایران اغلب شرکت های تجاری و فناوری اطلاعات، در فضای فناوری سنتی فعالیت می کنند. اخیرا شرکت ها کسب اطلاعات و به کارگیری افراد متخصص در این زمینه را شروع کرده اند. استفاده از ابر، با وجود مزایای بسیار، مخاطرات متعددی نیز دارد و مؤسسات باید، قبل از مهاجرت به محیط ابری، آن ها را بشناسند. عوامل زیادی در انطباق شرکت ها و استفادۀ آن ها از ابر تأثیر می گذارند. شناسایی این عوامل برای شناخت بهتر رایانش ابری و تصمیم گیری دربارۀ پذیرش یا عدم پذیرش آن الزامی است. برای شناخت و سنجش اثر این عوامل بر رایانش ابری، به یک مدل پذیرش فناوری نیاز داریم. در این پژوهش، با توجه به مطالعات صورت گرفته دربارۀ انطباق شرکت ها با ابر و همچنین مصاحبه با کارشناسان و افراد خبره که غالبا از ارائه کنندگان خدمات ابر و اعضای شرکت های ارائه کنندۀ خدمات فناوری اطلاعات هستند، سعی شده است این عوامل شناسایی شوند، و با استفاده از مدل پذیرش فناوری، نهایتا مدلی نوین و مناسب برای انطباق با رایانش ابری با استفاده از روش TAM تغییریافته ارائه گردد. در این مدل، روابط بین عوامل به گونه ای بررسی شده است که تأثیر هر یک در دیگری، به خوبی قابل تشخیص است.

ورود به عصر فناوری و سیطره اینترنت، از مصادیق فناوری اطلاعات و ارتباطات در دهه های اخیر، زندگی انسان عصر جدید را تحت تأثیر قرار داده است؛ اما بی شک تمامی نقاط جهان به یک میزان از امکانات فناورانه و دیجیتالی بهره مند نشده اند و این باعث ایجاد شکافی عمیق میان کشورهای برخوردار و محروم می شود؛ شکافی که با وجود سرمایه گذاری های عظیم و تلاش دولت ها برای رفع آن، همچنان گریبان گیر برخی مناطق جهان است. سواد دیجیتال یکی از روشهای رفع این شکاف، و حاوی مهارت هایی است که به شهروندان دیجیتال، در نقش افرادی که باید با رفتارهای امنیتی، قانونی و اخلاقی در استفاده از فناوری های دیجیتال آشنا باشند، کمک می کند تا بتوانند به خوبی دانش خود را با عصر اطلاعات تطبیق دهند و از کمترین امکانات و تجهیزات فیزیکی به بیشترین بهره داری دست یابند. هدف از این پژوهش، بررسی وضعیت شکاف دیجیتال در عصر حاضر و ارائه راهکارهایی برای کاهش این شکاف در میان شهروندان دیجیتال است؛ بنابراین ضمن تشریح مفاهیم سواد دیجیتال و شکاف دیجیتال، علل ایجاد شکاف دیجیتال بررسی می شود و درنهایت، راهکارهایی، ازجمله تنظیم برنامه های آموزشی، فرهنگ سازی و استفاده از تجارب کشورهای پیشگام برای برطرف سازی این شکاف ارائه می شود.