زهرا معارف وند

در سال های اخیر یکی از مسائلی که مورد توجه سیاست گذران آموزشی و نظام اشتغال قرار گرفته است، تدوین چارچوب صلاحیت های ملی (NQFs) و توسعه و تصویب آن در مراجع ذی صلاح می باشد. در حقیقت چارچوب صلاحیت های ملی که یک نوع سند رسمی و قانونی به شمار می رود، مشخص می کند که دارندگان صلاحیت های آموزشی باید از چه دانش، مهارت و نگرش هایی در سطوح مختلف برخوردار باشند و ارتباط عمودی و افقی این صلاحیت ها چه می باشد. چارچوب صلاحیت های ملی با نگاه جامع به انواع آموزش به دنبال بکارگیری نیروی انسانی بر مبنای استعداد و شایستگی هایی است که افراد با طی آموزش های لازم (رسمی و غیر رسمی) کسب می کنند. مطالعه حاضر با هدف شناسایی چگونگی توسعه چارچوب صلاحیت های ملی در کشور هلند به عنوان یک کشور پیشرو در این امر انجام گرفت. این مطالعه از نظر هدف بنیادی و از لحاظ نحوه گردآوری داده ها، به روش مطالعات کتابخانه ای انجام گردید. در این پژوهش جهت پاسخگویی به سؤالات تحقیق، با روش تمام شماری به بررسی اسناد منتشر شده و منابع موجود در رابطه با چارچوب صلاحیت های ملی کشور هلند پرداخته شد. اطلاعات گردآوری شده از بررسی اسناد و مدارک به تفکیک عناصر و ارکان چارچوب صلاحیت های ملی (توسعه و کاربست چارچوب، سطوح و صلاحیت ها، توصیفگرهای سطوح، حجم و اعتبار، سیستم تضمین کیفیت، نظام آموزش فنی و حرفه ای، ذی نفعان و نهادهای درگیر در توسعه و اجرای چارچوب صلاحیت های ملی هلند) دسته بندی و ارائه گردید.

این پژوهش در راستای تبیین نقش شاکله و عاملیت در تربیت اخلاقی انجام شده است. تبیین جایگاه و نقش هر یک در تربیت اخلاقی نوع رابطه این دو مفهوم را در صورتبندی عمل انسانی آشکار می سازد تا از این رهگذر مشخص شود چگونه عاملیت انسان با اصل شاکله در تعارض قرار نمی گیرد. این پژوهش از زمره پژوهش های کیفی است که با روش تبیینی _ تحلیلی انجام شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که تنها موجود بی شکل در هستی که کاملاً بالقوه است، انسان است و به هرگونه که شکل بگیرد، آن طور در عالم زندگی می کند. نقش شاکله و عاملیت در تربیت به گونه ای است که این دو عامل مکمل هم می باشند؛ شاکله بدون عاملیت معنی ندارد و عاملیت انسان سبب شکل گیری شاکله می شود. لذا شاکله نافی اراده و امکان تغییر نیست، همان طور که اراده نیز بی تأثیر از شاکله نیست. در روند تربیت اخلاقی و رسیدن به شاکله ای مطابق با ارزش های الهی، باید اصول مهمی مانند تشخیص درست سبیل، باور به سبیل، تصمیم مقتضی، اقدام به موقع، پیگیری و پایداری، تلقین و تکرار و همچنین مداومت شاکله بخشی به انسان در اعمال و رفتارش، مورد تأکید باشد. از نتایج بااهمیت آیه 84 سوره اسراء این است که عمل انسان صبغه ای از ویژگی های پایدار روانی او را متجلی می سازد. این ویژگی ها مانند اعتقاد، نگرش، انگیزه، قدرت مقاومت و صفات شخصیتی دیگری است که در نفس شکل می گیرد و سبب تمایز هر فرد از دیگری می شود.

هدف پژوهش حاضر واکاوی عوامل مؤثر بر وضعیت تحصیلی داوطلبان کنکور رشته های تحصیلی (علوم انسانی، فنی و پایه) در مقاطع مختلف با استفاده از تکنیک آنتروپی شانون می باشد. روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری داده ها به روش کیفی موردی انجام گردید. از مصاحبه و اسناد جهت تعیین عوامل و نشانگرهای موثر در ارزیابی وضعیت تحصیلی داوطلبان و اولویت بندی آنها استفاده شد. از روش تحلیل محتوا برای تحلیل یافته های مصاحبه و اسناد استفاده شد. با استفاده از نمونه گیری هدفمند۱۰ نفر برای مصاحبه انتخاب شدند. با استفاده از نمونه گیری در دسترس نیز ۴۳ سند مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها نشان داد که عوامل خانوادگی، اجتماعی و فرهنگی، فردی و روانی، اقتصادی، و آموزشی به عنوان عوامل موثر بر وضعیت تحصیلی داوطلبان تعیین و نشانگرهایی برای این عوامل مطرح شدند. در اولویت بندی نتایج مشخص شد که از عامل فردی معیار جنسیت، از عامل خانوادگی معیار سطح سواد اعضای خانواده، از عامل اقتصادی معیار وضعیت اقتصادی، از عامل روانی معیارهای انگیزه پیشرفت، خود کارآمدی و سلامت روان، از عامل اجتماعی- فرهنگی معیار محل سکونت (همراه خانواده، خوابگاه)، از عامل آموزشی معیار معدل بالاترین اولویت ها را به خود اختصاص داده اند. در نتیجه گیری می توان گفت برخی از معیارها و عوامل هستند که می توانند بر وضعیت تحصیلی داوطلبان تاثیر بیشتری داشته باشند لذا لازم است که با توجه به هر مقطع و رشته تحصیلی به بهبود آنها پرداخت.

هدف از اجرای این پژوهش، ارزیابی فرهنگ یادگیری دانشجویان رشته معماری و شناسایی نقاط ضعف و قوت آن بود. پژوهش از حیث هدف، کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری داده ها با رویکردی کیفی بود که به روش موردی تبیینی اجرا شد. در این پژوهش با اعضای هیئت علمی، مدیران آموزشی و دانشجویان مقطع دکتری رشته معماری مصاحبه نیمه ساختمند صورت گرفت. داده های مصاحبه با استفاده از تحلیل مضمون (به روش قالب مضامین) تحلیل شد. خرده مقوله های استخراج شده مطابق با چهارچوب بررسی فرهنگ یادگیری در سطح فردی (مقوله های انگیزه یادگیری، نقش یادگیرنده، انتظارات دانشجویان از یادگیری، وظایف یادگیرنده)، سطح نهادی (مقوله های تقدیر و تشویق نوآوری آموزشی، قوانین رسمی و غیر رسمی، بهبود کیفیت زمینه یادگیری، توسعه هیئت علمی، توانمندسازی ظرفیت آموزش) و سطح تعاملی (مقوله های فضای یادگیری، ساختار محتوا، هدف ها، رسانه، ارزشیابی، روابط استادان با دانشجویان، استاد، چهارچوب زمان) طبقه بندی و ارائه شد.

هدف پژوهش حاضر آسیب شناسی فرهنگ یادگیری دانشجویان رشته های علوم انسانی به روش کیفی بود. در این پژوهش به مصاحبه نیمه ساختمند با 14 نفر از اعضای هیئت علمی و مدیران آموزشی و 18 نفر از دانشجویان رشته های علوم انسانی پرداخته شد. جهت تحلیل نتایج مصاحبه به تحلیل محتوا با استفاده از شیوه مقوله بندی پرداخته و چون روند انجام مصاحبه بر اساس چارچوب مفهومی به دست آمده از بررسی پیشینه بود، لذا از روش قیاسی (کل به جزء) در تحلیل محتوا و مقوله بندی داده های کیفی استفاده شد. مقولات به دست آمده مطابق با چارچوب بررسی فرهنگ یادگیری سطوح سه گانه فردی، نهادی و تعاملی طبقه بندی گردید. براین اساس، سطح فردی شامل، انگیزه یادگیری، نقش یادگیرنده، انتظارات دانشجویان از یادگیری، وظایف یادگیرنده می شود. سطح نهادی با ابعاد تقدیر و تشویق نوآوری آموزشی، قوانین رسمی و غیر رسمی، بهبود کیفیت زمینه یادگیری، توسعه هیئت علمی، توانمندسازی ظرفیت آموزش ارائه گردید و سطح تعاملی نیز دارای ابعاد فضای یادگیری، ساختار محتوا، اهداف، رسانه، ارزشیابی، روابط اساتید با دانشجویان، استاد، چارچوب زمان است. بهبود فرهنگ یادگیری دانشجویان نمایانگر اعتبار و ارزشمندی فعالیت ها و اقدامات آموزشی گروه های تحصیلی علوم انسانی بوده و می تواند در کیفیت عملکرد آنها اثرگذار باشد، لذا یافته های پژوهش در توسعه فرهنگ یادگیری دانشجویان رشته های علوم انسانی موثر است.

هدف پژوهش، ارزیابی کیفیت زندگی تحصیلی دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی است. پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری داده ها به روش پیمایشی اجرا شد. برای تعیین مؤلفه های کیفیت زندگی تحصیلی، منابع موجود، مطالعه و مصاحبه اکتشافی نیمه ساختمند انجام شد. نمونه گیری کیفی به شیوه هدفمند و تعداد نمونه شامل 24 نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی بود. برای ارزیابی کیفیت زندگی تحصیلی دانشجویان از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. روایی محتوایی پرسشنامه را برخی از استادان رشته علوم تربیتی تأیید کردند. پایایی آن نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 94/. برآورد شد. جامعه پژوهش، همه دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی بودند که با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی 367 نفر از آنها مورد نظرسنجی قرار گرفتند. برای تحلیل داده ها، از روش های (t –test تک نمونه ای و تحلیل واریانس چندمتغیره) استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که کیفیت زندگی تحصیلی دانشگاه شهید بهشتی، مطلوبیت لازم را ندارد و به غیر از دو عامل اعضای هیئت علمی و رضایت عمومی، سایر مؤلفه های برنامه درسی، پژوهش، خدمات فرهنگی ورزشی، خدمات پزشکی و مشاوره، تجهیزات علمی پژوهشی، تسهیلات مالی، تغذیه، خوابگاه دانشجویی، انسجام اجتماعی و مسیر پیشرفت، کیفیت لازم را ندارند. در بررسی وضعیت مؤلفه های کیفیت زندگی تحصیلی در بین مقاطع تحصیلی نیز تنها در دو مؤلفه (تجهیزات علمی پژوهشی و مسیر پیشرفت) تفاوت معنی داری دیده شد.

هدف پژوهش حاضر آسیب شناسی فرهنگ یادگیری دانشجویان رشته های فنی مهندسی است. پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری داده به روش کیفی انجام شد. در این پژوهش به مصاحبه نیمه ساختاریافته با اعضای هیئت علمی، مدیران آموزشی و دانشجویان رشته های فنی مهندسی پرداخته شد. برای تحلیل نتایج مصاحبه به تحلیل محتوا با استفاده از شیوه مقوله بندی پرداخته و چون روند انجام مصاحبه براساس چارچوب مفهومی به دست آمده از بررسی پیشینه بود، لذا از روش قیاسی (کل به جزء) در تحلیل محتوا و مقوله بندی داده های کیفی استفاده شد. مقولات به دست آمده مطابق با چارچوب بررسی فرهنگ یادگیری در سه سطح فردی با ابعاد: انگیزه یادگیری، نقش یادگیرنده، انتظارات دانشجویان از یادگیری، وظایف یادگیرنده؛ نهادی با ابعاد: تقدیر و تشویق نوآوری آموزشی، قوانین رسمی و غیررسمی، بهبود کیفیت زمینه یادگیری، توسعه هیئت علمی، توانمندسازی ظرفیت آموزش؛ و تعاملی با ابعاد: فضای یادگیری، ساختار محتوا، اهداف، رسانه، ارزشیابی، روابط استادان با دانشجویان، استاد، چارچوب زمان طبقه بندی و ارائه شد.  

هدف مطالعه وضعیت تحصیلی داوطلبان هریک از گروه های آموزشی (علوم انسانی، فنی- مهندسی و علوم پایه) در سه مقطع تحصیلی (کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری) می باشد. پژوهش از لحاظ هدف کاربردی وازلحاظنحوه گردآوریدادهبهروشکمیانجام گردید. داوطلبان آزمون هایسراسریرشته های علوم انسانی، فنی- مهندسی و علوم پایه در مقاطع تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در سال 93-1392 جامعه آن را تشکیل دادند. برای اجرای پرسشنامه ها ابتدا از طریق نمونه گیری هدفمند شش دانشگاه که به پذیرش کران بالا و پایین آزمون ورودی در هر سه مقطع تحصیلی میپرداختند انتخاب، و با روش تصادفی طبقه ای از داوطلبان پذیرفته شده در رشته های موجودآن دانشگاه ها نمونه گیری شد. حجم نمونه شامل 2293 نفر از پذیرفته شدگان بود. ابزار پژوهش پرسشنامه های محقق ساخته بود. روایی محتوایی پرسشنامه ها مورد تأیید خبرگان و صاحبنظرانو ضریب پایایی پرسشنامه ها با استفاده از روش آلفای کرونباخ بیش از 70/0 گزارش شد.جهت تحلیل داده های پرسشنامه ها از آزمون های t تک نمونه ای، آزمون t برای دو گروه مستقل، آزمون تحلیل واریانس یک راهه، آزمون تعقیبی توکی و آزمون رتبه بندی فریدمن استفاده شد. یافته ها نشان داد که وضعیت تحصیلی داوطلبان مقطع کارشناسی در ابعاد مختلف آموزشی، روان شناختی، خانوادگی، اقتصادی و فرهنگی به طور معناداری بالاتر از حد متوسط بود. وضعیت داوطلبان مقطع کارشناسی ارشد و دکتری در کلیه ابعاد فوق به طور معناداری بالاتر از حد متوسط بود اما وضعیت داوطلبان کارشناسی ارشد در بعد اقتصادی، به طور معناداری پایین تر از حد متوسط و وضعیت داوطلبان مقطع دکتری در بعد فرهنگی در سطح متوسط بود. وضعیت داوطلبان رشته های علوم پایه و علوم انسانی در بعد فرهنگی نیز در سطح متوسط بود.

دستیابی به اصلی ترین معیارهای کیفیت در آموزش عالی، از الزامات اساسی برای اجرای مناسب هر یک از رویکردهای تضمین کیفیت در بهبود آموزش عالی و رشته های درسی است. تحقیق حاضر با هدف شناسایی عوامل، ملاک ها و نشانگرهای مؤثر در تضمین کیفیت رشته مدیریت آموزشی و تعیین میزان اهمیت و اولویت آنها نسبت به یکدیگر انجام شد. روش تحقیق، کیفی و ابزار مصاحبه و بررسی اسناد و مدارک است. برای تحلیل یافته های مصاحبه از روش تحلیل محتوا به شیوه مقوله بندی و برای تحلیل اسناد و مدارک از تکنیک آنتروپی شانون استفاده شد. مصاحبه نیمه ساختارمند با 11 نفر از خبرگان حوزه تضمین کیفیت و استادان گروه علوم تربیتی دانشگاه های دولتی شهر تهران انجام گرفت. ضمن مصاحبه، برای شناسایی جامع عوامل، ملاک ها و نشانگرها، 37  واحد مطالعاتی در زمینه ارزیابی و تضمین کیفیت رشته های درسی بررسی شد. نتایج نشان داد که هفت عامل دانشجویان، اعضای هیأت علمی، امکانات و تجهیزات آموزشی و پژوهشی، جایگاه سازمانی سازماندهی و مدیریت گروه، فرایند یاددهی-یادگیری، دوره های آموزشی مورد اجرا و دانش آموختگان، به عنوان عوامل اساسی در تضمین کیفیت برنامه آموزشی رشته مدیریت آموزشی اهمیت دارند و از این میان عامل جایگاه سازمانی، سازماندهی و مدیریت گروه با بار اطلاعاتی 0.51 و ضریب اهمیت 0.17 بالاترین اولویت را در بین سایر عوامل دارند و سایرعوامل در اولویت های بعد از آن قرار دارند. ملاک نحوه تبادل تجربه از عامل اعضای هیأت علمی، با بار اطلاعاتی 0.688 و ضریب اهمیت 0.17 بالاترین اولویت را نسبت به کل ملاک های پژوهش دارا بود و نشانگر تعداد مقاله های منتشر شده در مجلات معتبر علمی از عامل اعضای هیأت علمی با بار اطلاعاتی 0.800 و ضریب اهمیت 0.045 بالاترین اولویت را نسبت به سایر نشانگرها داشت.

ارزیابی کیفیت در پیشرفت رشته های تحصیلی نقش اساسی دارد. هدف پژوهش، طراحی الگوی تضمین کیفیت دوره آموزشی رشته مدیریت آموزشی است. پژوهش کاربردی و به روش آمیخته انجام شد. با انجام مصاحبه نیمه ساخت مند با 11 نفر از صاحبنظران و استادان رشته مدیریت آموزشی و تحلیل محتوای داده های آن به روش مقوله بندی، هشت عامل مدیریت، برنامه ریزی و سازماندهی گروه، استادان، دانشجویان و خدمات پشتیبانی به عنوان درونداد، فرایند آموزش و یادگیری و دوره آموزشی به عنوان فرایند و دانش آموختگان و آثار علمی به عنوان برونداد و پیامد الگوی تضمین کیفیت تعیین و برای هر عامل ملاک ها و نشانگرهایی مشخص شد. جامعه پژوهش، همه اسناد علمی در حوزه ارزیابی و تضمین کیفیت رشته های آموزشی بود که با روش نمونه گیری دردسترس، 37 سند به عنوان نمونه، مطالعه شد. با تحلیل محتوا، 28 ملاک و 86 نشانگر به دست آمد. سپس 76 نفر از استادان رشته مدیریت آموزشی دانشگاه های دولتی شهر تهران و خبرگان به تعداد 76 نفر به عنوان جامعه پژوهش، با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته میزان اهمیت نشانگرهای منتخب در تضمین کیفیت رشته بررسی شد. نمونه گیری به صورت هدفمند و حجم نمونه و جامعه برابر بود. برای تحلیل داده ها از آزمون کولموگروف، تی (t) تک نمونه، رگرسیون هم زمان استفاده شد و با تحلیل داده ها همه ملاک ها ونشانگرهای منتخب برای ارزیابی هشت عامل مؤثر، تأیید و ساختار مدل تعیین شد. مطلوبیت مدل با اجرای پرسشنامه و نمونه گیری هدفمند بین 14 نفر از صاحب نظران مورد تایید قرار گرفت.