حیدر سهرابی

موضوع تکالیف و حقوق متقابل دولت و ملت امری است که از دیرباز در فرهنگ ها و ادیان مختلف ازجمله دین اسلام محل بحث و تضاربِ آرا میان متفکران و اندیشمندان بوده است. امیرمؤمنان علی علیه السلام در مقام برجسته ترین اندیشمند تاریخ اسلام بعد از پیامبر گرامی اسلام، در برهه های مختلفی از دوران خلافت خویش بر اهمیت رابطة متقابل و نقش مکمل حکومت و مردم تأکید کرده است. از نمونه های عالی این موضوع نامة 53 نهج البلاغه خطاب به مالک اشتر نخعی هنگام اعزام وی به فرمانداری مصر و نامة 5 نهج البلاغه خطاب به اشعث بن قیس فرماندار آذربایجان است. این مقالة با رویکرد کیفی و به روش الگو سازی ساختاری تفسیری تدوین شد. اطلاعات اولیه تحقیق با بهره گیری از اسناد معتبری چون نهج البلاغه استخراج، و سپس مفاهیم مرتبط با تکالیف و حقوق متقابل دولت و ملت در قالب روش تحلیل محتوا، استخراج و استنباط گردید. مهمترین رهنمود پژوهش به لزوم درونی سازی تعالیم اسلامی در حوزة سیاستهای کلان دولت و نهادینه سازی رفتارهای مورد تأکید امیرمؤمنان علی علیه السلام بین مدیران ارشد و کارکنان دستگاه های دولتی ناظر است. این آموزه ها مبنای مناسبی را در اختیار دولتمردان و مدیران قرار می دهد تا بر اساس آن روابط خود را با ملت تعریف و تنظیم کنند.

یکی از روش های ادیان آسمانی برای تربیت انسان و اصلاح مسیر حرکت او «تنبیه» است. در محیط های آموزشی و حرفه ای نیز تنبیه راهکاری برای اصلاح مسیر متربیان و کارکنان و دستیابی به اهداف سازمانی است. با توجه به وجود سازوکار تنبیه در محیط های آموزشی و حرفه ای و بروز آسیب های احتمالی و نیز نبودِ الگویی جامع برای آن، تحقیق حاضر، در پی تبیین اهداف، اصول و روش های تنبیه اسلامی و ارائه الگویی بر اساس آیات قرآن کریم و کلام امام علی(ع) است. پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و به روش تحلیل مضمون انجام شد. آیات قرآن و کلام امیر مؤمنان به عنوان جامعه تحقیق و روایاتِ ناظر به اهداف، ضرورت ها و روش های تنبیه، به عنوان نمونه تحقیق مورد استفاده قرار گرفتند. برای مطالعه ادبیات تحقیق از نرم افزارهای قرآنی و حدیثی استفاده کردیم. سازماندهی مطالب با نرم افزار «سیتاوی» و کدگذاری با نرم افزار «مکس کیودا» انجام شد. در فرایند تحلیل مضامین، سه نوع کُد گذاری باز، محوری و انتخابی انجام دادیم. در فرایند تحلیل مضامین قرآنی، به تفسیرهای معتبری همچون تفسیر نمونه، المیزان، نور و الجامع لأحکام القرآن مراجعه و استناد کردیم. بررسی آیات قرآن و کلام امام علی(ع)، نشان داد که سازوکار تنبیه دارای «اهداف»، «آداب و اصول» و «روش های متعدد» است؛ افزون بر این تنبیه غیرعالمانه و غیرعادلانه آفات و آسیب های فراوانی در پی دارد. برخی از «آداب و اصول تنبیه به شیوه اسلامی» عبارت اند از: تعادل در تنبیه و تناسب آن با مقدار خطا؛ پرهیز از تنبیه بیش از ظرفیت؛ توجه به احوال و شرایط تنبیه شونده؛ تنبیه همراه با رفق و نرمی؛ پرهیز از تنبیه در حالت خشم؛ اجرای تنبیه به صورت مرحله ای و آغاز آن از مراتب خفیف؛ پرهیز از تنبیه پس از «تنبّه و اظهار پشیمانی»؛ عجله نکردن در تنبیه و به تعویق انداختن آن؛ پرهیز از تکرار زودهنگام تنبیه؛ تفهیم و تبیین دلیل تنبیه و مصداق تنبیه. به منظور پیشگیری از آفات و آسیب های تنبیه، آموزش مبانی نظری در حوزه «آداب و اصول تنبیه» و «انواع روش های مؤثر و متناسب» و نیز آموزش کارگاهی و عملیاتی چگونگی اجرای تنبیه، به تمامی مدیران و مسئولان ضرورت دارد.

اجتماعی کردن اعضای جامعه و نهادینه کردن ارزش ها و فرهنگ جامعه در افراد یکی از مباحث مهم جامعه شناسی است که بسیاری از اندیشمندان این حوزه به نحوی به آن پرداخته اند و اکثر آنچه در این زمینه در متون علمی و دانشگاهی ما تدریس می شود ، ترجمان دیدگاه صاحب نظران غیر بومی و غیر اسلامی است که متأثر از شرایط محیطی و اجتماعی جامعه آنها است؛ ازاین رو، استفاده از نظرات آنان بدون هیچ گونه دخل و تصرف و بومی سازی در سایر جوامع نتیجه مطلوبی نخواهد داشت. برای حرکت در جهت بومی و اسلامی سازی این علوم، مقاله حاضر با هدف شناخت شیوه های نهادینه کردن رفتار در اسلام از روش کیفی و مراجعه به متون دینی به ویژه قرآن کریم و نهج البلاغه استفاده کرده است. شیوه های دینی چون تغییر ظاهر ، تحول باطن، مداومت و محافظت بر عمل ، ارائه الگوی مناسب رفتاری، حسن خلق، عمل به وعده های داده شده، نظم در کار و تعیین مکان و زمان مشخص و ثابت برای انجام کار، نیز ارائه استدلال های منطقی برای انجام رفتار می توانند به نهادینه کردن رفتار در اعضای جامعه منجر شوند.

زمینه و هدف: تخلفات و آسیب های اجتماعی از جمله ناهنجاری های جامعه انسانی هستند. این پژوهش به تعیین، تبیین و اولویت بندی آموزه های قرآنی و رواییِ بازدارنده از تخلفات و آسیب های اجتماعی پرداخته است. بنابراین هدف اصلی این پژوهش احصای مؤلفه های اثرگذار در پیشگیری از تخلفات اجتماعی بر اساس قرآن کریم و روایات اسلامی می باشد. روش شناسی: این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت، در زمره تحقیق های توصیفی- تحلیلی و از نظر رویکرد از نوع آمیخته به شمار می رود. همچنین در پژوهش حاضر از روش مدل سازی ساختاری تفسیری استفاده شد. بنابراین اطلاعات اولیه با مراجعه به اسناد قرآنی گردآوری و مفاهیم مورد نیاز با روش تحلیل محتوا استخراج گردید. با پالایش و طبقه بندی مفاهیم، نمودار هندسیِ تعامل مؤلفه ها ترسیم شد، و ماتریس قدرت نفوذ و وابستگی مؤلفه های تحقیق ارائه گردید. یافته ها: در این پژوهش متغیرهای تقوا و خودکنترلی به ترتیب در ناحیه نفوذی قرار گرفتند، که نشان دهنده بیشترین میزان اثرگذاریِ متغیرهای یادشده در پیشگیری از تخلفات اجتماعی است. متغیرهای صبر و بردباری، عدالت و احسان، به سبب داشتن رابطه متقابل با دیگر متغیرها در ناحیه پیوندی قرار گرفتند. متغیر نظم و انضباط در ناحیه وابستگی قرار گرفت که نشان دهنده اثرگذاری حداقلی و اثرپذیری حداکثری آن در مدل پژوهش است. نتیجه گیری: بر اساس آموزه های قرآنی و روایی تقوا، خودکنترلی و صلاحیت های درونی مهم ترین مؤلفه هایی هستند که مانع بروز تخلف در اجتماع شده، و رعایت حقوق افراد را در تعاملات میان فردی تضمین می کنند.

زمینه و هدف: تنبیه در نظام اسلامی دارای اهداف، اصول و روش های ویژه ای است که در متون اسلامی تبیین شده است. هدف از این تحقیق، بررسی فصل سیزدهم از آیین نامه انضباطی نیروهای مسلح و تعیین میزان انطباق پذیری آن با آیه های قرآن و روایات اسلامی و یافتن خلل های احتمالی است، تا اولاً بستری برای تبیین ضرورت اجرای تنیبه به روش اسلامی و گفتمان سازی درمورد آن فراهم گردد، و ثانیاً باتوجه به آشکارشدن خلأها و موارد مغفول مانده، گامی درجهت اصلاح و تکمیل آیین نامه انضباطی برداشته شود. روش: تحقیق حاضر را با رویکرد کیفی و به روش داده بنیاد انجام دادیم. به منظور استخراج گزاره های موردنظر از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده کردیم. برای مطالعه ادبیات تحقیق از نرم افزارهای قرآنی و کتاب های تفسیری شیعه و اهل سنت استفاده کردیم. برای سازماندهی گزاره ها از نرم افزار سیتاوی و مکس کیودی ای بهره گرفتیم. در فرایند تولید نظریه داده بنیاد سه نوع کُد گذاری باز، محوری و انتخابی انجام دادیم و الگوی نهایی تحقیق ترسیم نمودیم. یافته ها: مطالعه تطبیقی آیین نامه انضباطی با آموزه های اسلامی نشان داد که در موارد بسیاری قابلیت تطبیق وجود دارد، اما درعین حال مواردی در آیین نامه مغفول مانده است که عبارتند از: لزوم تنبیه بجا، به موقع و به اندازه؛ لزوم پرهیز از تنبیه بیش ازظرفیت؛ لزوم تنبیه همراه با رفق و نرمی؛ پرهیز از تنبیه خشونت آمیز؛ لزوم تنبیه به صورت مرحله ای و آغاز از مراتب خفیف و ضعیف و پرهیز از تکرار زودهنگام تنبیه. نتیجه گیری: برای پیشگیری از آسیب های احتمالی لازم است موارد مغفول مانده در حوزه های آداب و اصول تنبیه در آیین نامه انضباطی لحاظ شوند و به تمامی فرماندهان و مدیران در رده های مختلف ابلاغ شوند.

زمینه و هدف: درس روخوانی و ترجمه قرآن کریم یکی از درس های اجباری برای کلیه رشته های تحصیلی دانشگاه علوم انتظامی امین است و سنجش میزان اثربخشی این درس در برنامه ریزی های دانشگاه برای ارتقای مهارت روخوانی و دانش ترجمه دانشجویان اهمیت زیادی دارد. هدف این تحقیق تعیین میزان اثربخشی آموزش در ارتقای مهارت روخوانی و دانش ترجمه دانشجویان در دانشگاه علوم انتظامی امین بوده است. روش: این تحقیق در زمره تحقیق های کاربردی با رویکرد کمّی و از نوع تحقیق های شبه آزمایشی است که به وسیله پیش آزمون و پس آزمون محقق ساخته انجام شد. روایی ابزار در قالب نسبت روایی محتوا (CVR) و شاخص روایی محتوا (CVI) اندازه گیری و تائید شد. پایایی با فرمول کادر و ریچاردسون محاسبه شد که برای ابزار تحقیق عددِ 891/0 به دست آمد و تأیید گردید. تعداد جامعه تحقیق 94 نفر و تعداد نمونه 70 نفر بود که با استفاده از فرمول کوکران محاسبه و به صورت تصادفی انتخاب شدند. برای توصیف داده ها مؤلفه هایی از قبیل میانگین، انحراف استاندارد، واریانس، میانه، مد و ... و در تحلیل استنباطی از آزمون مقایسه تی زوجی استفاده نمودیم. داده های تحقیق را با نرم افزار مینی تب 18 تحلیل کردیم. یافته ها: یافته های تحقیق نشان داده است که آموزش روخوانی و ترجمه قرآن کریم به میزان 47/30 مهارت روخوانی و دانش ترجمه دانشجویان را ارتقا بخشیده است. پراکنشِ زیاد پیش آزمون با مقدار عددی 501/3 ثابت کرد که دانشجویان در درسِ یادشده از نظر مهارت روخوانی و دانش ترجمه در یک سطح نیستند. نتیجه گیری: با توجه به ارتقای میانگین نمرات دانشجویان از حدود 13 به حدود 19 نتیجه می گیریم که اجرای برنامه آموزشی یادشده به نحو مطلوبی اثربخش بوده است. پراکنش زیاد نمرات در پیش آزمون حاکی از آن است که در برنامه ریزی های آموزشی مربوط به درس قرآن کریم بایستی به تفاوت های زمینه ای دانشجویان توجه شود.

زمینه و هدف: در کاهش آسیب های شغلی، پیشگیری بر درمان مقدم بوده و با از بین بردن شرایط و انگیزه ها قابل مهار است. با درک این مهم، هدف اصلی تحقیق حاضر شناسایی عوامل مؤثر بر پیشگیری از آسیب های شغلی کارکنان فرماندهی انتظامی ج.ا.ا بر مبنای آیات و روایات می باشد. روش: تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه اجرا، کیفی مبتنی بر تحلیل مضمون است. جامعه آماری مشتمل بر قرآن کریم، تفاسیر و کتاب های معتبر روایی است. روش نمونه گیری هدفمند بود، و برای تجزیه وتحلیل داده ها از روش «تحلیل مضمون» استفاده شد. یافته ها: عوامل مؤثر بر پیشگیری از آسیب های شغلی کارکنان فرماندهی انتظامی ج.ا.ا مبتنی بر آیات قرآن کریم شامل 22 مضمون در ذیل مضامین اصلی انذار و تبشیر و از منظر روایات شامل 42 مضمون در ذیل ابعاد اعتقادی، معرفتی، رفتاری و نظارتی (خودنظارتی و دیگر نظارتی) است. نتیجه گیری: عوامل شناسایی شده مؤثر بر پیشگیری از آسیب های شغلی کارکنان از منظر آموزه های قرآن کریم و روایات معصومان (ع)، مجموعاً مشتمل بر 64 مورد بود. این مؤلفه ها به دلیل دربرداشتن مبانی نظری قوی اعتقادی و شناخت از ابعاد وجودی انسان و توجه ویژه به نوع آسیب های روحی - روانی انسان و راه های پیشگیری و درمان اصولی، در صورت کاربست صحیح و نهادینه شدن در نهاد افراد می تواند به کاهش آسیب های شغلی کارکنان فرماندهی انتظامی ج.ا.ا منجر شود و راهگشای سازمان در مواجهه با چالش ها و معضل های مأموریتی پیش رو در این زمینه باشد.