فاطمه سادات طاهری

فاطمه سادات طاهری

مدرک تحصیلی: استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین

فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۲۲ مورد.
۱.

دگردیسی اسطوره در غزل های حسین منزوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) دوره ۱۶ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۶۱ 332 - 360

کلیدواژه‌ها: شعر معاصر غزل نو اسطوره نو تلفیق اساطیر حسین منزوی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰ تعداد دانلود : ۳۷
حسین منزوی (۱۳۲۵- ۱۳۸۳) با به کارگیری زبان امروزی و تحوّلاتی که در عرصه غزل به وجود آورده است، جزءِ نوآوران این عرصه شمرده می شود. از ویژگی های بارز غزل های منزوی استفاده از اساطیر به ویژه اسطوره های ملی و حماسی است. شیوه پردازش این اسطوره ها و گاه گزینش یکی از ویژگی های این اساطیر، نشان دهنده اهمیت آن جنبه، از نظر منزوی است؛ هرچند عناصر اسطوره ای رایج نیز در غزل های منزوی حضوری پررنگ و برجسته دارند. نگارندگان با روش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر متن غزلیات منزوی با پاسخ به این پرسش بنیادی که منزوی چگونه و با چه شگردی، ساختار دیگری از تلمیحات اسطوره ای را در غزلیات خود طرح می کند؟ می کوشند نگاه دیگرسانِ شاعر به این عناصر اسطوره ای را کشف و استدلال کنند، تلفیق اساطیر سبب درهم شکستن زمان و مکان در غزل های منزوی شده و این کارکرد، به بازآفرینی اسطوره ها و بازتولید روایات تاریخی و داستانی در بافتی نو و دارای ظرفیّت های معنایی و دلالت گریِ تازه در شعر منزوی منجر شده است. تغییر نقش اسطوره ها به صورت کاربرد اساطیر مذهبی در شعر تغزلی یا اساطیر عرفانی در شعر ملی، تلفیق اسطوره ها با طبیعت، تبدیل شدن اسطوره به استعاره مفهومی، شکل گیری خیال های نو سوررئالیستی و اندیشه تکامل به واسطه توجه خاصّ وی به کارکردهای اساطیری خورشید از جمله مواردی است که از شگردهای نوگرایانه منزوی در کاربرد عناصر داستانی و اسطوره ای شمرده می شود.
۲.

بازنمایی خاستگاه ها و ابعاد خشونت علیه زنان در ادبیات واقع گرا (با تمرکز بر رمان سال بلوا اثر عباس معروفی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات پارسی معاصر سال ۱۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۳۷) 1-37

کلیدواژه‌ها: زن ایرانی خشونت خاستگاه حیطه ها رمان سال بلوا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸ تعداد دانلود : ۲۹
در پژوهش فرارو مسئله خشونت علیه زن ایرانی که واقعیتی غیرقابل انکار و بحرانی تاریخی و اجتماعی است، واکاوی شده است. در این پژوهش ابتدا مفهوم خشونت، خاستگاه ها و حیطه های اثرگذاری آن تبیین شده، سپس این حیطه های اثرگذاری و ابعاد خشونت در رمان واقع گرای سال بلوا اثر عباس معروفی بررسی شده است. نگارندگان با روش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر متن رمان سال بلوا، این مسأله محوری را که خشونت علیه زن و ابعاد آن در رمان سال بلوا چگونه بازتاب یافته و از چه خاستگاه هایی منشعب شده است؟ بررسی کرده و دریافته اند خشونت علیه زنان با خاستگاه ها و ابعاد مختلف آن در بافت و ساختار فرهنگی- اجتماعی جامعه تنیده و عباس معروفی این واقعیت تاریخ اجتماعی را به شیوه های مختلف در سال بلوا بازتاب داده است؛ همچنین بر اساس نتایج به دست آمده بالاترین بسامد تأثیرگذاری خشونت مربوط به حیطه روانی و عاطفی است؛ علاوه بر آن خشونت هایی که از سایر خاستگاه ها نشأت گرفته اند نیز در نهایت اثرات سوءِ خود را بر ساحت روانی و عاطفی زنان بر جای خواهند گذاشت
۳.

برجسته سازی های زبانی در اشعار آیینی سید حمیدرضا برقعی برمبنای الگوی زبان شناختی لیچ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فنون ادبی سال ۱۵ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۴۵) 47 - 72

کلیدواژه‌ها: الگوی زبان شناحتی لیچ برجسته سازی هنجارگریزی قاعده افزایی (توازن) اشعار آیینی سید حمیدرضا برقعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸ تعداد دانلود : ۶۴
مقاله حاضر برجسته سازی های زبانی در اشعار آیینی سید حمیدرضا برقعی (۱۳۶۲) را برمبنای الگوی زبان شناختی جفری لیچ (۱۹۳۶- ۲۰۱۴) بررسی می کند. اشعار آیینی برقعی به سبب برخورداری از عوامل برجسته سازی های زبانی - شامل هنجارگریزی و توازن- در بین آیینی سرایان معاصر امتیازات خاصی دارد؛ ازاین رو نگارندگان به شیوه تحلیلی توصیفی مبتنی بر متن اشعار برقعی با پاسخ به این پرسش ها که کدام مؤلفه های برجسته سازی در شعر برقعی دیده می شود، وی در به کارگیری کدام عناصر مهارت بیشتری از خود نشان داده و برجستگی های زبانی او در راه انتقال عاطفه و اندیشه های شاعر چقدر مؤثرند؟ کوشیده اند برجسته سازی های زبانی شاعر را طبق الگوی زبان شناختی «جفری لیچ» تبیین کنند. بررسی های انجام شده نشان می دهد برقعی از مؤلفه های هنجارگریزی و قاعده افزایی (توازن) در شعر خود استفاده کرده است و هنجارگریزی ها و توازن های معنایی در شعر وی بر دیگر مقوله های هنجارگریزی و قاعده افزایی افزونی دارند. برقعی از بین هنجارگریزی های معنایی به ترتیب انسان پنداری و جسم پنداری ازطریق شگردهای استعاره، کنایه و تشبیه را بیش از دیگر عناصر به کار برده است و از بین شگردهای قاعده افزایی، عناصر حاصل از مشابهت نسبت به عناصر حاصل از تضاد بسامد بیشتری دارند؛ پس می توان گفت عوامل برجسته سازی های زبانی در کنار زبان فصیح و روان شاعر، نشان دهنده برخورداری شاعر از توانایی به کارگیری قابلیت های متنوع زبانی و اعتلای جایگاه شعر اوست.
۴.

کشف المحجوب ترجمه ای نه از آنِ ناصر خسرو بر پایه تحلیل سبک شناسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادب عرفانی (گوهر گویا) سال ۱۷ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۵۰) 25 - 44

کلیدواژه‌ها: سجستانی کشف المحجوب ترجمه ناصرخسرو

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۴ تعداد دانلود : ۱۵۷
بیان مسئله:«کشف المحجوب»رساله ای است فارسی از ابویعقوب اسحاق بن احمد سجستانی که موضوع آن حکمت در مذاق اسماعیلیان است .سوالات و مبهماتی از این دست که آیا این کتاب به زبان عربی نگاشته شده یا فارسی و در صورت ترجمه بودن ،مترجم آن ناصرخسرو است یا دیگری و آیا در فرایند ترجمه اصل عربی آن دستخوش حذف شده یا نه،از دیرباز معرکه آراء و نظریات پژوهشگرانی چند بوده است.روش: این جستار با روش تحلیلی – آماری و با تکیه بر سنجش آثار بازمانده از سجستانی و ناصرخسرو و بر اساس مؤلفه های سبک شناختی، انجام گرفته است.یافته ها و نتایج: در این پژوهش اثبات کرده ایم که سجستانی رساله کشف المحجوب را به زبان عربی نگاشته و بعدها به خامه یکی از همکیشان او به فارسی گزارش شده، شیوه ترجمه و ساختار و سبک نوشتار کتاب نشان می دهد که زمان ترجمه نباید از قرن چهارم و ابتدای قرن پنجم فراتر برود. دیگر آنکه کتاب در فرایند ترجمه دستخوش کاستی و تحریف نشده است و مهمتر از همه اثبات کردیم که خلاف نظر پاره ای از محققان نامدار غربی و شرقی مترجم این رساله ناصرخسرو قبادیانی نیست.
۵.

تأملی برآداب کهن رزم و جنگاوری بر اساس دارابنامه بیغمی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه فرهنگ و ادبیات آیینی دوره ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲

کلیدواژه‌ها: آداب و رسوم رزم و جنگاوری حماسه عاشقانه قبل از اسلام دارابنامه محمد بیغمی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۸ تعداد دانلود : ۱۱۷
مقاله حاضر به بررسی دارابنامه (887 ه.ق) یا به تعبیر دقیق تر فیروزشاه نامه می پردازد. دارابنامه، یکی از کهن ترین حماسه های عاشقانه و عامیانه فارسی ایران قبل از اسلام است که محمد بیغمی آن را درباره قهرمانی های فیروزشاه پسر داراب کیانی روایت کرده و محمود دفترخوان آن را نگاشته است. نویسنده مقاله با توجه به این نکته که داستان های عامیانه کهن می توانند منبع ارزشمندی برای کشف آداب و رسوم دوران روایت داستان نیز باشند، درنظر دارد با استفاده از رویکرد توصیفی- تحلیلی مبتنی بر متن دارابنامه بیغمی -که حماسه ای عاشقانه (رمانس) است- گوشه هایی از آداب و رسوم جنگاوری ایران کهن را بازنماید؛ ازاین رو می کوشد با پاسخ به این پرسش که آیین رزم و جنگاوری در دارابنامه بیغمی چگونه است و آداب و رسوم جنگاوری این داستانِ متعلق به ایران پیش از اسلام، چقدر با آداب و رسوم اسلامی و دوران نویسنده مطابقت دارد؟، تبیین کند داستان های عامیانه از جمله دارابنامه، علاوه بر تبیین آداب و رسوم مرسوم در ایران کهن و دوران پیدایش خود، آداب رایج دوران کتابت داستان را نیز منعکس می کنند؛ چنانکه می توان گفت بسیاری از آیین های مرسوم رزم در دارابنامه بیغمی، متعلق به عصر اسلامی است؛ به گونه ای که این اثر را از نظر ویژگی های رزمی می توان با شاهنامه ها، فتوت نامه ها وآثار پهلوانی فارسی مطابقت داد.
۶.

مقایسه «سؤال و جواب» در غزل سنّتی و معاصر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات پارسی معاصر سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۳۲) 139 - 171

کلیدواژه‌ها: سؤال و جواب مناظره غزل سنتی غزل معاصر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۴ تعداد دانلود : ۲۴۶
سؤال و جواب به عنوان یکی از رایج ترین انواع مناظره، گفتگوی بین دو نفر را با ابیاتی که با فعل «گفت» و مشتقات آن آغاز می شود، تبیین می کند. این گونه مناظره ها با خودستایی، تفاخر، سرزنش رقیب و مجاب کردن حریف همراه است و معمولاً به پیروزی یکی از طرفین مناظره منجر می شود. شاعران معاصر نیز در اشعار عاشقانه و اجتماعی خود به فراوانی از شیوه سؤال و جواب استفاده کرده اند و بیش از تفاخر و رقابت به مکالمه و تعامل و ایجاد فضایی چندصدا و گفتگومند پرداخته اند. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی با پاسخ به این پرسش ها که سؤال و جواب در غزل های سنّتی و معاصر چه تفاوت هایی با هم دارند و عوامل ایجادکننده این تفاوت ها چیست؟، استدلال می کند شعر معاصر به دلیل دگرگونی های حاصل از شرایط سیاسی و اجتماعی و درنتیجه تغییر جهان بینی و خطّ مشی شاعران، به سمت گفتگو حرکت می کند و هدف سؤال و جواب در غزل معاصر، روشن کردن موضوع و رسیدن به نقطه اشتراک است نه تخریب و پیروزی بر طرف مقابل و معمولاً بدون قضاوت پایان می یابد و نتیجه گیری بر عهده خواننده گذاشته می شود.
۷.

شیوه های نوآوری در مناظره های شعر نیمایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: شعرپژوهی سال چهاردهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۵۲) 167 - 196

کلیدواژه‌ها: شخصیت های نمادین کارناوال گروتسک گفت وگوی باختینی مناظره های نو

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۶ تعداد دانلود : ۲۵۴
شیوه های نوآوری در مناظره های شعر نیمایی   فاطمه سادات طاهری * مرضیه همتی * *   چکیده مناظره، اسلوبی بیانی است که پیشینه ی آن به ایران پیش از اسلام برمی گردد. شاعران هر دوره برای دستیابی به اهدافی که با توجه به ذوق و قریحه ی شاعران و جهان بینی رایج در آن دوره تغییریافته، مناظره سرایی کرده اند. فضای فکری، اجتماعی و سیاسی حاکم بر جامعه ی معاصر، تحولات گسترده ای در مناظره سرایی ایجاد کرده است؛ ازاین رو نگارندگان با رویکرد توصیفی- تحلیلی و پاسخ به این پرسش های بنیادی که مناظره های نیمایی فارسی با مناظره های سنتی چه تفاوت هایی دارند و این نوآوری ها در چه عواملی ریشه دارد؟ استنتاج می کنند: برخلاف مناظره های سنتی که همواره از دوطرفِ حقِّ مطلق و باطل مطلق تشکیل شده اند و یکی از طرفین قدرتمندانه پیروز می شود و طرف مقابل به شدت شکست می خورد، در مناظره های نیمایی اغلب طرفین مناظره به یکدیگر کمک می کنند تا هردو به حقیقت نزدیک شوند. شاعران معاصر در قالب و فرمی نو که حاصل آزادی بیان در آفرینش هنری است، فضایی تعاملی ایجاد می کنند و در این فضای تعاملی به گفت وگو های دونفره، چندنفره یا خودگویی و حدیث نفس می پردازند و با بهره گیری از شخصیت های نمادین، کارناوال و آشتی دادن عناصر متضاد در فضای مکالمه ای به نقد اجتماعی می پردازند و به طورمعمول با بهره گیری از گزاره های خطابی، فضایی چندصدا می آفرینند. واژه های کلیدی: شخصیت های نمادین، کارناوال، گروتسک، گفت وگوی باختینی، مناظره های نو.    * استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان taheri@kashanu.ac.ir (نویسنده ی مسئول) ** دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان marziehhemati@yahoo.com تاریخ دریافت مقاله: 23/6/1400                   تاریخ پذیرش مقاله: 2/11/1400
۸.

تحلیل رتوریکی صناعات ادبی در قصاید ناصرخسرو(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های دستوری و بلاغی سال ۱۲ بهار و تابستان ۱۴۰۱شماره ۲۱ 199 - 232

کلیدواژه‌ها: رتوریک اقناع ناصرخسرو قصیده صناعات ادبی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۰ تعداد دانلود : ۴۱۶
مقاله حاضر نقش رتوریکی صناعات ادبی در قصاید ناصرخسرو را بررسی می کند. از میان عوامل مؤثر بر فرایند ارتباط، تأکید بر پیام موجب ایجاد نقش شعری و ادبی زبان می شود؛ ازاین رو گاهی برخی از شاعران برای انتقال پیام و اندیشه خود از زبان شعر استفاده می کنند؛ چنانکه ناصرخسرو با تبیین حقایق عقلی و اعتقادات مذهبی خود در قصاید خطابه مانند خویش، درپی انتقال پیام و اقناع مخاطب است. نگارنده با رویکردی توصیفی- تحلیلی مبتنی بر قصاید ناصرخسرو می کوشد با پاسخ دادن به این پرسش بنیادی که اگر طبق نظر صاحب نظران، ناصرخسرو برای ایجاد ارتباط با مخاطب و اقناع و انتقال اندیشه های خویش، زبان شعر را به کار گرفته، کاربرد فراوان بعضی از صناعات ادبی در اقناع مخاطب ناصرخسرو چه نقشی دارند و شاعر برای رسیدن به این هدف از چه آرایه هایی استفاده کرده است؟ ناصرخسرو با به کارگیری انواع آرایه های ادبی، به ویژه اقسام تکرار، تلمیح به آیات و روایات، اقتباس، تضاد، تشبیه های متعدد محسوس به محسوس و استعاره های زودیابِ مبتنی بر تشبیه های بلیغ مصراع یا بیت قبل از خود به اقناع مخاطب و تقویت و تکمیل پیام رسانی خویش می اندیشد نه آرایش و زیبایی اشعارش؛ حتی می توان گفت اهمیت پیام و اقناع مخاطب، خود مایه دشواری زبان، جابه جایی های نحوی، سنگینی وزن و کاربرد آرایه های ادبی در شعر ناصرخسرو شده است.
۹.

بررسی سبک شناسانه رساله کمال اظهری شیرازی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) دوره ۱۴ بهار ۱۴۰۱ شماره ۵۱ 372 - 405

کلیدواژه‌ها: ویژگی های زبانی ادبی و فکری اظهری شیرازی رساله کمال

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۹ تعداد دانلود : ۲۵۹
مقاله حاضر سبک اشعار بوداق اظهری شیرازی (ت.991)، شاعر گمنام عهد صفوی را بررسی می کند. دیوان اشعار اظهری که آن را رساله کمال نامیده است، بیش از ده هزار بیت دارد؛ ولی هنوز به چاپ نرسیده است. دانسته های ما درباره شاعر به آنچه از اشعار او به دست می آید، محدود می شود و حتی در تذکره ها هم نامی از او نیامده است. نگارنده با رویکرد توصیفی- تحلیلی با پاسخ به این پرسش ها که اظهری در اشعار خویش از چه سبکی پیروی می کند و اشعار او در سه سطح زبانی، ادبی و فکری چه ویژگی هایی دارند؟ می کوشد استدلال کند شاعر از نظر ویژگی های زبانی به شعر سبک خراسانی گرایش داشته و جنبه های ادبی اشعار او، ویژگی های شعری سبک عراقی را فرایاد می آورد. اظهری به شعر خاقانی و انوری توجه خاصی داشته و بارها نیز به این موضوع اشاره کرده است. از مضامین اصلی رساله کمال اظهری می توان به مدح و منقبت، عشق مجازی و گاه عشق وقوعی و واسوختی، توصیف معشوق، هجو، هزل و ساقی نامه اشاره کرد. کاربرد واژه های کهن، کاربرد شکل کهن واژه ها و لغات و ترکیبات عربی، ترکیب سازی، قواعد دستوری کهن، به کارگیری تشبیه های مرکب، تفضیل و مضمر، استعاره های مکنیه و بیشتر از نوع شخصیت بخشی، تصویرآفرینی، تلمیح، اضافه های تلمیحی و اساطیری، حُسن تعلیل، تضاد، تناسب و تکرار از ویژگی های چشمگیر سبکی اوست که نگارنده را که دیوان اشعار اظهری را تصحیح کرده است، بر آن می دارد تا برای اولین بار در این مقاله، ویژگی های سبک شناسی شعر او را تبیین و به شناخت جایگاه او در شعر فارسی کمک کند.
۱۰.

«مؤلفه های نوع تعلیمی در رساله کمال اظهری شیرازی»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادبیات تعلیمی سال چهاردهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۵۳ 162-196

کلیدواژه‌ها: اظهری شیرازی دیوان اشعار آموزه های تعلیمی شگردهای تعلیمی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۴ تعداد دانلود : ۲۲۶
بوداق اظهری شیرازی، شاعر ناشناخته قرن دهم و یازدهم هجری، مجموعه اشعاری 10385 بیتی دارد که آن را رساله کمال نامیده است. نگارندگان این پژوهش مؤلفه های تعلیمی اظهری را در اشعار وی بررسی می کنند؛ نیز با شیوه توصیفی تحلیلی مبتنی بر اشعار اظهری درپی پاسخگویی به این پرسش هستند: «در رساله کمال اظهری کدام آموزه های تعلیمی وجود دارد و شاعر از چه شگردها و شیوه هایی برای تبیین آن ها استفاده کرده است؟». با پاسخ به این پرسش استدلال می کنند که نعت و منقبت خاندان نبوت و امامت (ع)، مدح سلاطین صفوی، عشق مجازی، توصیف حوادث زندگی و هجو و هزل از مضامین اصلی شعر اظهری است؛ اما شاعر، مانند بسیاری از شاعران پیشین، در قالب ها و مضامین متنوع شعریِ خود گاهی به شکل مستقل و گاهی در لابه لای مضامین و انواع ادبی دیگر به تعلیم خیر و نیکی (روش ایجابی) به مخاطبان خاص و عام خویش یا بازداشتن آن ها از زشتی ها و بدی ها (شیوه سلبی) پرداخته است. اظهری تعالیم خود را به دو شیوه مستقیم و غیرمستقیم به مخاطب آموزش داده است؛ همچنین از شگردهای قصه گویی، خطاب النفس (تجرید)، استشهاد به آیات و داستان های قرآنی، به کارگیری تمثیل و ارسال المثل، مناجات، سوگندنامه، شکوه و گلایه، زشت نگاری (هزل و هجو) و قصه از زبان حیوانات استفاده کرده است.
۱۱.

بازنمایی اعتقادات شیعی اظهری شیرازی در قصاید رساله کمال وی

نویسنده:
منبع: مطالعات ادبیات شیعی سال ۱ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳ 161 - 197

کلیدواژه‌ها: اعتقادات شیعی تحمید منقبت معصومین علیهم السلام قصاید اظهری شیرازی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۳ تعداد دانلود : ۱۷۴
مقاله حاضر باورهای اعتقادی و مذهبی بوداق اظهری شیرازی، شاعر قرن یازدهم را در قصاید او بررسی می کند. ازآنجاکه قصیده، قالبی است که شاعر برای تبیین موضوعی آگاهانه و مقصودی ازپیش اندیشیده به کارمی گیرد، اختصاص اکثر قصاید دیوان اظهری به منقبت اولیای دین به ویژه امیرمؤمنانعلیهم السلام یقیناً انعکاس دهنده اندیشه های دینی و اعتقادی اوست؛ بنابراین نگارندگان با رویکرد توصیفی- تحلیلی مبتنی بر قصاید اظهری و پاسخ به این پرسش ها که با مطالعه قصاید اظهری کدام مؤلفه های اعتقادی وی آشکار می شود و شاعر چه شیوه هایی را برای تبیین این عقاید به-کارگرفته است؟ استنتاج می کنند تحت تأثیر رسمیت یافتن تشیّع در دوره صفویان، اظهار اعتقادات مذهبی نزد اظهری بر دیگر مضامین شعری اولویت داشته است. اظهری در 52 قصیده از 83 قصیده دیوان خویش به توحید، نعت و منقبت رسول اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع)، مناجات و ذکر صفات و معجزات ایشان پرداخته است؛ چنانکه می توان گفت بیش از دوسوم قصاید اظهری بیانگر اعتقادات شیعی شاعر است و تحت تأثیر همین عقاید، معدود قصاید مدحی او نیز دستمایه درخواست قرار نگرفته است. این موضوع و همچنین تجلّیِ اوج هنر شعری شاعر در قصاید اعتقادی اش نشان دهنده اوج ارادت خالصانه اظهری به بزرگان دین است که یقیناً رسمیت یافتن و رواج تشیّع و اعتقادات و دیدگاه های شاهان صفوی بر این موضوع بسیار مؤثر بوده است.
۱۲.

معرفی رساله کمال اظهری شیرازی به همراه تحلیل ساختاری و محتوایی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن شناسی ادب فارسی سال سیزدهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۵۰) 97 - 118

کلیدواژه‌ها: نسخه خطی رساله کمال نامه اظهری شیرازی تحلیل ساختاری و محتوایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۷ تعداد دانلود : ۲۸۰
در این مقاله، بوداق اظهری شیرازی (ت. 991 ق.) و دیوان اشعار وی معرفی شده که نویسنده، آن را رساله کمال نامیده است. درباره این شاعر گمنامِ عصر صفوی و دیوان اشعار او تاکنون پژوهشی انجام نشده است. کتابت دیوان او از 1030 ق. شروع شد و حداقل سرودن آن تا 1059 ق. طول کشید؛ از این اثر تنها یک نسخه خطی به خط خود شاعر در کتابخانه مدرسه سپهسالار وجود دارد که اینک در دست تصحیح است. نگارنده با رویکردی توصیفی تحلیلی مبتنی بر متن اشعار شاعر و مراجعه به منابع تاریخی عصر صفوی با پاسخ دادن به این پرسش که «اظهری کیست و دیوان اشعارش ازنظر ساختاری و محتوایی چه ویژگی هایی دارد؟» می کوشد ضمن معرفی نسخه با تحلیل محتوا و ساختار اشعار شاعر تاحدّ ممکن به شناخت وی و شعر او کمک کند؛ با بررسی های انجام شده مشخص می شود، دیوان شاعرْ دو دیباچه منثور و 10385 بیت در قالب های قصیده، غزل، قطعه، مثنوی و رباعی دارد. قصاید شاعر بیشتر به منقبت خاندان نبوت علیهم السلام به ویژه امیرمؤمنان (ع) و مدح سلاطین صفوی اختصاص یافته است. مضمون اصلی غزل ها نیز عشق مجازی است که گاهی به وقوع گویی و واسوخت سرایی نیز می انجامد. قطعات و مثنوی های او تبیین کننده اندیشه ها و وقایع زندگی او و دربردارنده هجو، هزل و ماده تاریخ است. بیشتر رباعیاتش درباره عشق سروده شده است و مفاخره سرایی در همه قالب های شعری وی به فراوانی یافت می شود. افعال و واژه های کهن، تقلید از سبک گذشتگان و توجه به شاعران پیشین به ویژه خاقانی، انوری و حافظ در ساختار صوری و معنایی شعر او آشکار است.
۱۳.

باورسازی و باورسوزی در غزلیات سنایی و بررسی ارتباط آنها با گرایش های عارفانه وی: خوانش ساختارگرا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) دوره ۱۳ تابستان ۱۴۰۰ شماره ۴۸ 307 - 339

کلیدواژه‌ها: غزلیات سنایی خوانش ساختارگرا باورسازی و باورسوزی مضامین قلندرانه وارونه سازی معنایی تناقض گویی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۳ تعداد دانلود : ۲۵۳
مقاله حاضر به بررسی مصادیق باورستیزی در غزلیات سنایی بر مبنای خوانش ساختارگرا می پردازد. عرفان و تصوف به دلیل نگرش متفاوت به خدا، جهان و انسان برای نخستین بار مفاهیم باورستیز را در ادبیات فارسی متجلی کرد و با تعابیر و شگردهای متفاوت بی اعتباری باورها و اندیشه های معتاد را مطرح کرد. با توجه به تقدم سنایی در بازنمایی منسجم مضامین عرفانی در شعر فارسی و توجه وی به جوهر فرهنگ، نگارنده با استفاده از رویکرد توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش های بنیادی که سنایی برای دگرگونی باورهای رایج در روزگار خویش چه شگردها و شیوه هایی را به کارگرفته؟، از این کار چه اهدافی داشته؟، این موضوع با گرایش های عارفانه وی چه ارتباطی داشته است؟ و شگردهای وی تا چه اندازه با خوانش ساختارگرا مطابقت دارد؟، می کوشد اثبات کند سنایی به سبب شهامت عرفانی، وارستگی روحانی و قلندرمنشی خود که می تواند تحت تأثیر سُکرگرایی و پیروی او از مکتب خراسان نیز باشد با به کارگیری مضامین قلندرانه و شیوه های وارونه سازی معنایی، تناقض گویی و سخن گفتن از زبان مجانین العقلا به منظور ایجاد تشکیک در اذهان، باورها و اندیشه های هم عصران خویش، مضامین خلاف عادتی آفریده که غریبی این مضامین و شگردهای زیرکانه وی موجب جلب توجه مخاطب شده و توانسته است به طور ناخودآگاه از یک سو موجب دگرگونی باورهای مخاطب و از سوی دیگر موجب پذیرش اندیشه های شاعر یا به تعبیر دیگر باورسوزی و باورسازی شود که این موارد از طریق بررسی مناسبات درونی موجود در متن غزلیات وی به دست می آید که از این جنبه با خوانش ساختارگرا همخوانی دارد.
۱۴.

شیوه های اقناع مخاطب در کشف المحجوب هجویری در آیینه نقد رتوریکی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات عرفانی پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۳۴ ۳۳۲-۳۰۵

کلیدواژه‌ها: اقناع مخاطب کشف المحجوب هجویری تصوف نقد رتوریکی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۴ تعداد دانلود : ۲۵۴
کشف المحجوب هجویری یکی از قدیمی ترین کتاب های عرفانی فارسی است که همواره از جنبه های مختلف به ویژه تعلیم مبانی عرفانی اهمیت داشته و دارد؛ توجه به این اثر تا اندازه بسیاری تحت تأثیر قدرت نویسنده در اقناع مخاطب است. مقاله حاضر با هدف بررسی روش های اقناع مخاطب در کشف المحجوب هجویری با تکیه بر نقد رتوریکی و به روش کیفی و با کاربست شیوه توصیفی تحلیلی نوشته شده و به دنبال پاسخ به این پرسش است که هجویری از کدام شیوه ها برای اقناع مخاطب استفاده کرده و کدام یک از عناصر موجود در کشف المحجوب بر پذیرش خواننده اثرگذار بوده است؟ نتیجه تحقیق نشان می دهد که هجویری با به کارگیری روش هایی مانند ارائه مطالب اخلاقی و انسانی، استفاده از زبانی آشنا، سبکی دوسویه و تعاملی، استدلال، استشهاد و استناد، استفاده از داستان و حکایت و نیز استفاده از صنایع ادبی مانند تمثیل، تشبیه، کنایه و استعاره، برای اقناع مخاطب خود بهره برده است.
۱۵.

بررسی عنوانِ داستان های جنگِ حوزه کودک و نوجوان (دهه شصت و هفتاد)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فنون ادبی سال یازدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۲۷) 51 - 68

کلیدواژه‌ها: عنوان داستان جنگ داستان کودک و نوجوان عوامل درون متنی عوامل برون متنی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۶۰ تعداد دانلود : ۵۸۸
به دلیل اهمیت «عنوان» در خوانش و درک متن و نقش آن در کشف و تحلیل مفاهیم متن، بررسی این موضوع در آثار ادبی کاری شایسته است؛ ازاین رو توجه به عنوان هر داستان نیز نقش مهمی در شناخت درونمایه، موضوع و محتوای آنها دارد. در گزینش عنوان داستان ها عوامل درون متنی و برون متنی نقش مهمی دارند. عوامل درون متنی شامل عناصر داستان و عناصر بلاغی است و عوامل برون متنی شامل شخصیت های تاریخی و اسطوره ای، باورها و عقاید مطرح در جامعه، مکان های خاص و بینامتنیت است. برخی از این عوامل (درون متنی و برون متنی) مانند شخصیت پردازی، درون مایه و توجه به مکان های خاص در گزینش عنوان نقش مهم تری دارند. توجه به عوامل گزینش عنوان در تحلیل ساختار و محتوای داستان های جنگ، ازجمله داستان های کودک و نوجوان، موضوع ارزشمندی است. ساختار عنوان ها در دهه شصت بیشتر ساده است تا ترکیبی؛ با فاصله گرفتن از جنگ، عنوان ها نیز هنری تر می شود و مضامینِ عنوان ها نیز بیشتر به زمان جنگ توجه دارد تا پشت جبهه یا نوستالژی جنگ. به دلیل واقع گرایی داستان های جنگ، به ویژه در دهه شصت، توجه به عناوین عینی (مانند شخصیت ها و مکان های حقیقی)، بیشتر از عناوین ذهنی و دور از ذهن است.
۱۶.

تحلیل محتوایی و ساختاری اشعار سپیده کاشانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کاشان شناسی دوره ۱۲ بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۱۲) 257 - 286
تعداد بازدید : ۹۴۵ تعداد دانلود : ۶۱۳
مقاله حاضر به بررسی ساختاری و محتوایی اشعار سرور اعظم باکوجی معروف به سپیده کاشانی (1315 1371) می پردازد. سپیده از شاعرانی است که افزون بر اشعار اعتراض آمیز پیش از انقلاب خویش در دوران دفاع مقدس هم در برابر تهاجم بیگانگان خروشید. نگارنده می کوشد با بررسی توصیفی تحلیلی اشعار شاعر با پاسخ به این سؤال که شاعر برای انتقال احساسات درونی آمیخته به تجارب عینی خویش چه زبانی را به کار گرفته و به کدام یک از مضامین، قالب ها و تصاویر شعری بیشتر توجه کرده، استنتاج کند سپیده کاشانی که شعر را برای تبیین پایداری مردم، انعکاس رشادت و شهامت رزمندگان، تقویت روحیه شهادت طلبی و ایجاد انگیزه بیشتر برای دفاع از میهن سروده، افزون بر ترکیب آفرینی های متناسب با محتوا و به کارگیری واژه ها و عباراتی که به فضاسازی شعر وی کمک می کند، بر طبق اقتضائات ادب پایداری و مخاطبان خویش که عموم ایرانیان هستند، با زبانی روان و به دور از پیچیدگی و غرابت در قالب های مختلف شعری کلاسیک و معاصر طبع آزمایی کرده و برای افزایش لطافت و زیبایی و در عین حال اثرگذاری بیشتر شعر خویش، تصاویر ادبی مبتنی بر واقعیت و به دور از تصنع و برگرفته از عناصر ملموس طبیعت و سازگار با جنسیت خویش را به کار گرفته است. سپیده از بین شگردهای ادبی، بیشتر به فنون بیان به ویژه استعاره های مکنیه از نوع شخصیت بخشی و تشبیه بلیغ اضافی توجه کرده که این عناصر در ضمن بازتاب خلاقیت و هنر شعری وی به درک خواننده و فضاسازی شعر وی نیز کمک می کند.  
۱۷.

بررسی و تحلیل رسم فقر برپایه متون منثور عرفانی تا قرن هفتم هجری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن شناسی ادب فارسی سال یازدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۴۲) 111 - 125

کلیدواژه‌ها: رسم فقر فقر حقیقی مشایخ متون منثور عرفانی تا قرن هفتم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۸ تعداد دانلود : ۵۱۶
فقر یکی از مهم ترین مراحل سیر و سلوک عرفانی است. سالک در این مرحله با نفی ماسوی الله و اظهار نیازمندی محض به آستان غنی مطلق، به فنای فی الله دست می یابد که غایت عرفان است. افزون بر حقیقت فقر، رسم فقر نیز با تأثیر از قرآن کریم و روایات به سبب اهمیتی که در هدایت انسان و دوری او از انحرافات دارد بارها در سخنان مشایخ و متون متصوفه مطرح شده است که بیان کننده اهمیت این موضوع در سیر و سلوک و رسیدن به آستان الهی است. نگارنده در این مقاله با شیوه توصیفی   تحلیلی مبتنی بر متون منثور عرفانی تا قرن هفتم می کوشد با پاسخ دادن به این پرسش که مشایخ و نویسندگان متون عرفانی درباره رسم فقر چه دیدگاه هایی دارند و نظر ایشان درباره برتری فقر بر غنا یا تقدم غنا بر فقر در سلوک الی الله چیست؟ ثابت کند توجه به رسم فقر و ثمرات و شرایط آن، لازمه سیر و سلوک و رسیدن به حق است. پرداختن به این موضوع همراه با تأکید بر اهمیت فقر و استغنای عرفانی در منابع وحیانی، سخنان مشایخ و عارفان و دیدگاه های ایشان درباره رسم فقر، خود تأییدکننده این موضوع است. همچنین توجه به دوگانگی مفهوم فقر در متون عرفانی و اهمیت هر دو مفهوم آن در سیر و سلوک، به درک صحیح تری از اصطلاح فقر در این متون و دیدگاه های مشایخ می انجامد.
۱۸.

«خوانش واسوخت گرایانه غزلیات سنایی همراه با مقایسه آنها با غزلیات طرز واسوخت»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ادبیات پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۸۳ 101-125

کلیدواژه‌ها: سنایی غزل واسوخت سرایی مضامین واسوخت گرایانه قلندرمسلکی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۹ تعداد دانلود : ۷۰۳
واسوخت سرایی در اصطلاح به اشعاری ساده و فارغ از پیچیدگی های حاصل از آرایه های ادبی معنوی اطلاق می شود که روی گردانی از معشوق درونمایه اصلی آنها را تشکیل می دهد. مقاله حاضر با بررسی توصیفی- تحلیلی غزلیات سنایی با پاسخ دادن به این سؤالات که آیا سنایی در غزلیات خویش به واسوخت سرایی گرایش داشته یا نه و در صورت اثبات این موضوع، واسوخت های او چقدر با موازین طرز مشهور واسوخت مطابقت دارد؟ تبیین می کند سنایی در قرن ششم بدون به کارگیری اصطلاح واسوخت در بسیاری از ابیات خود به طورضمنی و آشکارواسوخت سرایی کرده است؛ در این راستا نگارنده با ذکر شواهد متعددی از غزلیات وی ثابت می کند سنایی از یک سو به دلیل سرخوردگی از معشوق زمینی و از سوی دیگر به سبب دستیابی به عشق متعالی و ابداع قلندرانه سرایی به اعراض از معشوق و سرودن «واسوخت های تمام عیار» که از نظر ساختار و محتوا کاملاً با موازین طرز واسوخت مطابقت دارند، روی آورده است.
۱۹.

زبان شاعرانه نادر ابراهیمی در آتش بدون دود

نویسنده:
منبع: علوم ادبی سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱۱

کلیدواژه‌ها: نادر ابراهیمی آتش بدون دود زبان شاعرانه رستاخیز کلمات موسیقی کلام

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۷۸ تعداد دانلود : ۸۲۰
نادر ابراهیمی نمایشنامه نویس، مستندساز، ترانه سرا و یکی از داستان نویسان برجسته معاصر است که افزون بر داستان های کوتاه خود و دیگر آثارش، رمان هفت جلدی آتش بدون دودرا نوشت که با نگارش آن جایزه "نویسنده برگزیده ادبیات داستانی ۲۰ سال بعد از انقلاب" را به خود اختصاص داد. علاوه بر قدرت داستان نویسی، انتخاب زبان ادبی و نثر شاعرانه، یکی از برجستگی های آتش بدون دودو دیگر آثار ابراهیمی است که وی را به عنوان داستان نویسی صاحب سبک معرفی کرده است. نگارنده این مقاله می کوشد با بررسی توصیفی- تحلیلی این رمان و استخراج شواهد و ویژگی های ادبی و سبک ساز آن به این سؤال پاسخ دهد که چه عواملی موجب شاعرانگی نثر آتش بدون دود وبرجستگی سبک آن شده است. چنین استدلال می شود که  ابراهیمی در آتش بدون دودبا نوشتن داستانی واقع گرایانه درباره مردم ترکمن صحرا و ستم هایی که نسبت به آنها اعمال شده است با انتخاب نثر شاعرانه، زبان ادبی، عناصر موسیقایی و آشنایی زدایی، زبان ساده و آمیخته به لغات گویشی خاص منطقه، ترکیب سازی های ابتکاری، باستانگرایی های قاموسی و نحوی و استفاده از امکانات شعر منثور و شعر کهن، چنان رستاخیزی در کلمات داستان خود ایجادکرده که در کنار محتوای دلنشین داستان، زبان زیبا و شاعرانه داستانش را در خاطر خواننده جاودانه کند.
۲۰.

بررسی آداب و رسوم خانقاهی در متون منثور متصوفه تا قرن هفتم هجری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات عرفانی بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۲۳

کلیدواژه‌ها: خانقاه آداب و رسوم خانقاهی شیخ و متون عرفانی تا قرن هفتم هجری

حوزه‌های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تصوف و عرفان اسلامی کلیات فلسفه‌ تصوف و عرفان
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تصوف و عرفان اسلامی کلیات تاریخ تصوف و عرفان
تعداد بازدید : ۱۹۹۶ تعداد دانلود : ۶۷۶۹
در دوره های اولیه تشکیل تصوف بتدریج صوفیان با محوریت مشایخ برجسته، خانقاه ها را به عنوان بزرگترین و گسترده ترین نهاد اجتماعی متصوفه تشکیل دادند. پس از تثبیت تصوف، خانقاه در عرفان اسلامی- ایرانی به عنوان جایگاه تجمع مشایخ و صوفیان و در نتیجه تربیت مریدان قرار گرفت. خانقاه ها نقش و اهمیت بسزایی در پرورش، تربیت و تکامل مریدان داشتند. از آنجا که برای زندگی مسالمت آمیزِ گروهی، رعایت آداب و مقرراتی خاص ضرورت دارد؛ پس بر طبق این قاعده، بزرگان طریقت نیز برای ایجاد آرامش و فراغت خاطر که لازمه ذکر و عبادت و خودسازی است در نظام خانقاهی که مکانی برای زندگی دسته جمعیِ صوفیان بود به وضع آداب و رسومی خاص پرداختند که این آداب، مقررات لازم الاجرایی را برای مریدان از قبل از ورود ایشان به خانقاه تا هنگام خروج در نظر می گیرد تا ضمن فراهم ساختن امنیت خاطر صوفیان در خانقاه با وضع قوانین خاصِ ناظر بر تنبیه و مجازات افراد خاطی با جلوگیری از بروز اختلاف میان ایشان به تکامل عرفانی و بخصوص اخلاقی آن ها کمک کند. نگارندگان این مقاله می کوشند برای اولین بار به هدف انعکاس نقش و اهمیت خانقاه ها در رشد و تکامل عرفان اسلامی، آداب و رسوم خانقاهی را براساس برجسته ترین متون منثور صوفیه تا قرن هفتم هجری که دوره عرفان عملی محسوب می شود، بازنمایند.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان