سجاد عربی

بررسی رابطه ادبیات با سایر علوم انسانی یکی از رویکردهای ادبیات تطبیقی است و ادبیات را خارج از بافت فرهنگی و مناسبات آن با سایر علوم به درستی نمی توان شناخت. روان شناسی از جمله این علوم است که به تبع آن «نقد ادبی روانکاونه» شکل گرفت. «آلبر دو موپاسان» و «میخائیل نعیمه» تقریباً در یک برهه زمانی واحد می زیستند و شخصیت های اصلی دو داستان کوتاه آنها تحت عناوین ولگرد و کوتوله از دیدگاه نقد روانکاوانه، دارای وضعیتی مشابه هستند و قابلیت واکاوی تطبیقی براساس نظریه شخصیت آلفرد آدلر را دارند. «احساس حقارت»، «عقده حقارت»، «سبک زندگی»، «علاقه اجتماعی» و «غایت زندگی»  مهمترین مولفه های نظریه آدلر به شمار می رود. در این پژوهش با هدف شناخت هرچه بیشتر دو اثر، شخصیت های داستان های آنها و به تبع آن شخصیت خود نویسندگان از لابه لای آثار آنها، تلاش شده است شخصیت اصلی این دو داستان با روش تحلیل محتوا و در چارچوب مکتب آمریکا و براساس نظریه آدلر واکاوی تطبیقی شوند. نتایج تحقیق نشان داد که شخصیت هر دو داستان تحت تاثیرجامعه نابسامان نویسندگان شکل گرفته اند. عقده حقارت در ولگرد ناشی از توجه بیش از حد و همچنین بی توجهی است اما در کوتوله این عقده حقارت از مشکلات جسمی و قباحت منظر نشات می گیرد.

ادبیات تطبیقی علاوه بر مطالعه رابطه ی ادبیات ملت های مختلف با یکدیگر، وارد حوزه رابطه ادبیات با دیگر علوم انسانی نیز می شود. یکی از این علوم، روان شناسی است که در دهه های نخستین قرن نوزدهم پای به عرصه ادبیات گذاشت و نوعی نقد را تحت عنوان «نقد روان شناختی ادبیات» یا «نقد روانکاوانه» پدید آورد. از جمله نظریه های کاربردی در زمینه نقد روانکاوانه، نظریه ی شخصیت فردنگر «آلفرد آدلر» روان شناس اتریشی است که جنبه اجتماعی در آن غلبه دارد و چکیده ی نهایی آن عبارت است از اینکه انسان عضو مهمی از سیستم اجتماعی است و شخصیتش در همین چارچوب شکل می گیرد. تشابهاتی میان شخصیت اصلی دو داستان «ویلان الدوله» محمدعلی جمال زاده و «شورتی» میخائیل نعیمه از منظر نقد روانکاوانه وجود دارد که زمینه تطبیقی آنها  براساس نظریه فردگرای آلفرد آدلر  را فراهم می آورد؛ بنابراین در این پژوهش با هدف شناخت هرچه بیشتر دو نویسنده و داستان های آنها، تلاش می شود شخصیت اصلی آنها با روش توصیفی- تحلیلی و در چارچوب مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی و البته براساس نظریه ی روان شناختی فردنگر آلفرد آدلر بررسی تطبیقی شود. نتایج تحقیق نشان می دهد که شخصیت هر دو داستان تحت تأثیر محیط و شرایط اجتماعی شکل گرفته است. تحقیق همچنین عقده ی حقارت شدید ویلان الدوله و شورتی را نشان داد که در ویلان الدوله ناشی از نازپروردگی و غفلت و در شورتی، از مشکلات جسمی و عضوی نشأت می گیرد. شخصیت دو داستان دو مسیر متفاوت را برای رسیدن به غایت نهایی دنبال می کند که در ویلان الدوله، این غایت، موفقیت و مصلحت شخصی و در شورتی، موفقیت جمعی و مصلحت اجتماعی است.

آراء محمد علی جمال زاده اللغویه والأدبیه کرائد القصه القصیره الفارسیه فی مقدمه مجموعته القصصیه المعنونه ب یکی بود یکی نبود(کان یاماکان)تحتوی على مفاهیم أهمها مفهوم الدیمقراطیه الأدبیه، والتی اعتبرها کثیر من النقاد بیان الأدب الفارسی الجدید. سهوله الفهم لعامه الناس واستخدام اللغه العامیه واختیار الشخصیات القصصیه العادیه من اهل الشارع والسوق و من مختلف الطبقات المجتمع، ووصف عادات الناس وتقالیدها، بساطه الکتابه وسلاستها وتعزیز اللغه الفصحى والحفاظ على التراث اللغوی وإلخ، أهم مظاهر الدیمقراطیه الأدبیه التی أشار جمال زاده إلیها فی هذا البیان. یمکن استنباط مثل هذه الآراء فی أعمال الکاتب العربی الکبیر ورائد القصه القصیره العربیه میخائیل نعیمه وآراءها اللغویه والأدبیه. نسعى من خلال الورقه البحثیه إلى دراسه المفاهیم المرکزیه لمقدمه مجموعه جمال زاده القصصیه فی وجهات النظر الأدبیه واللغویه لمیخائیل نعیمه بناءاً على المنهج الوصفی التحلیلی وفی ضوء نظریه المقارنه المرتکزه على رؤیه ماقبل التخصصات لسزار دومینغز وهان ساسی وداریو فیلانو. أظهرت نتائج البحث أنّه بإمکاننا استنباط المفاهیم المرکزیه للدیمقراطیه الأدبیه فی آراء میخائیل نعیمه اللغویه والأدبیه مع اختلاف أنّ آراء نعیمه لم یتم جمعها فی عمل بعینه بل تشتّتت فی معظم أعماله ویمکن استنباطها من خلال قراءه أعماله المختلفه. تتجلّى ذروه هذه المفاهیم فی مجموعتی یکی بود یکی نبود(کان یاماکان) وکان ماکان القصصیه تطبیقیاً. فإنّ اختلافهما الرئیسی فی هذا الصدد، ینضوی فی التفاصیل ویرتبط بطبیعه اللغه الفارسیه والعربیه وآدابهما.

یکی بود یکی نبود(کان یاماکان) لمحمدعلی جمال زاده وکان ماکان لمیخائیل نعیمه هما مجموعتان من القصص القصیره التی تعتبر النظره المجهریه والنقدیه للقضایا الاجتماعیه من أهم میزاتهما. إنّ تعاصر المؤلفین فی مجتمعین متقاربین إلى حد ما، والمضامین الاجتماعیه لکلا المجموعتین وأسالیب تطرقهما إلى تلک المضامین وتشابههما فی الاسم، قد تسبّب فی تشابه المجموعتین فی مختلف الجوانب خاصه فی مجال معالجتمها النقد الاجتماعی رغم عدم وجود تواصل مباشر بین المؤلفین. یهدف البحث إلى دراسه هاتین المجموعتین القصصیتین فی مجال نقد القضایا الاجتماعیه والتعبیر عن أوجه التشابه والاختلاف بینهما فی هذا المجال ومن ثمّ إنشاء جسر بین الأدبین الإیرانی واللبنانی المعاصر فی القصه القصیره وفق المنهج الوصفی التحلیلی واستناداً إلى المدرسه الأمریکیه للأدب المقارن. خلصت النتائج إلى أنّ أحد الهواجس الرئیسه للمؤلفین فی مجموعتیهما القصصیه کان الانتقاد الشدید والواقعی للوضع الاجتماعی والذی جاء بالاعتماد على مختلف الأسالیب التعبیریه مثل النثر البسیط والعامی واستخدام الأمثال واللغه الغروتیسکیه. یتابع المؤلفان قصصهما النقدیه فی اتجاه الواقعیه متأثّرین بالکُتّاب الأوربیین لتحقیق أهدافهما المرتکزه على المجتمع والتی یمکن أن یصبّ فی تحسین وضع المجتمع.

کان أبوعلی الفارسی من علماء النحو واللغه العربیه فی العصر العباسی، فقد أولی اهتماماً کبیراً بعلوم القرآن خاصه القراءات السبع منها، ودفعه هذا الأمر إلی إبداء آراء نحویه وبلاغیه ولغویه فعاله قد ساهمت فی تطویر العلوم المختلفه بما فی ذلک النقد الأدبی، ویطرح هذا الموضوع فرضیه تأثیر أبی علی الفارسی فی ظهور وتطویر النظریات الفعّاله فی مجال النقد الأدبی. من هذا المنطلق، نسعی من خلال المقال إلی دراسه تأثیر أبی علی الفارسی فی ظهور النظریات النقدیه الهامه کنظریه النقد النحوی ونظریه التأویل أو هرمنیوطیقا وفق المنهج الوصفی- التحلیلی. فأظهر النتائج الأثر الکبیر لأبی علی الفارسی فی نظریات النقد الأدبی وخاصه نظریه النقد النحوی ونظریه التأویل. یمکن رؤیه جذور هاتین النظریتین فی آراء أبی علی الفارسی . کما یمکن استنباط بعض آراء رواد نظریه هرمنیوطیقا الجدید فی الغرب مثل شلایرماخر و غادامیر و دیلثای فی آراء أبی علی الفارسی لاسیما فی شرح قراءات القرآن.

وقف در طول تاریخ اسلام همواره سهم بسزایی در ایجاد تمدنی شکوفا داشته است؛ امری که حتی فرهنگ غرب را نیز تحت تأثیر خود قرار داده و به آن اذعان شده است. تحقیق حاضر به دنبال تبیین میزان نیاز به وقف و گسترش و ترویج امور مربوط به آن در جوامع اسلامی و بشری است؛ بدین شکل که با روش توصیفی-تحلیلی و با ذکر نمونه های وقف بر مراکز عام المنفعه از سوی مسلمانان، میزان تأثیر هر کدام بر توسعه فرهنگی و شکوفایی علمی جوامع و پیشرفت تمدن و اعتلای فرهنگی و علمی در عصر کنونی تشریح شده است. نتایج نشان داد که نقش وقف در توسعه فرهنگی جوامع و رشد و شکوفایی علمی آن ها در دو بعد ترغیبی و روانی و بعد عملی و بسترسازی قابل تشریح است. در هر جامعه ای که عمل خیرخواهانه وقف گسترش بیشتری داشته، توسعه فرهنگی و شکوفایی علمی آن جامعه نیز بیشتر بوده است. راه های فراوانی وجود دارد که می توان امور موقوفه را در راستای رشد و توسعه علمی جوامع سوق داد که در این مقاله بررسی و تحلیل شده است.

اهمیت و نقش مساجد در جوامع اسلامی از جمله ایران بر هیچ کس پوشیده نیست و بدون شک هرچه تعداد مساجد و کاکردهای آن بیشتر باشد، فرهنگ اسلامی بیشتر جلوه می یابد و تقویت می شود. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران به عنوان نهادی که همواره در بالاترین سطوح تقویت فرهنگ اسلامی در جامعه حضور مؤثر داشته، تاکنون سهم بسزایی در زمینه ساخت مساجد طراز و نهادینه کردن فرهنگ مسجدمحوری در جامعه و در بین جوانان و شهروندان داشته است. ساخت مساجد، اصرار بر ترویج فرهنگ مسجد و عینیت بخشیدن به کارکردهای برگرفته از مساجد، یکی از نشانه های تأثیر این نهاد مقدس در تقویت فرهنگ اسلامی برگرفته از مساجد و نهادینه کردن آن بوده است. در این مقاله تلاش می شود براساس روش توصیفی– تحلیلی و کتابخانه ای، نقش سپاه پاسداران در زمینه ساخت مسجد طراز و نهادینه کردن فرهنگ مسجد در جامعه با ذکر نمونه و دلیل بررسی گردد. نتایج تحقیق نشان داده است که سپاه پاسداران از طریق زمینه سازی برای نهادیه کردن فرهنگ مسجد محوری و سهیم بودن در ساخت مساجد و تاکید همه جانبه بر این مساله، از اول انقلاب تاکنون در راستای نهادینه کردن فرهنگ مسجد طراز گام برداشته است. تطبیق وظایف و کارکردهای سپاه پاسداران با کارکردهای مساجد، رابطه دوسویه و تکاملی میان آن ها را نشان می دهد.

یکی از رویکردهای جدید نقد ادبی که در نتیجه­ی تحول بنیادین در ساختار نقد قدیم در غرب رواج پیدا کرد، نظریه­ی بینامتنی است. این نظریه که در اواخر دهه­ی شصت میلادی از سوی ژولیا کریستوا مطرح گردید، حاکی از جذبه­های هر متن، با بسیاری از متون دوره­های مختلف معاصر یا پیش از خود است و یا به عبارتی دیگر، هر متنی، بینامتنی است. این نظریه اکنون با عنوان «تناص» در نقد عربی معروف شده است و با توجه به تعامل تنگاتنگ متون فارسی و عربی، این پدیده در ادبیات فارسی نیز می­تواند معیار بررسی و نقد قرار گیرد. تأثیرپذیری لفظی و معنوی ابن یمین از مضامینِ آیاتِ قرآنی و احادیثِ اهل بیت(ع) به­ویژه امام علی(ع)، در اشعار وی به فراوانی دیده می­شود. این اثرپذیری، باعث شکل گیری انواع و اشکال بینامتنی در اشعار وی گشته است که در اغلب موارد، به شکل آگاهانه و مستقیم صورت پذیرفته است. پربسامدترین نوع بینامتنی در اشعار ابن یمین از نوع نفی متوازی یا امتصاص است که در این نوشتار، برخی از آن­ها تبیین و تحلیل شده است تا تاکیدی باشد بر پیوند عمیق و ناگسستنی فرهنگ و ادب پارسی با مناهل قرآن و اهل بیت(ع).