مهدیه اسماعیلی

حریم خصوصی به عنوان یکی از اساسی ترین جلوه های حقوق بشر همواره در جوامع و مکاتب گوناگون، از جایگاه ویژه و بسزایی برخوردار بوده است؛ لکن علی رغم نقش پررنگ آن در زندگی افراد و پیشینه ای که از آن برخوردار است، هنوز بر سر تعریف مشخصی از آن توافق نشده است. حضرت علی % در سخنان گوهربار خود در کتاب نهج البلاغه، این حق را در قالب حمایت از حقوق دیگر به رسمیت شناخته و نقض آن توسط دیگری را بر نمی تابند. در این پژوهش با استفاده از اسناد کتابخانه ای و به شیوه ی توصیفی- تحلیلی، مفاهیم مرتبط با حمایت حضرت علی % از حریم خصوصی، از نهج البلاغه استخراج گردیده و در سه حوزه ی جداگانه مربوط به اموال، جسم و جان و روح و روان و با نیم نگاهی به شروح پیام امام امیرالمومنین آیت الله مکارم شیرازی و مصباح السالکین ابن میثم مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که میزان اهمیت بی بدیل ایشان نسبت به حفظ این حق، نمود عینی یافته است.

فضای مجازی محیطی منحصر به فرد و بی بدیل است که با ویژگی هایی از جمله جذابیت و گیرایش، سرعت بالای تبادلات، مجهول الهویه بودن افراد، فرازمانی و فرامکانی بودن و...، با شتاب بسیار، در حال پیشرفت بوده و زندگی بشریت را با تحولات شگرفی روبرو نموده که زمانی تصور آن نیز غیرممکن می نمود. در عین حال نباید از تاثیرات منفی فضای مجازی بر زندگی افراد، غافل شد. نقض حریم خصوصی کاربران مجازی، یکی از گزندهای فضای مجازی است که از ویژگی های خاص این محیط نشأت گرفته است. مسالیه مقابله با نقض حریم خصوصی در فضای سایبر، از جمله مسائلی است که علی رغم تلاش دولت ها و حکومت ها، توفیق چندانی نداشته و تعدی به حریم شخصی افراد در فضای مجازی، هم چنان به بالاترین شکل ممکن وجود دارد. از سوی دیگر، در کلام و سیره ی حضرت علی(ع)، حقّ حریم خصوصی محترم بوده و حضرت نسبت به حراست و حفاظت از آن حساسیت به خرج می داده اند. سخنان ایشان در کتاب شریف نهج البلاغه به خوبی اثبات کنندیه این مساله می باشد. این پژوهش در صدد استخراج راهکارها و خط مشی هایِ اخلاقیِ حفاظت از حریم خصوصی از روح کلام امیرالمومنین(ع) بوده تا بدین ترتیب با عمل به آن ها، حریم خصوصی افراد در فضای سایبر، از تعدی و نفوذ اغیار مصون بماند. حفظ حریم خصوصی مسئله ای اخلاقی است و راهکارهای عمدتا اخلاقی، به دنبال حل چالش های این موضوع اخلاقی هستند.

نواب لاهیجی از علمای بزرگ شیعه است که «تحفه الخاقان فی تفسیرالقرآن» و «شرح نهج البلاغه» از مهم ترین تألیفات وی هستند. او در شرح فارسی خود بر نهج البلاغه در بیان معانی مفردات خطب، نامه ها و حکمت ها، به بحث لغوی درباره واژه ها و اصطلاحاتی که از نظر شارح نیاز به شرح و توضیح داشته اند -اغلب بدون ذکر سند-، پرداخته است. نواب گاهی علاوه بر معنای لغوی، معنای اصطلاحی واژه را نیز بیان می کند. وی همگام با اغلب شارحان و علمای علوم قرآن و حدیث، معانی گوناگونی را برای واژه تأویل قائل است. در پژوهش پیش رو بر آنیم تا به روش توصیفی_ تحلیلی، روش لغوی نواب لاهیجی در تبیین واژه تأویل و مشتقات آن را در شرح وی بر نهج البلاغه بررسی کنیم.

حق بهره مندی از حریم خصوصی، از مهم ترین مصادیق حقوق بشر به حساب آمده و با بررسی منابع دینی و نیز سیره رسول اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع)، در می یابیم که اسلام فراتر از دیگر نظام های حقوقی، حافظ و مدافع این حق بوده است. پوشیده نیست که با ظهور فضای مجازی و به دلیل ابعاد و ماهیت خاص آن، لزوم حفظ و حراست از این حق شکلی جدّی تر و مهم تر به خود گرفته است. حضرت علی (ع) نیز حق حریم  خصوصی افراد را ارج می نهاده و نسبت به حفاظت از آن اهتمام ویژه داشتند. این پژوهش با روش توصیفی۔تحلیلی و با تکیه و استناد به منابع کتابخانه ای، سعی در تطبیق کدهای اخلاقی حریم  خصوصی در نهج البلاغه و فضای مجازی دارد تا نشان دهد که ضرورت حمایت اخلاقی از این حق با ظهور و بروز فضای مجازی و توسعه روز افزون آن، بیش از پیش احساس می شود.