سجاد اسماعیلی

محیط یادگیری درکنار سایر ارکان یادگیری یکی از مهم ترین عوامل بهبود برنامه درسی موفق و به تبع آن پیشرفت تحصیلی است. اهمیت محیط در یادگیری زبان با توجه به ضرورت کاربرد آن در محیط های واقعی، دوچندان است. علی رغم تلاش گروه های عربی کشور برای تقویت محیط مکالمه عربی اما همچنان به نظر می رسد این محیط در بیشتر گروه ها به زبان فارسی باشد. اینکه علی رغم این تلاش ها چه موانعی سبب عدم شکل گیری چنین محیطی شده، مسئله این پژوهش است. بنابراین جستار حاضر می کوشد تا با رویکرد پدیدارشناسی و روش تحقیق کیفی، چالش های شکل گیری محیط یادگیری مکالمه عربی را از طریق مصاحبه با دانشجویان تحلیل و راهکارهایی برای رفع آن ها پیشنهاد دهد. برخی از یافته ها نشان داد؛ چالش های محیط یادگیری زبان عربی، شامل مواردی مثل عدم استفاده از فعالیت های گروهی، اضطراب، عدم اجبار به تکلم عربی، ارائه فارسی بیشتر درس ها، عدم تکلم استادان به عربی در محیط گروه و فقدان تکالیف مناسب برای خارج از کلاس است.

امروزه به دلیل گسترش روابط میان کشورها، اهمیت منطقه خاورمیانه در عرصه بین الملل، هم مرز بودن کشور ایران با برخی از کشورهای عربی و نیز ایجاد روابط و گفت وگوهای دوستانه با آن ها، ترجمه همزمان از عربی به فارسی و بر عکس دارای اهمیت ویژه ای است. بر همین اساس، مترجم همزمان عربی باید علاوه بر تسلط در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی، نظامی و... در حوزه ترجمه همزمان نیز از مهارت تخصصی کافی برخوردار باشد؛ زیرا اشتباهات سهوی یا عمدی در حین ترجمه همزمان، ممکن است موجبات اختلاف میان دولت ها و حتی ملت های طرفین را فراهم آورد. در همین راستا، این جستار بر آن است تا با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی چالش های ترجمه همزمان عربی به فارسی متون سیاسی بپردازد. به منظور تحقق این هدف، ترجمه همزمان سخنرانی عربی سیدحسن نصرالله از لحاظ چالش های ترجمه همزمان مورد کنکاش قرار گرفت. برخی از یافته ها نشان داد که بیشترین چالش های ترجمه همزمان مربوط به چالش های زبانی (نحوی، معنایی و آوایی) است که از جمله آن ها می توان به «معادل یابی کلمات»، «کاهش واژگان و جملات زبان مبدأ»، «افزایش واژگان و جملات زبان مبدأ»، «وام گیری واژگانی و نحوی از زبان مبدأ» و «عدم آشنایی با لهجه های عربی» اشاره کرد. در بخش چالش های فرازبانی نیز مواردی همچون «سرعت کلام گوینده» و «عدم درک شنیداری صحیح» را می توان به عنوان چالش های این بخش مطرح کرد.

متون ادبی و به ویژه متون داستانی نقشی مؤثر در انتقال فرهنگ ایفا می کنند؛ ازاین رو، ترجمه این متون از زبانی به زبان دیگر نیازمند انتقال صحیح عناصرفرهنگی هر زبان می باشد. جستار پیش رو بر آن است تا با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، به بررسی ترجمه عربی داستان مدیر مدرسه جلال آل احمد براساس نظریه فرهنگی نیومارک بپردازد تا از یک سو مهم ترین عناصر فرهنگی داستان و چالش های ترجمه ای این عناصر استخراج گردد و از سوی دیگر راه کارهایی عملی به منظور انتقال و برگردان صحیح عناصر فرهنگی مطابق با نظریه نیومارک ارائه دهد. داستان مدیر مدرسه نمایی روشن از نظام اجتماعی، فرهنگی و اداری دوره زندگی نویسنده کتاب را تجلّی ساخته می سازد. ارزیابی کیفیت انتقال عناصر بومی و فرهنگی این اثر از صافی ترجمه، نشان از درهم تنیدگی عناصر فرهنگی و زبانی ست که مترجم را ناگزیر به استفاده از راهبردهای متنوّع در تعریب این عناصر ساخته است. برخی از عناصر ترجمه ناپذیر فرهنگی، به شکل مفهومی برگردان شده است. معادل های کارکردی و شرح مفهوم عناصر فرهنگی در ترجمه اثر، رویکرد غالب و پربسامد مترجم است. وی از این طریق تلاش داشته متن داستان را هرچه بیشتر به زبان مقصد نزدیک تر سازد.

   المجتمع هو مرجع الحق والباطل ومرجع الجمال والقبح، والأدب فی الحقیقه تعبیر عنه. حسب هذه العباره القصیره یمکن أن یفهم بأنّ الحیاه الأدبیه فی جمیع العصور، والعصر الأموی نموذجاً، تکون متأثره من المجتمع وتصطبغ الفنون الأدبیه بواقع مؤثراته الاجتماعیه. إنّ الحیاه فی بعض المدن الأمویه کانت علی جانب ملحوظ من الإغراق فی معطیات الثراء العریض والغنی الموفور، تجد مسرحها فی محافل الغناء وندوات اللهو والطرب، فتمتّع بکثیر من هبات الحاکمین وفاز بأسباب الرعایه والاستقرار. ولکنها فی بعضها الآخر کالعراق (البصره والکوفه) کانت الفتن دائمه فیها، والقلق مستمرّاً، والحیاه الاجتماعیه غیر محکمه الصلات؛ ففی مجتمع کهذا، نشأت الآفاق الأدبیه المختلفه، وکثر الأدباء الأفذاذ الذین بیّنوا آرائهم من خلال الشعر أو النثر أو الخطابه لأغراض یتطلبها المجتمع.   وکانت الخطابه - بوصفها فنٌّ لمشافهه الجمهور مع أسالیبها العدیده کالإقناع والاستماله - متأثّرهً من مؤثّرات اجتماعیه مختلفه فی نشوءها وتکوینها. أی بما أنّها تکون سلاح المجتمع الإنسانی فی سلمه وحربه، وفی ترقیته والإسراع به نحو المثل الأعلی، لذلک حاول هذا البحث المتواضع المناقشه حول دور الحیاه الاجتماعیه فی العصر الأموی، ومؤثراتها علی الخطابه مستمداً بتحلیل خطبه زیاد "البتراء"، متبعاً المنهج الوصفی والتحلیلی. أمّا النتائج التی توصّلت إلیها هذه الدراسه فهی أنّ الخطابه کانت مولد المجتمع وأثّرت فیها مؤثرات مختلفه کانت مؤثّره فی خطبه زیاد البتراء، بحیث اعتبرناها خطبه اجتماعیهً إصلاحیهً.

مقوله های فرهنگی و عناصر غیرکلامی، یکی از اجزای مهم محتوایی در متن های دیداری و شنیداری است که نقش مهمی در انتقال و القای مفاهیم اصلی به مخاطب دارند. درک، دریافت و انتقال صحیح این عناصر، یکی از دغدغه های اصلی مترجمان به ویژه مترجمان فیلم ها است. مترجم می تواند با استفاده از معادل های دقیق نوشتاری در زیرنویس فیلم، معنای مقوله های فرهنگی و افزون بر آن، عناصر غیرکلامی موجود در فیلم را به مخاطب منتقل کند. بنابراین با توجه به اهمیت تمرکز مترجم بر انتقال معنای مطلوب مقوله های فرهنگی و عناصر غیرکلامی متن های دیداری- شنیداری، این جستار بر آن است با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و بررسی تعریب زیرنویس فیلم سینمایی «ملودی» به چگونگی مواجه ی مترجم در ترجمه این عناصر بپردازد. به منظور دست یابی به یافته های دقیق تر از مقوله های فرهنگی پیشنهاد شده توسط پیتر نیومارک و راهبردهای گاتلیب برای ارزیابی ترجمه زیرنویس استفاده شد. مهم ترین یافته های حاصل از بررسی ترجمه عربی زیرنویس فیلم ملودی بیانگر آن بود که رویکرد مترجم، بیشتر بر ترجمه ی معنایی استوار بوده و برای انتقال صریح معنا، سعی در باز تولید عناصر فرهنگی در زبان مقصد داشته است. از این رو، مترجم برای دستیابی به این مهم از میان 10 راهبرد مدنظر گاتلیب به ترتیب از سه راهبرد «دگرنویسی»، «بسط» و «تبدیل» استفاده بیشتری کرده است. همچنین مترجم در ترجمه عناصر غیرکلامی به دلیل برداشت مشترک مفهوم این عناصر در دو زبان مبدأ و مقصد، از ترجمه این عناصر صرف نظر کرده است و از این رو، ترجمه ای مخاطب محور ارائه کرده است.

بهبود کیفیت محتوای کتب درسی براساس مبانی توسعه پایدار یکی از موضوعات مهم هر نظام آموزشی است که نقش مهمی در ارتقای مهارت های عمومی فراگیران دارد. در همین راستا، پژوهش حاضر بر آن است تا با استفاده از روش پیمایشی به بررسی معیارهای توسعه پایدار در سازماندهی محتوای کتاب های عربی دوره متوسطه اول بپردازد. ابزار اصلی این پژوهش را پرسش نامه محقق ساخته معیارهای توسعه پایدار شامل معیارهای دینی، اجتماعی، محیطی، اقتصادی و فکری علمی تشکیل داد. به منظور توصیف و تحلیل داده ها، از آماره های توصیفی و آزمون های هم بستگی پیرسون، آنوا (ANOVA) و فریدمن استفاده شد. یافته ها نشان داد که به طور کلی سطح پایداری معیارهای توسعه در سازماندهی محتوای کتاب های عربی متوسطه اول در وضعیت ضعیف قرار دارد؛ بدین معنا که به طور خاص، سه معیار محیطی، اجتماعی، اقتصادی در سطح مطلوبیت ضعیف قرار دارند و تنها دو معیار دینی و فکری علمی در سطح مطلوبیت متوسط قرار دارند. همچنین از لحاظ هم بستگی میان معیارها با توسعه پایدار، یافته ها حاکی از این بود که معیارهای محیطی، اجتماعی و اقتصادی بیشترین هم بستگی را با توسعه پایدار دارند، ولی به سطح مطلوب نرسیده اند. پیشنهاد می شود در راستای بهبود سازماندهی محتوای کتب عربی دوره متوسطه اول بر مبنای معیارهای توسعه پایدار، ضمن حفظ معیارهای دینی و فکری علمی در کتاب ها به گنجاندن معیارهای توسعه محیطی، اجتماعی و اقتصادی توجه در محتوای این کتاب ها نیز توجه بیشتری شود.

گیدئون توری به عنوان یکی از نظریه پردازان حوزه زبان شناسی و ترجمه، ضمن به چالش کشیدن رویکرد مبدأمحور ترجمه، الگویی مقصدمحور شامل هنجارهای سه گانه آغازین، مقدماتی و عملیاتی را ارائه کرد و گامی مهم در جهت استانداردسازی ترجمه برداشت. این پژوهش بر آن شد تا با استفاده از همین الگو و بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی و مراجعه به منابع کتابخانه ای به بررسی و نقد ترجمه فارسی یکی از رمان های نجیب محفوظ به نام زقاق المدق از محمدرضا مرعشی پور بپردازد. یافته های حاصل از بررسی ترجمه فارسی این رمان نشان داد که از نظر هنجار آغازین، مترجم ترجمه فارسی رمان مورد اشاره را با بهره مندی و مبنا قراردادن هنجارهای زبانی مقصد به گونه ای ارائه می دهد که کارکرد و پذیرش متن ترجمه شده در بستر فرهنگی و زبانی مخاطب هدف، اهمیت بیشتری دارد. مترجم از لحاظ هنجار عملیاتی، علاوه بر التزام به بهره گیری از هنجارهای ساختاری شامل: افرایش یا حذف واژگان و عبارات و پانوشت از هنجارهای زبان شناسی شامل: معادل یابی و ویژگی سبکی نیز بهره گرفته است و در مجموع در انتقال سلیس و روان محتوا موفق ظاهر شده است.