مهدی حسام

بافت های روستایی در ایران، گونه های بی نظیر فضایی را در دوره ای طولانی و در مکان هایی خاص ارائه می کنند که برخی از آن ها به دلیل برخورداری از ویژگی های خاص معماری، تاریخی و فرهنگی به عنوان میراثی به شمار می روند که حفظ و نگهداری آن ها از اهمیت فراوانی برخوردار است. از این رو بنیاد مسکن انقلاب اسلامی اقدام به شناسایی و اجرای طرح های بهسازی بافت باارزش تاریخی در روستاها دارای شرایط می نماید. در این رهگذر مشارکت روستاییان در این طرح ها سبب تسهیل و تضمین موفقیت آن ها می شود. یکی از مهم ترین عناصر تحقق مشارکت واقعی در جوامع پیچیده امروزی، سطح سرمایه اجتماعی در جامعه است. در این راستا، رویکرد تحلیل شبکه به عنوان نظریه و مدلی که به مطالعه ساختارها و روابط می پردازد، قادر به سنجش میزان سرمایه اجتماعی بین افراد می باشد که در چند سال اخیر مورد توجه زیادی قرار گرفته است. این تحقیق نیز با هدف سنجش سرمایه اجتماعی روستاییان و مشارکت آن ها در طرح های بهسازی بافت باارزش تاریخی در روستای شاهکوه سفلی شهرستان گرگان به عنوان روستای هدف گردشگری که دارای بافت باارزش تاریخی می باشد، با روش تحلیل شبکه ای پرداخته شد. در حقیقت سؤال اساسی تحقیق این است که وضعیت سرمایه اجتماعی روستاییان و مشارکت آن ها در طرح های بهسازی بافت باارزش تاریخی در روستای مورد مطالعه چگونه است. بر این اساس فهرستی از افراد ذی نفوذ روستا با استفاده از روش گلوله برفی تهیه شد. در نهایت نام 43 نفر به عنوان افراد شاخص که برای این طرح در روستا همکاری داشته اند، به دست آمد. در مرحله بعد، پرسشنامه ای تهیه و داده های ماتریسی به محیط نرم افزار Ucinet وارد و با استفاده از تعدادی آزمون مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. به صورت کلی نتایج این تحقیق نشان دهنده وضعیت مناسب سطح اعتماد روستاییان به یکدیگر و در عین حال وضعیت نامناسب مشارکت آن ها در طرح بهسازی بافت باارزش تاریخی روستا می باشد. همچنین بیشترین سطح اعتماد و همچنین همکاری افراد با یکدیگر به صورت درون گروهی ظهور و بروز پیداکرده است. به معنای دیگر در روستای مورد مطالعه بیشتر شاهد سرمایه مجتمعی که واجد خصلت انحصاری و اختصاصی در مقابل سرمایه اجتماعی با ویژگی غیر انحصاری و باز بودن مواجه هستیم.

حکمروایی روستایی به عنوان رویکردی در مقابل حکومت روستایی در نظام اداره و کنترل امور روستایی محسوب می شود و فرآیندی است که بر اساس کنش متقابل میان سازمانها و نهادهای رسمی اداره روستا و سازمانها و تشکلهای جامعه مدنی و بخش خصوصی شکل می گیرد. امروزه با گسترش مفاهیم مشارکتی و حکومتهای محلی، دولت های تمرکزگرا عملا در پاسخگویی به نیازها و حقوق اجتماعی،سیاسی و مدنی روستاییان دچار چالش شده اند. با توجه به اینکه در حال حاضریکی از چالش های بنیادین روستایی، توسعه مشروعیت در اداره روستاهابه عنوان عرصه زندگی خیل عظیمی از جمعیت و بستری برای پایداری تمدن امروزی، تغییراتی را در نحوه اداره خودمی طلبند. هدف این مقاله سنجش رضایت روستاییان از عملکرد دهیاری ها 16 روستای دهستان جنوبی شهرستان گرگان می باشد. برای این هدف، ابتدا به بررسی حکمروایی روستایی و جایگاه آن در صیانت از حقوق روستاییان و سپس به سنجش رضایت روستاییان از عملکرد دهیاری براساس چهار مولفه کارایی مشارکت، عملکردی، برابری، پاسخگویی و 29 شاخص برای این مولفه هابا استفاده از پرسشنامه در بین روستاییان منطقه مورد مطالعه پرداخته شد. نتایج تحقیق نشان می دهد در صورت تحقق حکمروایی خوب روستایی، می توان امیدوار به صیانت از حقوق روستاییان بود. همچنین سنجش وضعیت رضایت روستاییان از عملکرد دهیاری ها در روستاهای دهستان جنوبی شهرستان گرگان نشان داد که به صورت کلی رضایت از دهیاری ها در این دهستان در وضعیت مطلوبی قرار دارد.

امروزه گردشگری به عنوان بخشی پویا و دارای ویژگی های بارز و منحصربه فرد، به یکی از بزرگ ترین و پرمنفعت ترین صنایع در اقتصاد جهان تبدیل شده و به عنوان ابزاری جهت ایجاد تغییرات اجتماعی و اقتصادی در بسیاری از نقاط روستایی کشورهای درحال توسعه به اجرا گذاشته می شود. در این راستا گردشگری مذهبی، یکی از قدیمی ترین گردشگری ها می باشد که بر اساس برآورد سازمان جهانی سفر و جهانگردی، 26 درصد از کل جریان های گردشگری را به خود اختصاص داده و دارای اثرات فراوانی بر جامعه میزبان می باشد. ازاین رو در تحقیق حاضر، اثرات این نوع گردشگری بر توسعه پایدار نواحی روستایی از دیدگاه جامعه میزبان مورد بررسی قرار گرفته است. نوع تحقیق کاربردی و به صورت توصیفی- تحلیلی انجام شده است. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه و مصاحبه)، روش تجزیه وتحلیل اطلاعات به صورت آمار توصیفی ( شامل فراوانی، انحراف معیار و میانگین) و استنباطی (آماره t تک نمونه ای، آماره t دوگروهی و رگرسیون خطی) می باشد. جامعه آماری تحقیق خانوارهای روستایی که در روستاهای منطقه نمارستاق (امامزاده عبدالمناف) شهرستان آمل قرار دارند، می باشد، این روستاها طبق سرشماری سال 1390، دارای 328 خانوار و 814 نفر جمعیت می باشد، طبق فرمول کوکران تعداد نمونه لازم جهت تکمیل پرسشنامه 177 خانوار محاسبه گردید. یافته های تحقیق نشان می دهد، گردشگری مذهبی در بین شاخص های بعد اجتماعی (رضایت از خدمات آموزشی، افزایش مشارکت در امور اجتماعی روستا، میزان اعتماد اجتماعی و رضایت از مسکن)، شاخص های بعد اقتصادی (کاهش بیکاری، تنوع منابع شغلی و رضایت از درآمد) و  شاخص های بعد کالبدی (تمامی شاخص ها) تأثیرات مثبت داشته است.

بیان مسئله: بازآفرینی شهری به عنوان یکی از رویکردهای توسعه پایدار شهری درصدد افزایش عملکرد اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی شهرها بوده است، در بازآفرینی بافت های قدیمی، سازمان فضایی جدیدی منطبق با شرایط تازه و ویژگی های نو خلق می شود. گردشگری نیز به عنوان صنعتی در راستای تشویق به بازآفرینی اقتصادی در شهرها مورد استفاده قرار می گیرد.هدف: هدف اصلی این پژوهش ارزیابی شاخص های بازآفرینی گردشگری شهر رشت در 5 شاخص عملکردی- کالبدی، زیبایی شناختی، زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی – فرهنگی می باشد.روش: روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و از نظر نوع هدف کاربردی است. جامعه آماری شهروندان شهر رشت می باشند و حجم نمونه 384 نفر است. برای ارزیابی میزان تأثیرگذاری هر یک از شاخص ها بر یکدیگر از نرم افزار Smart-PLS و همچنین از آزمون های دو جمله ای و تحلیل عاملی اکتشافی در نرم افزار SPSS استفاده شد.یافته ها: یافته ها نشان می دهد که از بین شاخص های بازآفرینی گردشگری، شاخص زیباشناختی دارای بالاترین میانگین (3 ) و شاخص زیست محیطی دارای پایین ترین میانگین (6/2) می باشد. با توجه به نتایج آزمون دو جمله ای شاخص زیست محیطی دارای پایین ترین میزان رضایت 19 درصد و شاخص زیباشناختی دارای بالاترین میزان رضایت 47 درصد در بین شهروندان رشت می باشد.نتیجه گیری: نتایج  نشان می دهد که شاخص اقتصادی بیشترین تأثیر را بر شاخص های اجتماعی - فرهنگی و زیست محیطی  با مقدار ضریب مسیر 678/0 و 624/0 دارد. همچنین شاخص زیست محیطی بیشترین تأثیر را بر شاخص های عملکردی – کالبدی و اقتصادی با مقدار ضریب مسیر 663/0 و 624/0 دارد.  

زیست پذیری به عنوان مفهومی با تعریف فضای مناسب برای کار و زندگی با تعدادی از مفاهیم دیگر مانند پایداری، کیفیت زندگی و اجتماع های سالم در ارتباط است. از آنجا که زیستپذیری از شروط لازم برای دستیابی به توسعه پایدار است، بنابراین ارزیابی و سنجش آن در حوزه برنامهریزی برای روستاها اهمیت بسیاری دارد. از این رو تحقیق حاضر با هدف تحلیل زیست پذیری روستاهای بخش کومله انجام گردید. نوع پژوهش کاربردی، روش مورد استفاده آن توصیفی- تحلیلی و دادهها با استفاده از منابع اسنادی و مطالعات میدانی گردآوری شده است. نتایج آزمون اسپیرمن مشخص کرد که بین شاخص ها (بجز شاخص اجتماعی-شاخص کالبدی) همبستگی وجود دارد. نتیجه آزمون دوجمله ای مشخص نمود که تفاوت معناداری بین احتمال آزمون شده و احتمال مشاهده شده در همه ی شاخص ها وجود دارد. با استفاده از آزمون فریدمن شاخص های زیست پذیری در منطقه مورد مطالعه مورد سنجش قرار گرفت که شاخص های زیست محیطی، شاخص اجتماعی، شاخص کلبدی-فضایی، شاخص مدیریتی، شاخص خدمات و زیرساخت ها و شاخص اجتماعی به ترتیب در جایگاه های اول تا ششم قرار گرفتند. رابطه ی بین میزان فاصله از مرکز شهر و شاخص های زیست پذیری با آزمون همبستگی اسپیرمن سنجیده شد که نتایج نشان داد بین متغیر فاصله و شاخص مدیریتی رابطه معناداری وجود ندارد. در ادامه روستاهای منطقه مورد مطالعه بر اساس شاخص های ارزیابی رتبه بندی گردیدند.

گردشگری روستایی به همه ی فعالیت های گردشگری در محیط های روستایی با توجه به فرهنگ و بافت سنتی روستایی، هنر و صنایع روستایی، آداب ورسوم سنتی اشاره دارد. رشد روزافزون گردشگری و رقابتی شدن آن، لزوم توسعه و ارتقاء کمی و کیفی کارکردها و زیرساخت های موردنیاز گردشگران را انکارناپذیر نموده است. با رشد گردشگری، اهمیت سنجش رضایت گردشگران، به مثابه ابزاری برای رشد و ایجاد مزیت رقابتی، موردتوجه قرارگرفته است. یکی از روش های سنجش کارایی خدمات و تسهیلات موجود در یک ناحیه، ارزیابی نظر بهره برداران و استفاده کنندگان از این خدمات است. لذا تحقیق حاضر در پی بررسی عوامل مؤثر بر رضایتمندی گردشگران از زیرساخت ها و کارکردهای گردشگری روستایی در شهرستان فومن است . این تحقیق از نوع کاربردی و روش انجام آن توصیفی تحلیلی است. به منظور جمع آوری داده های موردنیاز از دو روش اسنادی و میدانی(پرسشنامه) استفاده شده است. جامعه موردمطالعه، گردشگران استان می باشند که نمونه ای به تعداد 380 نفر به صورت تصادفی انتخاب شده اند. تحلیل نتایج با استفاده از مدل کانو انجام شده است. نتایج پژوهش نشان داد که امنیت گردشگران با ضریب 743/0 مهم ترین الزام اساسی، غذاهای محلی با ضریب رضایتمندی 794/0، مهم ترین الزام عملکردی و تنوع فعالیت ها با ضریب رضایتمندی 762/0 مهم ترین الزام انگیزشی گردشگران است .

پیوندهای روستایی - روستایی و روستایی - شهری شامل جریان های مختلفی است که به ساختار فضایی مناطق موجودیت شناخته شده ای می دهد. از همین روی از چند دهه گذشته برنامه ریزان به رویکرد شبکه ای و تعامل مبنا بین نقاط و موضوعات مختلف توجه کرده اند. با توجه به اهمیت این موضوع هدف پژوهش حاضر تحلیل روابط سکونتگاه های روستایی و شهر شفت واقع در دهستان جیرده بخش مرکزی شهرستان شفت با رویکرد تحلیل شبکه است. روش تحقیق از نوع توصیفی - تحلیلی است که به روش پیمایشی انجام گرفته است. جامعه آماری، دهیاران و اعضای شورای اسلامی روستاهای دهستان جیرده (تمام روستاهای دهستان) و شهر شفت به تعداد 31 نفر بوده که پرسش نامه ای ماتریسی به منظور سنجش روابط بین آن ها اجرا شده است. همچنین ازنظریه و مدل تحلیل شبکه و با استفاده از نرم افزار Ucinet و آزمون های تراکم، تمرکز، دوسویگی، انتقال پذیری، E-I و غیره جهت تجزیه وتحلیل داده ها و از انواع گراف ها جهت نمایش روابط بهره برده شده است. نتایج نشان می دهد که انسجام و همکاری شبکه ای اندکی بین روستاهای موردمطالعه در سطح دهستان وجود دارد. میزان پایین شاخص تراکم در سطح شبکه یا دوسویگی نشان می دهد که روابط اندک و بیشتر جریان ها یک سویه و به سمت شهر شفت است. 

در جهان امروز شهرها برای جذب گردشگران باید به عنوان مکان های خلاقانه شناسانده شوند. در همین راستا خوراک شناسی به عنوان یک عامل کلیدی در رقابت پذیری مقاصد گردشگری نقش مهمی ایفا می نماید. گردشگری خوراک شناسی فرصتی مناسب برای ترویج و تقویت مقاصد گردشگری خاص است. شهر رشت به عنوان شهر خلاق خوراک با توجه به تنوع غذایی ازنظر کمی و کیفی می تواند نقش مهمی در جذب بیشتر گردشگران ایفا نماید. در این میان تبلیغات محیطی می تواند نقش بسیار مهمی بر توسعه گردشگری غذا در شهر رشت و شناساندن بهتر برند شهر خلاق خوراک رشت ایفا نماید. در همین راستا هدف اصلی این پژوهش ارائه تحلیلی از تأثیر تبلیغات محیطی بربرند شهر خلاق خوراک رشت می باشد. روش تحقیق این پژوهش از نوع کمی بوده و جامعه آماری گردشگرانی هستند که حداقل یک بار به شهر رشت سفر کرده اند که از بین آن ها 384 نفر به عنوان نمونه موردبررسی قرار گرفتند. تحلیل داده ها در نرم افزار spss و PLS و با استفاده از آزمون های دوجمله ای و فریدمن انجام گرفته است. نتایج حاکی از آن است که با توجه به نظر گردشگران، شاخص «وفاداری به برند» بالاترین رتبه و شاخص «آگاهی از برند» پایین ترین رتبه را به خود اختصاص داده اند. از طرفی میزان تأثیر شاخص های تبلیغات محیطی بربرند شهر خلاق خوراک 714/0 گزارش شده است. به عبارتی توجه بیشتر به شاخص های تبلیغات محیطی موجب افزایش حضور گردشگران در شهر رشت خواهد شد. در واقع تبلیغات محیطی می تواند در بهبود «آگاهی از برند» و «ترجیح برند» در اذهان گردشگران و در نهایت «وفاداری به برند» جایگاه مهمی داشته باشد. 

مقدمه: کاربست بومگردی به عنوان رویکرد در گردشگری شهری در جهت توسعه پایدار و با تاکید بر حفاظت از محیط زیست، آموزش گردشگران، کمک به اقتصاد محلی و مشارکت شهروندان می باشد. گرچه استفاده از این رویکرد تضادهایی را در درون خود نشان می دهد اما ضرورت کاهش اثرات منفی گردشگری سبب توجه به آن در ابعاد مختلف علمی و عملی شده است.داده و روش: روش پژوهش از نوع کیفی و مبتنی بر روش فرا ترکیب هفت مرحله ای سندلوسکی، باروسو و وویلس بوده که با استفاده از نرم افزار مکس کیودا انجام شده است.یافته ها: روش پژوهش از نوع کیفی و مبتنی بر روش فرا ترکیب هفت مرحله ای سندلوسکی، باروسو و وویلس بوده که با استفاده از نرم افزار مکس کیودا انجام شده است.نتیجه گیری: نتایج پژوهش حاکی از این است که داشتن رویکرد بومگردی در گردشگری شهری در مقوله های کالبدی، مدیریتی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی به پایداری شهرها کمک می نماید.